Πρέπει να κάνουμε «μεταρρυθμίσεις», «να αναδιαρθρώσουμε τις δομές», «να εξαλείψουμε τις στρεβλώσεις» και να «περιορίσουμε τη σπατάλη». Μία λεξικολογική σούπα που ανακατεύεται τυχαία σαν τράπουλα και με αυτόματη στοίχιση συγκροτεί κείμενα σε καθεστωτικές εφημερίδες, πολιτικούς λόγους και κυβερνητικές εξαγγελίες.
Χρησιμοποιούν λέξεις-κλειδιά για να μας ενεργοποιήσουν, και αντιδρούμε σαν το σκυλί του Παβλόφ, όχι μόνο ψηφίζοντας τους ηθικούς μας τιμωρούς αλλά αναπαράγοντας τη ρητορική τους στις ιδιωτικές μας συζητήσεις. Ψάχνουμε θύματα να ξεφορτώσουμε τις τύψεις που μας επιβάλουν, και γινόμαστε συνεργάτες στο χειρισμό μας.
Μην ξεχάσω και την πασπαρτού φράση «που μας έφεραν ως εδώ». Δηλαδή στο κάτω κάτω της γραφής, ας κρατήσουμε αυτή την πολιτική. Επώδυνη αλλά τι να κάνεις. Κωλοελλάδα σου λέει ο άλλος, καλά να πάθουμε.
Και περνιόμαστε για αντιμνημονιακοί και αντιπολιτευόμενοι, παπαγαλίζοντας τα ίδια πράγματα. Ε όχι πανάθεμά με. Ας είμαστε ξεκάθαροι: H σπατάλη, η αποτυχία, η μη αποδοτικότητα και η αναποτελεσματικότητα είναι απολύτως απαραίτητα συστατικά της προόδου.
Η εξάλειψη και η τιμωρία τους ισούται με την εξαφάνιση του πολιτισμού λόγω ακινησίας. Και το κυνήγι τους σε επίπεδο εντυπώσεων είναι μία από τις χειρότερες περιπτώσεις αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης. Κι αν δεν ξεκολλήσουμε από αυτά τα παραμύθια δεν πάμε πουθενά.
Κάν’το όπως το Σύμπαν
150 δισεκατομμύρια γαλαξίες είναι εκεί έξω και ο δικός μας μόνο έχει 500 δισεκατομμύρια αστέρια. Ένα από αυτά ο Ήλιος μας, ο οποίοςχάνει 4,3 εκατομμύρια τόνους μάζας κάθε δευτερόλεπτο, που μετατρέπεται στο φως που ακτινοβολεί.
Από αυτό 0,0000002% κατευθύνεται προς τη Γη μας. Οι φυτικοί οργανισμοί απορροφούν το 5% αυτής της ενέργειας, την κάνουν χημική κι αυτή μέσω της τροφικής αλυσίδας κινεί ολόκληρη τη ζωή στον πλανήτη! Τρομερή σπατάλη θα μου πεις. Αλλά έτσι είναι τα πράγματα σε ένα εντροπικό κόσμο.
Τι είναι όμως η εντροπία;
Σπάμε ένα αυγό για να φτιάξουμε ομελέτα. Όσο περισσότερο χτυπάμε με το σύρμα τόσο περισσότερο η δομή του μείγματος θα απομακρύνεται από την τάξη και οργάνωση ενός ακέραιου αυγού και θα τείνει προς την αταξία. Και ερωτώ. Γίνεται ενώ αναδεύουμε να αρχίσει να σχηματίζεται και πάλι ο κρόκος και να ξεχωρίζει το ασπράδι;
Όχι βέβαια. Το μείγμα δεν θα μπορέσει ποτέ αυθόρμητα να επιστρέψει το αυγό στην αρχική του κατάσταση. Αυτή η τάση προς την απώλεια της τάξης είναι σχηματικά η εντροπία.
Το σύμπαν λοιπόν χαρακτηρίζεται στη δυτική φυσική και φιλοσοφία ως εντροπικό. Βαίνει από υψηλές μορφές ενέργειας και οργάνωσης προς χαμηλές μορφές ενέργειας και οργάνωσης. Κι όμως στο φαινόμενο της ζωής δεν πάει έτσι. Η ζωή στη Γη εξελίσσεται όσο τη γνωρίζουμε από χαμηλότερες σε υψηλότερες μορφές οργάνωσης. Από την αμοιβάδα στον άνθρωπο. Φτιάχνει αυγά από την ομελέτα. Πώς το κάνει όμως αυτό; Με μεγάλο κόστος και σπατάλη ενέργειας και υλικών!
Το κόστος για τη δημιουργία αξίας σε ένα εντροπικό σύμπαν είναι τα τεράστια μεγέθη και η τερατώδης σπατάλη, ώστε να εμφανιστούν σημαντικές πιθανότητες για εκλάμψεις και τυχαίες “χρυσές συνθήκες” όπως αυτή στην περίπτωση της Γης. Η διάλυση, το χάος, η ομογενοποίηση, για να δημιουργήσουν πολυπλοκότητα πρέπει να ξοδέψουν πολλά στην αποτυχία και στο λάθος, για να δημιουργήσουν μη αποδοτικά ένα μικρό αποτέλεσμα που θα μπορούσε να ονομαστεί και θαύμα.1
Έτσι και στον καπιταλισμό, αν θέλουμε να λέμε ότι έχουμε τέτοιον. Αν φοβάσαι την αποτυχία δεν θα δοκιμάσεις ποτέ τίποτα καινούριο, άρα δεν θα δημιουργήσεις ποτέ τίποτα πρωτότυπο.2 Γι αυτό είναι έως τώρα το πιο επιτυχημένο -και πιο σπάταλο- σύστημα παραγωγής καινοτομίας.
Γιατί θεωρεί θεμελιώδη διαδικασία την επένδυση σε κάτι που μπορεί να πάει χαμένο -και άρα να σπαταληθούν πόροι-, και σε περίπτωση αποτυχίας, χρεοκοπία και επανεκκίνηση απ’ το μηδέν ξανά και ξανά. Και παρά τη σπατάλη, όχι μόνο λειτουργεί αλλά παράγει τρομακτική καινοτομία, τεχνολογικά άλματα, και υπό προϋποθέσεις μαζική ευημερία.
Κι εμείς εδώ στην Ευρώπη των μονεταριστών και των φετιχιστών του χρήματος έχουμε πάθει συλλογική ψύχωση με τη λιτότητα, κόντρα σε κάθε λογική καπιταλιστικής ανάπτυξης. Έχουμε κολλήσει στη λογική της τιμωρίας για την αποτυχία.
Παρακολουθώντας χθες μία τηλεοπτική εκπομπή3, σε ερώτηση του κοινού προς την εκπρόσωπο του κυβερνώντος κόμματος, εκείνη απάντησε “πληρώνεις εσύ το τίμημα γιατί όλοι εμείς σε απογοητεύσαμε”. Όχι μόνο τόλμησε να το πει, αλλά κανείς δεν αντέδρασε. Ούτε η κοπέλα που έθεσε το ερώτημα ούτε άλλος συνομιλητής. Κάτι που σημαίνει ότι το πρόβλημα είναι βαθιά φιλοσοφικό.
Αν είναι αποδεκτό αυτός που κρατά τη μοίρα της χώρας στα χέρια του να λέει ανερυθρίαστα τη φράση “πληρώνεις το τίμημα για τα δικά μας λάθη” , τότε είναι κοινώς παραδεχτό ότι θα πρέπει από κάποιον να πληρωθεί κάποιο τίμημα για κάποιο λάθος. Επεκτείνοντας τη λογική, δεν έχει καν σημασία η αποτελεσματικότητα της πολιτικής, η ηθική τιμωρία προέχει της αποτελεσματικότητας.
Ίσως επομένως να μην είναι και τόσο παράξενο που εφαρμόζουμε με ένα επίπεδο συναίνεσης της κοινωνίας ένα πρόγραμμα που ως προτεραιότητα έχει θέσει να εξυπηρετηθεί ένα μη βιώσιμο χρέος, να μπει σε διαδικασία παραγωγής μία χώρα χωρίς εργαζομένους, ένα σχέδιο που γενικώς πάει κόντρα στους νόμους των οικονομικών και κινείται αντίθετα με την πορεία της ίδιας της ζωής.
Σε ένα σύμπαν άπειρων δυνατοτήτων και με την τεχνολογία να τρέχει με φρενήρεις ρυθμούς, εμείς πνιγόμαστε σε μία κουταλιά νερό, βράζουμε στο ζουμί μας. Φοβόμαστε τον πληθωρισμό αντί να φοβόμαστε την ακινησία, τρέμουμε τη σπατάλη αντί να τρέμουμε την ανεργία, θεωρούμε ότι θυσιάζοντας ανθρώπους που “δεν είναι αποδοτικοί” θα κατευνάσουμε τη θεότητα “Οικονομία” την οποία έχουμε εξοργίσει – κάτι που είναι ένα τεράστιο λάθος!
Γιατί η αποτυχία του ενός, είναι δημιουργία γνώσης για τον επόμενο. Και το σύνολο των αποτυχιών των πολλών συνιστούν προηγούμενο για την επιτυχία του ενός. Η επιτυχία, επομένως, είναι κοινωνικό φαινόμενο που παράγεται από το σύνολο, ακόμα και αν οι 99 στους 100 απέτυχαν, ή ακριβώς εξαιτίας αυτού.
Η επιτυχία εκφράζεται σε ένα σημείο, χτυπά σαν μυτερή πυραμίδα με κορυφή της τον δημιουργό, όμως η πυραμίδα πάνω στην οποία πάτησε ο ένας για να φτάσει στην κορυφή αποτελείται από το σύνολο των ανθρωπίνων πόρων.
Κατόπιν, τα οφέλη της επιτυχίας στην παραγωγή πλούτου διασπείρονται και τροφοδοτούν ξανά ολόκληρη την κοινωνία, η λειτουργία της οποίας δημιούργησε τις συνθήκες για την επιτυχία του ενός. Από την εφεύρεση της φωτιάς και του τροχού, έως την πενικιλίνη και την κβαντομηχανική, αυτό είναι που έχει παρατηρηθεί: εναλλαγές παραδείγματος που έφερναν οι εφευρέσεις και ανακαλύψεις ανθρώπων που δεν πίστευαν σε “αυτονόητα” και δεν φοβόντουσαν την αποτυχία, αντιθέτως την αντιμετώπιζαν σε κάθε βήμα και συνέχιζαν.
Η σπατάλη είναι “η μέθοδος του Θεού”, ο κοινός παρονομαστής σε κάθε success story από τη Μεγάλη Έκρηξη μέχρι τον Τόμας Έντισον που είπε “δεν έχω αποτύχει, απλώς έχω βρει 10.000 τρόπους που δεν λειτουργούν”.
(1) https://www.youtube.com/watch?v=yqc9zX04DXs
(2) https://www.bbc.co.uk/news/technology-25880738
(3) https://www.youtube.com/watch?v=lw8dwcsZVYw 0:16:48