Στον Δημήτρη Κούλαλη
Άραγε τι σχέση έχει ο Α’ Π.Π. με όλα όσα ζούμε σήμερα; Ποια η θέση της τεχνολογίας στις σύγχρονες κοινωνίες; Ποιοι πλουτίζουν απ’ τον «καπιταλισμό του τζόγου»; Πρόκειται για… παρέκκλιση του καπιταλισμού ή για την πεμπτουσία του ίδιου του συστήματος; Ποιος ωφελείται απ’ τις αποικίες χρέους; Βρισκόμαστε μπροστά στο τέλος του ανθρώπινου πολιτισμού; Αυτά είναι μερικά από τα όσα συζητήσαμε με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης, Μαρκ Σενέ. Αφορμή για την κουβέντα στάθηκε το βιβλίο του που κυκλοφόρησε σχετικά πρόσφατα στην Ελλάδα με τίτλο: «Από τον μεγάλο πόλεμο στη διαρκή κρίση» (εκδ. Λιβάνης).
Λένε ότι ένας έξυπνος τρόπος να παρουσιάσεις ένα έργο είναι να αφήσεις τον ίδιο τον δημιουργό του να μιλήσει γι’ αυτό. Επομένως, ως εισαγωγή, θα θέλαμε να μας πείτε σε αδρές γραμμές τι πραγματεύεται το βιβλίο σας.
Το βιβλίο μου αφορά την κατάληψη της εξουσίας από την οικονομική ολιγαρχία και την επακόλουθη αποτυχία της δημοκρατίας. Επισημαίνει την τρέχουσα λογική της χρηματοδότησης των καζίνων που έχει δημιουργήσει αυτή η ολιγαρχία και από την οποία επωφελείται.
Τόσο στον τίτλο του βιβλίου, όσο και στις διάφορες ενότητες συνδέετε τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με το «σήμερα». Ποιος ο συνδετικός κρίκος μεταξύ αυτών των δύο περιόδων;
Τι συνέβη στην Ευρώπη πριν από περίπου 100 χρόνια; Οι περισσότεροι δεν ήθελαν πόλεμο, αλλά ξέσπασε ξαφνικά και είχε ως αποτέλεσμα τη θυσία της ευρωπαϊκής νεολαίας – ιδιαίτερα της Γαλλίας και της Γερμανίας – που κατέληξαν στους μαζικούς τάφους του Μεγάλου Πολέμου. Την παραμονή αυτής της καταστροφής, ο κόσμος περίμενε μεγάλη πρόοδο που θα συνδεόταν με τη βελτίωση των τότε νέων τεχνολογιών: τρένα, αυτοκίνητα, αεροπλάνα, πλοία, τηλέγραφο, ιατρική και γενικά επιστημονικές, υγειονομικές και δημοκρατικές εξελίξεις. Όλα αυτά τα όνειρα εξανεμίστηκαν με τα πρώτα πυρά. Ευτυχώς σήμερα, στην καρδιά της Ευρώπης, τα χαρακώματα εξαφανίστηκαν και παρά τις παγκόσμιες στρατιωτικές εντάσεις, προβάλλεται ένας κόσμος ατελείωτης ευημερίας σε μεγάλη κλίμακα με την ψηφιοποίηση και την αυτοματοποίηση της οικονομίας. Όμως, δεδομένου ότι η κοινωνία μας δεν είναι οργανωμένη όπως θα έπρεπε και δεν επικεντρώνεται στις ανθρώπινες ανάγκες, οι βελτιώσεις αυτές σε όρους παραγωγικότητας συχνά δημιουργούν υπό-απασχόληση ή ανεργία, αντί για περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Οι σημερινές γενιές υποφέρουν από βαθιές οικονομικές ανισορροπίες.
Εκτός από τη σαφή παρουσίαση του «δικτατορικού» τρόπου με τον οποίο επιβάλλεται ο χρηματοπιστωτικός τομέας, προτείνετε, αν έχω κατανοήσει σωστά, την επιστροφή σε μια πιο υγιή ανάπτυξη μέσω ενός υπεύθυνου οικονομικού συστήματος. Ωστόσο, για να κάνω τον συνήγορο του διαβόλου, μπορεί κάποιος να υποστηρίξει ότι το πρόβλημα δεν είναι η επικρατούσα (νεοφιλελεύθερη) ιδεολογία και η πρακτική της, ως απόκλιση του καπιταλισμού, αλλά το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα. Τι απαντάτε σε αυτό; Ο καπιταλισμός έχει εξελιχθεί με την πάροδο του χρόνου. Δεν είναι πλέον ένα σύστημα σε πλήρη ανάπτυξη όπως ήταν πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τώρα βρίσκεται σε μια φάση παρακμής και δεν τηρείται πλέον από τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Ο χρηματοπιστωτικός τομέας, και ιδίως οι τράπεζες που αποτυγχάνουν, καθώς και τα κορυφαία αμοιβαία κεφάλαια έχουν καταλάβει την εξουσία και επιβάλλουν τις επιλογές τους στην κοινωνία μέσω του σημερινού συστήματος χρηματοδότησης των καζίνων. Η ίδια η λογική του καπιταλισμού επενδύει για να αποφέρει κέρδος. Επί του παρόντος, η ίδια η λογική της χρηματοδότησης των καζίνων τζογάρει. Βέβαια, ο τζόγος δεν είναι επένδυση, κάθε άλλο παρά αυτό είναι. Ακόμα χειρότερο είναι το γεγονός ότι τα πιθανά οφέλη που προκύπτουν από αυτόν τον τζόγο ιδιωτικοποιούνται, ενώ οι πιθανές απώλειες κοινωνικοποιούνται, πράγμα που σημαίνει ότι ο φορολογούμενος επιβαρύνεται με τις δαπάνες. Τα στοιχεία που αναφέρετε για την οικονομική κατάσταση στην Ε.Ε. είναι συγκλονιστικά. Ταυτόχρονα, όπως δηλώνετε, η καθοδηγούμενη από την ΕΚΤ οικονομική πολιτική που ακολουθείται, δημιουργεί έναν «πύργο από τραπουλόχαρτα που κινδυνεύει να καταρρεύσει ανά πάσα στιγμή». Πιστεύετε ότι οδεύουμε προς την κατάρρευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Θα μπορούσε η αλλαγή των πολιτικών σχέσεων και η εμφάνιση άλλων πολιτικών δυνάμεων να αποτελέσουν μια νέα αρχή για την Ε.Ε.; Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε κακή κατάσταση από οικονομική, δημοκρατική και οικολογική άποψη. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι επίκειται η κατάρρευσή της. Αυτό που χρειάζεται η Ευρώπη για να απομακρυνθεί από το σημερινό αδιέξοδο όπου βρίσκεται, είναι η πολιτική δέσμευση των ενεργών πολιτών προκειμένου να προωθήσουν τις ριζικές οργανωτικές αλλαγές που απαιτεί η κοινωνία. Πρόσφατα, κυρίως στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα, άνοιξε πάλι η συζήτηση για το χρέος. Στο δεύτερο κεφάλαιο εξηγείτε εξαντλητικά τα συμφέροντα που κρύβονται πίσω απ’ το ελληνικό χρέος. Πρόκειται, όμως, για χρέος των Ελλήνων φορολογουμένων, όπως μας λένε, ή για χρέη που προέρχονται, ως επί το πλείστον, «από τις δημοσιονομικές πολιτικές που συνήθως τις υποβάλλουν ή τις επιβάλλουν χρηματοπιστωτικά κέντρα»;
Αυτό που ισχύει είναι ότι σε παγκόσμιο επίπεδο, και όχι μόνο στην Ελλάδα, το επίπεδο του χρέους δεν είναι βιώσιμο. Στις αρχές του 2017, το παγκόσμιο ιδιωτικό και δημόσιο χρέος αντιστοιχούσε στο 327% του παγκόσμιου ΑΕΠ και αυξανόταν ταχύτατα. Αυτό που ισχύει είναι ότι, σε μια προσπάθεια αποφυγής της χρηματοπιστωτικής αναταραχής στις χώρες της ζώνης του ευρώ, το ΔΝΤ στήριξε την Ελλάδα. Ωστόσο, ο απώτερος σκοπός τους ήταν η διάσωση μεγάλων γερμανικών και γαλλικών τραπεζών, οι οποίες έδωσαν ανεξέλεγκτα χρήματα στη χώρα. Το χρέος είναι όντως όπλο στα χέρια μεγάλων τραπεζών και διεθνών χρηματοπιστωτικών οργανισμών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επιβολή συγκεκριμένων οικονομικών πολιτικών που ικανοποιούν τα συμφέροντά τους εις βάρος της κοινωνίας.
Υποστηρίζετε ότι βρισκόμαστε σε έναν πόλεμο χωρίς σύνορα και ότι η πτώση του πολιτισμού μας είναι κοντά. Που εδράζεται αυτή σας η πεποίθηση; Είναι ορατή μια γενικευμένη σύρραξη όπως το 1914; Και αν ναι, γιατί;
Υποστηρίζω ότι ένας επονομαζόμενος «πολιτισμός» που ξοδεύει 1.700 δισεκατομμύρια δολάρια σε ετήσια βάση (2016) σε στρατιωτικές δαπάνες, δηλαδή για τη δική του καταστροφή, που ευθύνεται για την εξαφάνιση των ζωικών ειδών με πρωτοφανή ρυθμό, που ευθύνεται για την τρέχουσα καταστροφική υπερθέρμανση του πλανήτη και τέλος, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, έχει δημιουργήσει μια κουλτούρα χρηματοδότησης καζίνων με βαθιές αποσταθεροποιητικές συνέπειες, είναι μετά βίας πολιτισμός και κινδυνεύει να εξαφανιστεί.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ:
Ο Μαρκ Σενέ είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης. Έχει διατελέσει αναπληρωτής κοσμήτορας στην Ανώτατη Εμπορική Σχολή του Παρισιού. Εδώ και πολλά χρόνια μελετά και αναλύει κριτικά τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Είναι μέλος της ευρωπαϊκής ΜΚΟ Finance Watch και του πολιτικού και οικονομικού φόρουμ Contrepoint.
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο ένθετο του Νόστιμον Ήμαρ στον “Δρόμο”, τo Σάββατο 16.9.2017
