Mερικές σκέψεις για το περίφημο ” μήνυμα του Κανάκη” , το όποιο έχει γίνει εξαιρετικά δημοφιλές αναμεταξύ πολλών διαδικτυακών φίλων, ως την υποτιθέμενη “βαθιά” άποψη ενός “ανώτερου” ανθρώπου που δεν κάνει τον “τσομπάνη ανάμεσα στα πρόβατα του Ναι και του Οχι”.
Καταρχήν, το μήνυμα εμπεριέχει πολλές αλήθειες .Το ότι το δημοψήφισμα είναι δημοκρατία αλλά η διεξαγωγή του και μόνο δεν τη διασφαλίζει, με βρίσκει σύμφωνη. Απολύτως σύμφωνη με βρίσκει , το φαντάζεστε άλλωστε, και η έμφαση που δίνει στον ρόλο της παιδείας, της κριτικής σκέψης , της κουλτούρας και του σεβασμού .Σίγουρα η έλλειψη παιδείας είναι σημαντικότερη από το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος .
Εχοντας δηλώσει ορθώς τα παραπάνω περνάει στο ζήτημα του “εμφύλιου μεταξύ μας πολέμου “, ονομάζοντας έτσι (αν κατάλαβα καλά) το τεταμένο επικοινωνιακό κλίμα μεταξύ συνομιλούντων σε πραγματικό ή διαδικτυακό χωροχρόνο. Χρησιμοποιεί κάποια λογικά και κοινώς παραδεκτά (στον μέσο δημοκρατικό πολίτη) χαρακτηριστικά σε α’ ενικό πρόσωπο: “ Στη ζωή μου έμαθα να ακούω προσεκτικά τους συνομιλητές μου σε μια συζήτηση, με διάθεση να διακρίνω το σωστό(….) ” Για να καταλήξει πώς αφενός η σημερινή κοινωνία (ίσως μόνο οι λίγοι που του μοιάζουν) δεν έχει αυτά τα χαρακτηριστικά και αφετέρου πως ” η πραγματική επανάσταση είναι η προσωπική εξέλιξη, η δημιουργία και η προσφορά.”.
Παρόλο που δεν αμφισβητώ την προσωπική προσφορά και εξέλιξη ως στοιχεία που δρομολογούν οπωσδήποτε κάθε επανάσταση εντασσόμενα και κατασκευάζοντας αργότερα το συλλογικό, κάτι μου λέει πως ο Κανάκης θέτει το ζήτημα σε μια πιο προσωπική βάση που ξεφεύγει του στίβου της κοινωνικής συνειδητότητας και μεταπηδά σε μια ρομαντικότερη θεώρηση για την επανάσταση. Και εδώ εντοπίζεται το πρόβλημά μου με το συγκεκριμένο μήνυμα.
Το ατομικό υποκείμενο-θιασώτης της επανάστασης που φαίνεται να προκρίνει ο Κανάκης είναι ακριβώς το είδος του μέσου δημοκράτη, κουλτουρέλαπολιτίκ ανθρώπου ο οποίος μπροστά σε κάθε σύγκρουση θα έχει σαν σημαία την απέχθεια στην ίδια τη σύγκρουση. Οσοι/ες με γνωρίζετε προσωπικά ξέρετε πόσο προσπαθώ (πρώτα εντός μου κι έπειτα τριγύρω) να προωθώ τον αλληλοσεβασμό , την ειρήνη και το δικαίωμα στην διαφορετική γνώμη.Αντίστοιχα, οι έννοιες της σύγκρουσης και του διχασμού δεν προυποθέτουν πάντα πολεμοχαρή, ισχυρογνώμονα και άνευ επιπέδου υποκείμενα. Αν ήταν έτσι θα χαρακτήριζαν συγκεκριμένες κατηγορίες χαρακτήρων. Το γεγονός όμως ότι αποτελούν καταστάσεις συλλογικού ιδεολογικού προτσές δείχνει ότι όλοι μας (δημοκράτες και μη, έχοντες σεβασμό στον άλλο ή όχι) μπορεί να μπλεχτούμε σε μια τέτοια κοινωνικοπολιτικόπολιτισμική συνθήκη. Στο μέτρο που αυτό ισχύει νομίζω πως μπορούμε κάλλιστα να συνεχίσουμε να πιστεύουμε ότι ο διχασμός είναι κακός, να προσπαθούμε να σεβόμαστε αλλά μένοντας πάντοτε παρόντες και παρούσες ΕΝΤΟΣ της σύγκρουσης.
Παίρνοντας θέση , ή διαπραγματευόμενοι τη θέση μας εφόσον το ζήτημα μας αφορά. Δεν είναι – όπως έχω ξαναπεί – τόσο η θέση μαε κι η διαπραγμάτευσή της, όσο ο τρόπος με τον οποίο αυτή γίνεται το μέσο με το οποίο ξεκινάει ο διχασμός. Δεν είναι η έντονη επιχειρηματολογία, οι παθιασμένοι διάλογοι και το τεταμένο κλίμα που προάγουν κάποιον “εμφύλιο”. Είναι η άσχημη συμπεριφορά και η μεταφορά της αντιπαράθεσης στη γενικότερη κοινωνική συναναστροφή αυτά που εκτρέφουν τον διχασμό και συχνά τον φασισμό.
Φαντάζομαι 2 άτομα που διαφωνούν . Το ένα λέει πως οι μετανάστες πρέπει να παίρνουν ιθαγένεια και το δεύτερο ότι πρέπει να κλείνονται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αν έρθει ένα τρίτο άτομο με βασικό επιχείρημα τη λήξη της παραπάνω σύγκρουσης για το καλό όλων , τι έχει πετύχει ουσιαστικά; Δεν έχει συμμετάσχει στη σύγκρουση , δεν έχει πάρει θέση ενώ έχει ανακηρύξει σαν θέση του μια γενική άποψη με την οποία και οι δυο αντιπαρατιθέμενοι ενδέχεται να συμφωνούν. Συμβάλλει έστω λίγο στο να “ηρεμήσει τα πνεύματα” ενδεχομένως , δεν συμβάλλει όμως ουσιαστικά στο πεδίο εντός της σύγκρουσης. Επίσης , άθελά του ή ηθελημένα , τάσσεται με την πλευρά του ισχυρού, αφού αν ένα από τα δυο άτομα που διχάστηκαν κατέχει μέσα προπαγάνδας και ισχύ , η υποτιθέμενα αντικειμενική – φιλειρηνική στάση του τρίτου ατόμου λειτουργεί στο οπλοστάσιό του , στο μέτρο που ασκεί την προπαγάνδα του ηγεμονικά και ειναι σε θέση να στηλιτεύσει εκείνους που – μη έχοντες τα μέσα- προωθούν το λεκτικό- συμβολικό πεδίο της σύγκρουσης προκειμένου να ακουστούν. Αυτή ακριβώς τη λειτουργία του τρίτου ατόμου στο παραδειγμά μας , επιτελεί η άποψη του Κανάκη κατά τη γνώμη μου.
Δεν σταματά όμως εκεί..τεχνηέντως φαίνεται θεωρώ μαι σύμπλευση με την ηγεμονική -κυρίαρχη ιδεολογία.Μιλάει για πολιτικούς που καλλιεργούν τον διχασμό , κάνει παραλληλισμούς με κλειστές συγκεντρώσεις στο Βατικανό όπου πρέπει να παρθεί μια απόφαση (υπονοώντας πως και στην χωρα μας κάποιος από μέσα φταίει που δεν έγινε αυτό ). Στηλιτεύει ανοιχτά τους “ηγέτες” με τρόπο όμως που δίνεται έμφαση στη συγχρονική κατάσταση (στους σημερινούς δηλαδή ηγέτες) ενώ έπειτα κάνει επίκληση στο συναίσθημα αλλά και στις κοινά παραδεκτές απόψεις περί παιδείας . Τέλος , χρησιμοποιεί 3 υστερόγραφα, την πεμπτουσία του μηνύματός του.
Το πρώτο έχει τύποις αποδομητικά και μηδενιστικά στοιχεία τα οποία με έμμεσο τρόπο ανακηρύσσουν τον εαυτό του σε “ειδήμονα” και κατασκευάζουν μια ευκολη ταύτιση με το υποκείμενο – αναγνώστη το οποίο στην εσωτερικά αναγκαία παραδοχή του ότι κατάλαβε το βάθος του μηνύματος , θα πρέπει να ταυτιστεί. Το δεύτερο υστερόγραφο αποκαλύπτει την προσωπική ανάγκη για την ύπαρξη του μηνύματος: Ο κανάκης νιώθει άβολα (αλλά στο μήνυμα λυπάται με ανωτερότητα) που δεν θα τοποθετηθεί δημόσια επί του θέματος.Η δικαιολογία είναι ότι θα τον κατασπαράξουν. Ενα βαθιά ατομικιστικό σκεπτικό το οποίο ακυρώνει ουσιαστικά όλα όσα αξίωνε παραπάνω περί σεβασμού. Το δε κατάπτυστο κατ’ εμέ τρίτο υστερόγραφο.. επικυρώνει την αμέτοχη στάση του ως προιόν φόβου να μη διχάσει . Κάνει επίκληση στην πολιτική ωριμότητα του κοινού του καταφέρνοντας να την σκαπουλάρει από κάθε κριτική.
Αγαπητέ Αντώνη, καταρχήν αν ήθελες να περάσεις ένα γενικό φιλειρηνικό μήνυμα , δεν νομίζω ότι θα έπρεπε να αναφερθείς στον εαυτό σου και θα μπορούσες να το συνδυάσεις με μια εκφρασμένη θέση . Επίσης , αν αποσκοπείς στο να μείνεις στο απυρόβλητο κριτικής αισθάνομαι πως η ολική σιωπή θα ήταν προτιμότερη από την εξαγγελία της , η οποία κατασκευάζει μια ψυχαναλυτική συνθήκη που σε ευνοεί. Προφανώς και δε λέω ότι όλοι πρέπει να είναι σίγουροι για τη θέση τους στο δημοψήφισμα. Δεν εκφράζει όμως την ειλικρινή αμφισβήτηση του περιεχομένου η αποψή σου. Ουτε λέω πως όλοι (δημόσια πρόσωπα και μη) πρέπει να λένε δημόσια τη γνώμη τους. Αλλά το να προεξοφλείς ότι δεν θα την πεις με την κατασκευή ενός οικοδομήματος ανηθικων πολιτικών κι αμόρφωτων οπαδών απόψεων το οποιο δεν θα καταλάβαινε την ιδιοφυία σου είναι το λιγότερο οπορτουνισμός.
Από την εποχή που ο τραγουδιστής ξυλουρης έμπαινε και στηριζε ανοιχτά το πολυτεχνείο κι ο δημοσιογράφος μαστορακης και πλείστοι άλλοι ήταν με τη χούντα, από τότε ξέρουμε πως πίσω από κάθε έκφραση, υπάρχει η τοποθέτηση. Πολύ ωραία τα γενικά που λες για την παιδεία. Αλλά η ίδια η αναφορά στην έλλειψη τοποθέτησης δεν νομίζω ότι εκφράζει ειλικρινές δίλημμα, αλλά περισσότερο έναν οπορτουνισμο, σχετιζόμενο ασφαλώς με την εκπομπή σου. Εντέλει, και οι μαθητές μου της Γ. Λυκειου τα γράφουν αυτά , το θέμα είναι το σημείο όπου η κριτική σκέψη δημιουργεί το πολιτικό υποκείμενο.
Και κάτι τελευταίο… Η κριτική σκέψη δημιουργειται από την διαπραγματευση νοήματος και την ευθύνη της θέσης, χωρίς υποτίμηση της απορριπτεας, αντιθετης πλευράς. Η παιδεία είναι ακριβώς η ικανότητα να παίρνεις θέση και να παραμένεις άνθρωπος…
Τελικά Αντώνη θα μπορούσες απλώς να μας πεις ότι δεν θες να εκφραστείς (το ” Ναι σου εννοώ αλλά αυτό πάει σε άλλη ανάλυση) δημόσια και θέλεις να είσαι καλυμμένος που δεν το έκανες. Okwegotyourmessage….
Μαρία Περπιράκη για το Νόστιμον ήμαρ.