Μετάφραση: Άννα-Μαρία Αρβανιτίδου
To 1969 o Αμερικανός ψυχολόγος Phillip Zimbardo άφησε ένα πολυτελές αυτοκίνητο σε μια περιθωριοποιημένη περιοχή του Bronx της Νέας Υόρκης. Λίγα λεπτά αργότερα κάποιοι τριαντάρηδες έκλεψαν κάποια εξαρτήματα και μερικές μέρες αργότερα το κατέστρεψαν εντελώς. Την ίδια εβδομάδα άφησε ένα όμοιο αυτοκίνητο σε μια ανεπτυγμένη περιοχή της Καλιφόρνιας, στο Palo Alto.Το αυτοκίνητο παρέμενε άθικτο όλη την εβδομάδα. Την τελευταία μέρα σπάζει τα παράθυρα με ένα σφυρί. Σε λίγες ώρες το αυτοκίνητο είχε την ίδια κατάληξη, όπως και το άλλο. Το πολύ απλό αυτό κοινωνιολογικό πείραμα επιβεβαίωσε τη θεωρία των σπασμένων παραθύρων.
Το πείραμα οδήγησε τους δύο κοινωνιολόγους James Wilson και George Kelling να δημιουργήσουν μια θεωρία η οποία στηρίζει πως εάν σε ένα κτίριο σπάσει ένα παράθυρο και δεν επιδιορθωθεί άμεσα, σύντομα θα σπάσουν και τα άλλα παράθυρα από κάποιον βάνδαλο ή μια ομάδα ανθρώπων. Αυτό θα συμβεί είτε γιατί είναι αρκετά διασκεδαστικό να σπάζουμε κρύσταλλα είτε γιατί απλά κανείς δε φροντίζει γι’ αυτό το κτίριο. Το ίδιο θα συμβεί και με το πρώτο γκράφιτι σ’ ένα τοίχο. Σαφώς δεν χαρακτηρίζονται όλα ως εγκλήματα αλλά ως μικρές παραβάσεις πάνω στις οποίες οι κατά τόπους δήμοι στηρίζουν καμπάνιες όπως «Καθαρές γειτονιές» ή «Δρόμοι σε τάξη».
Επρόκειτο για μια θεωρία που αφορά την εγκληματική συμπεριφορά, που δεν έχει ως κέντρο τον ίδιο τον εγκληματία αλλά οι ρίζες της βρίσκονται στην κοινωνία και στις ίδιες τις δομές της, που είναι διαμορφωμένες ώστε να χαρακτηρίζουν έναν άνθρωπο εγκληματία ή απλά με παραβατική συμπεριφορά. Κανείς φυσικά δεν παραδέχεται πως είναι εγκληματίας ή παραβάτης. Το πείραμα αποδεικνύει επίσης πως όταν αρχίσουν να παραβιάζονται οι κανόνες από έναν, σύντομα η ίδια η παράβαση γίνεται κανόνας και μάλιστα τέτοιες ασυνήθιστες συμπεριφορές είναι μεταδοτικές, ακόμα και σε κοινωνίες που θεωρούνται «σε τάξη».
Παραδόξως για κάποιους αναμενόμενο για κάποιους άλλους, αυτό ισχύει όχι μόνο για τη δημόσια τάξη αλλά και για μια εταιρία. Εάν το ηθικό πρότυπο μιας εταιρίας παύει να υφίσταται, σύντομα η ίδια η εταιρία οδηγείται σε παραβατικές συμπεριφορές όπως κερδοφορία εις βάρος των εργαζομένων, κλοπή δημόσιων ταμείων, φοροδιαφυγή κλπ. Σαφώς, δεν υπάρχουν συνέπειες, όπως και στις περιπτώσεις της δημόσιας τάξης.
Ο φιλόσοφος Καντ είχε αναφέρει “Ενεργείστε πάντα έτσι ώστε η συμπεριφορά σας να θεωρείται παγκόσμιος κανόνας”. Θα θέλατε όλοι να σπάσουν τα αυτοκίνητα, να κλέψουν ή να εξαπατήσουν; Όχι. Αν και είναι αρκετά ευεργετικό σαν αντίδραση και ωραίο, σίγουρα είναι άγριο και μη ωφέλιμο ακόμη και για τον ίδιο μας τον εαυτό.
Η θεωρία των σπασμένων παραθύρων καταλήγει σε δύο συμπεράσματα: 1) Τα μικρά προβλήματα και οι αντικοινωνικές συμπεριφορές μπορούν εύκολα να μειωθούν και 2) Τα εγκλήματα πρώτου βαθμού μπορούν εύκολα να αποτραπούν. Κυρίως δίνεται βαρύτητα στο δεύτερο συμπέρασμα ως και το πιο εύκολα εφαρμόσιμο.
Βίντεο που περιγράφει λεπτομερώς το πείραμα: