Ιδέες

Υπαρξισμός: Στάση ζωής ή Φιλοσοφική θεωρία; -της Θωμαής Πνευμονίδου

By Θωμαή Πνευμονίδου

April 17, 2016

Όπως αναγράφεται στο πίσω μέρος του βιβλίου At the Existentialist Café: Freedom, Being, and Apricot Cocktails της Sarah Bakewell, όταν κοιτάς από το παράθυρο του υπαρξισμού, το πρώτο πράγμα που βλέπεις είναι ένα busy σκηνικό κάποιου καφέ. Ακούς το τσούγκρισμα των ποτηριών και τα μουρμουρητά από διάφορες συζητήσεις, καθώς οι σερβιτόροι πηγαίνουν από το ένα τραπέζι στο άλλο. Το μάτι σου πέφτει πάνω στο μεγάλο τραπέζι, όπου ένας κοντόχοντρος άντρας με στράβισμο και μια κομψή γυναίκα με ένα σύννεφο καπνού γύρω της, περιτριγυρίζονται από φίλους. Ο βασιλιάς και η βασίλισσα του υπαρξισμού Sartre και de Beauvoir περιμένουν και τους υπόλοιπους να φανούν· ο Heidegger, ο Husserl, o Camus, ο Ponty και άλλοι.

Κάποιοι απολαμβάνουν τα φρουτώδη κοκτέιλς και κάποιοι άλλοι μιλούν περί ελευθερίας, ονειρεύονται να αλλάξουν τις ζωές των ανθρώπων και αναρωτιούνται τί να σημαίνει τελικά ο υπαρξισμός. Ο  Proust (παρατηρητής και αναλυτής των αναμνήσεων και της μνήμης γενικότερα) έλεγε πως μπορούμε να φανταστουμε με ευκολία οτιδήποτε είναι αόρατο και άπιαστο. Υποστηρίζει πως πρέπει να ξεχάσουμε το παρελθόν για να το θυμηθούμε πραγματικά. Είναι όμως αυτή η σωστή διαδικασια; Πώς γίνεται ο άνθρωπος να ξεχάσει; Πραγματικά να ξεχάσει.. Κι αν ξεχάσει θα μπορέσει να συνεχίσει να φαντάζεται και να εικάζει;

Ο νους τρέχει γύρω-γύρω σαν τον σκίουρο που ψάχνει την τροφή του στο πάρκο, στη συνέχεια αποσπάται απο μια οθόνη που αναβοσβήνει, από ένα σημάδι στον απέναντι τοίχο, το τσούγκρισμα από δύο φλυτζάνια, ένα σύννεφο που μεταμορφώνεται σε φάλαινα, μία ανάμνηση από την κουβέντα με έναν φιλό εχθές, ένα τσίμπημα στο γόνατο, μία διορία, μία αβέβαιη προσδοκία για βελτίωση του καιρού αργότερα, το ‘τικ-τακ’ του ρολογιού. Το μυαλό τρέχει προς όλες τις κατευθύνσεις  όσο είναι ξύπνιο. Αλλά και όταν ονειρευόμαστε στο στάδιο του ύπνου, αυτό παραμένει αεικίνητο.

Η Bakewell μας προτάσσει να δοκιμάσουμε να καθήσουμε δύο λεπτά χωρίς να σκεφτούμε ή να κάνουμε κάτι. Πιθανότατα έτσι να καταφέρουμε να πάρουμε μία ιδέα γιατί η αποβλεπτικότητα είναι τόσο σημαντική για την ανθρώπινη ύπαρξη. Ο υπαρξισμός, σε οποιαδήποτε ενσάρκωση, σχετίζεται με την ικανότητα να κάνεις επιλογές. Πως να ζήσεις ελεύθερος· πως να είσαι μία αυθεντίκη προσωπικότητα· πως να ζεις.  Όλες αυτές οι ερωτήσεις που δεν είναι κάτι καινούριο αλλά ούτε και προκαλούν ιδιαίτερη έκπληξη, φαίνεται να παραμένουν επίκαιρες.

Ο Sartre ανέπτυξε τη δική του τολμηρή ερμηνεία του υπαρξισμού, δίνοντας έμφαση στην αποβλεπτικότητα και τον τρόπο που ο νους ρίχνεται με φόρα έξω στον κόσμο και στα πράγματα. Για τον Sartre αυτό δίνει στο νου μία τεράστια ελευθερία· μία δυνατότητα έκφρασης. Διότι εάν κλείσουμε τους εαυτούς μας μέσα στο νου μας και τις σκέψεις μας, σε ένα ζεστό δωμάτιο με τα πατζούρια κλειστά, παύουμε να υπάρχουμε.

Βλέποντας την άνοδο του παραλόγου σε όλες τις πλευρές, αναρωτιόμαστε αν η ελευθερία μπορεί να αποδειχθεί ο μεγάλος γρίφος του 21ου αιώνα. Αυτός είναι ο λόγος που είναι τόσο δίκιο να αναρωτηθεί κανείς εάν, στη νέα εποχή της κακής και ελλιπούς πίστης, χρειαζόμαστε τους υπαρξιστές περισσότερο από ό, τι νομίζαμε. Και κάπως έτσι η αγγαρεία της εβδομάδας έγκειται στο να επανεξετάσουμε τον υπαρξισμό, μήπως τελικά καταφέρουμε να επαναπροσδιορίσουμε και να μετασχηματίσουμε την πραγματικότητα.

[αποσπάσματα χρησιμοποιήθηκαν απο το βιβλίο Bakewell, Sarah – At the Existentialist Café: Freedom, Being, and Apricot Cocktails, 2016]