«Όταν κάτι μοιάζει το πιο αυτονόητο πράγμα στον κόσμο, σημαίνει ότι έχουμε εγκαταλείψει κάθε απόπειρα να το κατανοήσουμε.»
Μπέρτολτ Μπρέχτ
Η Υπόθεση της Ενέργειας και των Φυσικών Πόρων
Η υπόθεση των φυσικών πόρων είναι ακόμα πιο παράδοξη. Όλοι μιλούν για εξοικονόμηση. Λένε πως ο τρόπος για να πετύχουμε την αειφορία είναι ο περιορισμός της σπατάλης, τόσο σε επίπεδο ιδιωτικής κατανάλωσης όσο και σε επίπεδο επιχειρήσεων, βιομηχανίας, βιοτεχνίας.
Ας το δούμε όμως το θέμα λογικά και βήμα-βήμα. Το βασικό ερώτημα (που η λογική του αυτονόητου το κάνει γαργάρα) είναι αν ο στόχος της αειφορίας συμβαδίζει με το στόχο της εξοικονόμησης. Μπερδευτήκατε; Πάμε επί του πρακτέου να παρατηρήσουμε το πρόβλημα. Ας πούμε πώς θέλουμε να κάνουμε εξοικονόμηση. Πώς μπορεί να γίνει εξοικονόμηση ενός πόρου;
Ο πρώτος τρόπος είναι να πείσεις τους ανθρώπους να χρησιμοποιούν λιγότερο από αυτόν τον πόρο. Ας χρησιμοποιήσουμε εδώ το παράδειγμα των ορυκτών καυσίμων. Πώς θα πείσεις τις μάζες να καίνε λιγότερο πετρέλαιο; Πώς αλλιώς; Ενοχοποιώντας τες.
Φταις, σύγχρονε φτωχέ άνθρωπε, που θέλεις να θερμάνεις τα 50 τετραγωνικά σου για να ζήσουν τα παιδιά σου. Μη με κοιτάς έτσι, ναι φταις. Και θα αποδεχτείς φορολογία που θα κάνει την κατανάλωση απαγορευτική.
Το ίδιο και στα καύσιμα για να μετακινηθείς και να πας στη δουλειά σου, όπου φυσικά ο μισθός σου θα κοπεί ή θα σταματήσει να ανεβαίνει παράλληλα με την παραγωγικότητα, διότι δουλεύεις σε επιχείρηση που παράγει αγαθά (θου Κύριε). Καταναλώνει ενέργεια για να παράξει πλούτο για τον κόσμο, και γι αυτό φορολογείται επιπλέον με “φόρο άνθρακα” και φόρους προστιθέμενης αξίας, γιατί αλλιώς “θα καταστραφεί ο πλανήτης”. Η παραγωγή πλούτου με αυτή τη λογική είναι μια ανήθικη πράξη. Οι επιχειρήσεις που καταναλώνουν ενέργεια πρέπει να καούν στην κόλαση!
Εκτός αν δουλεύεις σε τράπεζα.
Α, να ‘μαστε ξηγημένοι, που λέει και ο Άδωνις. Η τράπεζα δεν παράγει διοξείδιο του άνθρακα! Και χρησιμοποιεί και “πράσινες τεχνολογίες” το είδα στη διαφήμιση. Και τι να την κάνει άλλωστε την κατανάλωση ενέργειας αφού δεν είναι στη μπίζνα παραγωγής του πλούτου, είναι στη μπίζνα εξαγωγής του πλούτου από την κοινωνική οικονομία προς τις αγορές, όπου θα μετατραπεί σε προμήθειες και τόκους.
Αυτός είναι λοιπόν ο πρώτος τρόπος. Δηλαδή να πειστεί η κοινωνία να πεθάνει στα πόδια της. Ο δεύτερος τρόπος (λέει η ρητορική του αυτονόητου) είναι η εξάπλωση των τεχνολογιών χαμηλής κατανάλωσης.
Το παράδοξο του Τζέβονς, όμως, μάς λέει ότι όσο βελτιώνεται η αποδοτικότητα της τεχνολογίας που καταναλώνει έναν πόρο (δηλαδή όσο μειώνεται η κατανάλωση σε κάθε μονάδα ξεχωριστά), τόσο αυξάνεται η συνολική κατανάλωση του πόρου αυτού (η κατανάλωση όλων των μονάδων μαζί).
Δηλαδή οι τεχνολογίες εξοικονόμησης αυξάνουν την κατανάλωση!Επιχειρηματολογώ κατά των τεχνολογιών βέλτιστης αποδοτικότητας; Κάθε άλλο. Επιχειρηματολογώ υπέρ της κατανάλωσης των πόρων. Ο πολιτισμός και η επιστήμη προοδεύουν όχι με την εξοικονόμηση αλλά με την αλλαγή παραδείγματος.
Και αυτό λέγεται παράδοξο επειδή έρχεται σε αντιδιαστολή με την αίσθηση του αυτονόητου. Στην ουσία δεν είναι καθόλου παράδοξο. Εξελίσσεται η τεχνολογία, η νέα τεχνολογία είναι οικονομικότερη, επομένως γίνεται πολύ δημοφιλής και πολλαπλασιάζονται οι μονάδες που καταναλώνουν αυτόν τον πόρο. Εν συνεχεία, ο πόρος αυτός καταναλώνεται με ταχείς ρυθμούς για να ευημερήσει η κοινωνία και να προοδεύσει η τεχνολογία, έχοντας τη βεβαιότητα ότι η επόμενη μεγάλη τεχνολογική εξέλιξη θα φέρει τον επαναπροσδιορισμό του τι είναι πόρος. Και θα έρθει πριν την εξάντληση αυτού που θεωρείται σήμερα πόρος.
Το κλασικό παράδειγμα είναι η τεράστια αύξηση στη συνολική κατανάλωση άνθρακα λόγω της εφεύρεσης της ατμομηχανής του Watt, η οποία ήταν δραματικά πιο αποδοτική από τις προηγούμενες ατμομηχανές, την οποία βεβαίως ακολούθησε ο παραγκωνισμός της -ταυτόχρονα με τον παραγκωνισμό του άνθρακα ως κύρια πηγή ενέργειας- όταν το πετρέλαιο και οι μηχανές εσωτερικής καύσης ήρθαν εν τέλει στο προσκήνιο, όπου παραμένουν έως και σήμερα. Θα ήταν όμως δυνατό αυτό το άλμα χωρίς την οργασμική ανάπτυξη σιδηροδρόμων και θαλασσίων μεταφορών, που βασισμένες στη δύναμη του άνθρακα ένωσαν για παράδειγμα τις ανατολικές με τις νέες δυτικές πολιτείες και τους παραγωγούς με τα λιμάνια και το παγκόσμιο εμπόριο κάνοντας πραγματικότητα την οικονομική έκρηξη των ΗΠΑ το 19ο αιώνα;
Επομένως ο τρόπος για να λύσεις το πρόβλημα της αειφορίας είναι να το ξεχάσεις και να προχωρήσεις μπροστά. Ποτέ κανείς δεν ανησύχησε για τα περιορισμένα αποθέματα ξυλείας ώσπου εμφανίστηκε το κάρβουνο. Ποτέ κανείς δεν ανησύχησε για τα περιορισμένα αποθέματα άνθρακα ώσπου εμφανίστηκε το πετρέλαιο. Το ίδιο θα γίνει και με την επόμενη τεχνολογική αλλαγή παραδείγματος που θα καταστήσει την κατανάλωση πετρελαίου παρωχημένη.
Όταν όμως οι κοινωνίες είναι σε μόνιμη κρίση, ανεργία, φτώχεια, δυστυχία και έλλειψη μόρφωσης που επιφέρουν οι πολιτικές εξαναγκασμένης μείωσης της συνολικής κατανάλωσης, αυτό θα καθυστερεί όλο και περισσότερο. Πρέπει να δώσουμε φθηνή ενέργεια στον πολιτισμό μας για να τρέξει προς το μέλλον.Αυτό είναι το πραγματικά αυτονόητο.