Από το Χρήστο Λαζαρίδη
“Το πρόβλημα με τον κόσμο είναι ότι οι έξυπνοι άνθρωποι είναι γεμάτοι αμφιβολίες, ενώ οι ανόητοι γεμάτοι βεβαιότητα”. Μία φράση που αποδίδεται, μάλλον, λανθασμένα στον C. Bukowski, ενώ οφείλεται στο B. Russell (The Triumph of Stupidity 1933). Ο Russell στο άρθρο αυτό, που παρεμπιπτόντως στηλιτεύει την άνοδο του Ναζισμού στη Γερμανία, γράφει επί λέξει “The fundamental cause of the trouble is that in the modern world the stupid are cocksure while the intelligent are full of doubt”. Αν θέλουμε δε να ξεπεράσουμε την αυστηρότητα της πρόζας, ποιητική αδεία μπορούμε να ανακαλέσουμε την παν – ομοιότυπη έκδοση του W. B. Yates “…The best lack all conviction, while the worst are full of passionate intensity”(The Second Coming 1920). Οφείλω, όμως, να αναρωτηθώ: Ποιοι είναι οι έξυπνοι και ποιοι οι ανόητοι; Ποιες είναι οι νοητικές διεργασίες που μας οδηγούν σε αυτή τη σύγκριση; Πόσο δόκιμη είναι μία τέτοια σύγκριση;
Ζηλεύω αυτούς που μιλούν με βεβαιότητα για όλα όσα συμβαίνουν γύρω μου. Αυτούς που, όταν “σκάει η είδηση”, έχουν σχηματίσει ήδη άποψη για το ποιος είναι ο καλός και ποιος o κακός. Αυτούς που διατείνονται ότι διαθέτουν την απόλυτη αλήθεια. Αυτούς που αρνούνται την ετερότητα, την ιδιότητα του διαφέρειν. Κι αυτή είναι, μάλλον, μία μανιχαϊκή προσέγγιση. Είναι, δηλαδή, η τάση για υπεραπλούστευση κι εκλογίκευση των γεγονότων σε σημείο εκμηδένισης. Κι αυτός, ακριβώς, ο τρόπος θέασης των πραγμάτων επικρατεί στη δημόσια σφαίρα, ευτυχώς, όχι συλλήβδην.
Σε αυτήν την αφόρητη και ισοπεδωτική εκδοχή της πραγματικότητας συνεισφέρουν και οι ειδήσεις. Κάποτε ήταν απλά οι ειδήσεις των 8. Τώρα, με δεδομένη την πληροφοριακή αφθονία και τη μαζική προσβασιμότητα, ό,τι συμβαίνει ανεβαίνει και δεν αλλάζει επ ‘ ουδενί. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Και είναι τέτοια η συχνότητα με την οποία συμβαίνει κάτι στον κόσμο, που το newsfeed χτυπάει απανωτά updates και εκεί που δε χώνεψες την πρώτη είδηση, ακολουθεί και η δεύτερη. Κι ο καταιγισμός αυτός συμβαίνει ανεξέλεγκτα σε ένα πολύπαθο timeline που φιλοξενεί και την πιο άμεση γεωπολιτική, γεωστρατηγική, κοινωνιολογική, ανθρωπολογική, επιστημολογική σε κάθε περίπτωση/παρέμβαση/τοποθέτηση του τάδε ή του δείνα. Όμως, η ελευθερία της γνώμης δε νοείται να συμπίπτει στο ίδιο πλαίσιο με την αμετροέπεια. Γιατί η ελευθερία του ενός σταματά εκεί που αρχίζουν να θίγονται τα όρια του άλλου.
Είναι, λοιπόν, τόσο γρήγορη η πλοκή των γεγονότων και κατ’ επέκταση των ειδήσεων που τη μια στιγμή συμβαίνουν και την άλλη φθίνουν, είτε γιατί μετακυλίστηκε η προσοχή είτε γιατί απλά χάθηκε το ενδιαφέρον. Οι ειδήσεις γίνονται κάτι σαν το fast food. Σε ζήτηση κι ικανοποίηση. Γρήγορο κι εύπεπτο θέαμα. Κι έπειτα, όλα γίνονται για την επίτευξη της προσοχής, για την εστίαση του ενδιαφέροντος. Μία είδηση παίζει και θα συνεχίσει να παίζει όσο το ενδιαφέρον μένει ψηλά. Και γιατί το δράμα ως αφήγηση μένει προσφιλές και δημοφιλές από τα Ομηρικά Έπη. Βέβαια, όταν φθίνει η είδηση είναι απλά μάταιη. Υπό αυτές τις συνθήκες ο ρόλος του πυλωρού – αυτού που κατευθύνει ή καθορίζει την ατζέντα ενημέρωσης – είναι μάλλον εξαρτημένος από τη δυναμική της εξέλιξης των γεγονότων.
Η αναζήτηση της αιτιότητας είναι ένας τρόπος διερεύνησης των πραγμάτων. Η απόδειξη, δηλαδή, της σχέσης μεταξύ αιτίου και αιτιατού (αποτελέσματος). Τι; Ποιος; Πού; Πότε; Γιατί; Με ποιόν τρόπο; Κάποια στιγμή ο κόσμος πρέπει να σταματήσει να διαβάζει (μόνο) τους τίτλους των ειδήσεων. Έτσι ώστε, κάποια στιγμή ο κόσμος να (μη) σταματήσει να ακολουθεί τις ειδήσεις. Κάποια στιγμή καλείται να ενεργοποιήσει εκείνο το φίλτρο διαχωρισμού χρήσιμων και άχρηστων πληροφοριών. Να συνειδητοποιήσει πως, πλέον, δεν έχει ανάγκη τις ειδήσεις των 8 για να μάθει τι συμβαίνει στον κόσμο. Να αντιληφθεί, να κατανοήσει και να εκτιμήσει τα πληροφοριακά εργαλεία που έχει στη διάθεση του. Θα πρέπει, φυσικά, να μιλήσουμε κάποια στιγμή και για αυτήν ακριβώς την πληροφοριακή του αυτοδιάθεση.
Η σκέψη, παρά ταύτα, ευδοκιμεί σε κατάσταση ηρεμίας. Και η παρακολούθηση των ειδήσεων έχει καταντήσει τεστ αντοχών. Μπορείς να αντέξεις στο ρυθμό ή θα πάθεις υπερκόπωση; Αν δεν είσαι “άλογο κούρσας” θα έλθει η κόπωση κι αυτό γεννάει ποικίλα αισθήματα, μεταξύ των οποίων η αγανάκτηση κι εν τέλει η παραίτηση. Πριν μετρήσεις την αναπνοή σου, οι opinion – makers και οι quick – thinkers θα έχουν έτοιμη τη λύση στο πρόβλημα. Μπορείς να την εκλάβεις ως perspectiva ή ως την απόλυτη αλήθεια. Μπορείς δε, να ανατρέξεις και στην ίδια την είδηση. Ως συνήθως, πρώτα βλέπουμε την κριτική κι έπειτα την ταινία. Και πως θα ζούσαμε σε έναν κόσμο χωρίς κριτικούς; Βεβαιότητα, όλοι αυτήν επιζητούν…τι βάσανο!
Χρήστος Λαζαρίδης, για το Νόστιμον ήμαρ