Απόψεις

Marc Augé: Από τους τόπους στους μη τόπους

By N.

September 23, 2023

Αν ένας τόπος ορίζεται ως σχεσιακός, ιστορικός και συνδέεται με την ταυτότητα, τότε ένας χώρος που δεν μπορεί να οριστεί ως σχεσιακός, ή ιστορικός ή συνδεόμενος με την ταυτότητα τότε θα είναι μη-τόπος.

Η υπόθεση που προωθείται εδώ είναι πως η υπερνεωτερικότητα παράγει μη-τόπους, που σημαίνει τόπους που δεν είναι από μόνοι τους ανθρωπολογικοί τόποι και που, αντίθετα με την μποντλαιριανή νεωτερικότητα, δεν ενσωματώνει τους προηγούμενους τόπους: αντίθετα αυτοί καταγράφονται, ταξινομούνται και προωθούνται στη θέση των «τόπων μνήμης» και τοποθετούνται σε μια περιχαρακωμένη και ειδική θέση.

Ένας κόσμος όπου οι άνθρωποι γεννιούνται στη κλινική και πεθαίνουν στο νοσοκομείο, όπου μεταβατικές τοποθεσίες και προσωρινές κατοικίες πολλαπλασιάζονται υπό πολυτελείς ή απάνθρωπες συνθήκες (ξενοδοχειακές αλυσίδες και παραπήγματα, παραθεριστικά θέρετρα και στρατόπεδα προσφύγων, παραγκουπόλεις απειλούμενες με κατεδάφιση ή καταδικασμένες σε κακοφορμισμένη μακροζωία)· όπου αναπτύσσεται ένα πυκνό δίκτυο από μέσα μεταφοράς που είναι επίσης κατοικημένοι χώροι· όπου οι θαμώνες των σούπερ-μάρκετ, οι κουλοχέρηδες και οι πιστωτικές κάρτες επικοινωνούν δίχως λέξεις, μέσω χειρονομιών, με μια αφηρημένη, αδιαμεσολάβητη συναλλαγή· ένας κόσμος έτσι παραδομένος στην μοναχική ατομικότητα, στο φευγαλέο, το προσωρινό και το εφήμερο, προσφέρει στον ανθρωπολόγο (και σε άλλους) ένα νέο αντικείμενο, που η δίχως προηγούμενο διαστάσεις του μπορεί να είναι χρήσιμο να μετρηθούν πριν ξεκινήσουμε να αναλογιζόμαστε τι είδους ματιά μπορεί να είναι κατάλληλο.

Θα πρέπει να προσθέσουμε πως τα ίδια πράγματα ισχύουν για το μη-τόπο όπως στο τόπο. Δεν υπάρχει ποτέ σε καθαρή μορφή· τόποι ανασυνθέτουν τον εαυτό τους μέσα του· σχέσεις αποκαθίστανται και συνεχίζονται μέσα του· οι «χιλιαστικές απάτες» της «επινόησης της καθημερινότητας» και των «τεχνών της πράξης», που τόσο βαθιά αναλύθηκε από τον Michel de Certeau, μπορεί να ανοίξουν ένα μονοπάτι εκεί και να αναπτύξουν τις στρατηγικές τους.

Ο τόπος και ο μη-τόπος είναι μάλλον αντίθετοι πόλοι: ο πρώτος δεν διαγράφεται ποτέ πλήρως, ο δεύτερος δεν ολοκληρώνεται ποτέ πλήρως· είναι σαν παλίμψηστα πάνω στα οποία το μπερδεμένο παιχνίδι της ταυτότητας και οι σχέσεις ξαναγράφονται αδιάκοπα. Όμως οι μη-τόποι είναι το πραγματικό μέτρο της εποχής μας· τέτοιο που μπορεί να ποσοτικοποιηθεί – με τη βοήθεια μερικών μετατροπών μεταξύ επιφάνειας, όγκου και απόστασης – με το άθροισμα όλων των εναέριων, σιδηροδρομικών και οδικών διαδρομών, των κινητών καμπινών που ονομάζονται «μέσα μεταφοράς» (αεροπλάνα, τραίνα και επίγεια οχήματα), τα αεροδρόμια και οι σιδηροδρομικοί σταθμοί, οι ξενοδοχειακές αλυσίδες, τα πάρκα αναψυχής, τα μεγάλα εμπορικά καταστήματα και τέλος το περίπλοκο κουβάρι από ενσύρματα και ασύρματα δίκτυα που χρησιμοποιούν τον εξωγήινο χώρο για τους σκοπούς μιας επικοινωνίας τόσο ιδιαίτερης που συχνά φέρνει το άτομο σε επαφή μόνο με μια άλλη εικόνα του ίδιου.

ΠΗΓΗ