Του Ζαχαρία Κοτσύφη
Το προηγούμενο διάστημα γίναμε μάρτυρες της αναβίωσης πρακτικών από τις πιο σκοτεινές περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας. Οι εικόνες με δεμένους αφρικανούς/ες έτοιμους προς πώληση προκάλεσαν την οργή όλου του πλανήτη. Αυτό που μας σοκάρει και θα έπρεπε προφανώς είναι η εικόνα αφρικανών δεμένων πισθάγκωνα έτοιμων προς πώληση. Όμως το σκλαβοπάζαρο στην ουσία δεν έπαψε να υφίσταται απλά άλλαξε μορφή. Ωστόσο, θα ήταν υποκρισία να πούμε ότι δεν το γνωρίζαμε αυτό. Στη σύγχρονη εποχή τη θέση του έμπορου σκλάβων έχει πάρει ο διακινητής. Η οποιαδήποτε συνεννόηση με τους διακινητές γίνεται σε διάφορα μπαρ, καφετέριες ή οπουδήποτε βολεύει.
Oι διακινητές πληρώνονται αδρά για να μεταφέρουν ανθρώπους προς ένα αβέβαιο μέλλον μέσα από ερήμους, θάλασσες, με τα πλέον επικίνδυνα μέσα και που συνήθως καταλήγουν σε τραγωδίες είτε στη Μεσόγειο είτε στις αφρικανικές ερήμους. Άνθρωποι προερχόμενοι από χώρες οι οποίες μαστίζονται από εμφύλιους ή διακρατικούς πολέμους αλλά και την ακραία κοινωνική ανισότητα που έχουν προκαλέσει οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές που εφαρμόζουν αρκετά αφρικανικά κράτη αναζητούν διέξοδο με προορισμό τον «ανεπτυγμένο βορρά» προς αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής.
Τις πρώτες εβδομάδες που έγινε γνωστή η ύπαρξη σκλαβοπάζαρων στη Λιβύη, οργανώθηκαν πορείες διαμαρτυρίας (αν και με μικρή συμμετοχή) που ανέδειξαν την ύπαρξη ενός κομματιού της ελληνικής κοινωνίας που αντιμετωπίζει το ζήτημα με μαχητικότητα. Δεν μπορούμε όμως να μην αναφερθούμε και στον θλιβερό τρόπο με τον οποίο κάποιες οργανώσεις επέλεξαν/επιλέγουν να αντιμετωπίσουν την κατάσταση: με τη συλλογή δηλαδή υπογραφών μέσω ίντερνετ για τη λήξη αυτής της φρικαλεότητας. Δεν γνωρίζω ποια αποτελεσματικότητα μπορεί να έχουν οι υπογραφές σε άλλες περιπτώσεις, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση παραπέμπουν σε μια εγκληματική αφέλεια η οποία μειώνει σε μεγάλο βαθμό τη σημαντικότητα του ζητήματος που αντιμετωπίζουμε. Του ζητήματος, όχι μόνο του σκλαβοπάζαρου αυτού καθεαυτού, με τη μορφή που έχει στη Λιβύη, αλλά της μετακίνησης ανθρώπων από αφρικανικές χώρες προς την Ευρώπη, το οποίο είναι βαθύτατα πολιτικό και ξεπερνάει κατά πολύ την ανθρωπιστική προσέγγιση την οποία του επιφυλάσουν πολλοί.
Μια πρώτη εξήγηση για τη στάση αυτή είναι η έλλειψη ενδελεχούς και κριτικής ενημέρωσης. Έλλειψη που οφείλεται σε μια ευρωκεντρική αντίληψη η οποία καταλήγει να περιθωριοποιεί σε επίπεδο λόγου αλλά και ορατότητας θέματα που έχουν να κάνουν με την υποσαχάρια αφρική. Ενδεικτικό παράδειγμα ελλιπούς ή σχεδόν ανύπαρκτης ενημέρωσης αποτελεί η κρίση στο νεοσύστατο κράτος του Νότιου Σουδάν. Ένα κράτος το οποίο προέκυψε μετά την ανεξαρτησία από τη Δημοκρατία του Σουδάν και όπου αυτή τη στιγμή εκτυλίσσεται μια από τις χειρότερες ανθρωπιστικές κρίσεις. Σημαντικό ρόλο για τον εμφύλιο, που κράτησε συνολικά από το 1956 μέχρι το 2005, ανάμεσα σε έναν μουσουλμανικό βορρά και χριστιανικό νότο, έπαιξε το αποικιακό παρελθόν. Οι Βρετανοί είχαν φροντίσει να ενισχύσουν τις διαφορές ανάμεσα στο Βορρά και στο Νότο, περιορίζοντας, για παράδειγμα, τη διδασκαλία της αραβικής γλώσσας στα σχολεία του βορρά και στέλνοντας χριστιανούς ιεραπόστολους στο νότο να διδάξουν τα αγγλικά.
Όσο για τη στάση που έχουν επιλέξει οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις απέναντι σε αυτό το ζήτημα είναι γνωστή. Ανταποκρινόμενες στα παραληρήματα της ακροδεξιάς περί παράτυπης και μαζικής μετανάστευσης χρησιμοποιούν κάθε μέσο για να περιορίσουν τις μεταναστευτικές ροές, χρηματοδοτώντας τις ίδιες εκείνες αυταρχικές αλλά και κλεπτοκρατικές κυβερνήσεις που αναγκάζουν χιλιάδες νέους ανθρώπους να φύγουν από τις χώρες τους. Συγκεκριμένα, για την αποτροπή των μεταναστευτικών ροών από την υποσαχάρια Αφρική έχει συναφθεί συμφωνία χρηματοδότησης με 24 αφρικανικά κράτη1. Επίσης, με πρωτοβουλία του Γάλλου προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν εχει δρομολογηθεί ήδη η διαδικασία δημιουργίας Κέντρων πρώτης υποδοχής στον Νίγηρα, στο Τσάντ αλλα και στη Λιβύη! Όσον αφορά τη Λιβύη δε η ακτοφυλακή χρηματοδοτείται από την ΕΕ για να εντοπίζει και να γυρίζει πίσω τους μετανάστες. Εδώ είναι σημαντικό να αναφέρουμε, έστω και συνοπτικά, την ραγδαία αυξανόμενη πλέον συμμετοχή ιδιωτικών εταιριών στην επιτήρηση των συνόρων και τον περιορισμό των μεταναστών σε αφρικανικό έδαφος. Οι εταιρίες αυτές παρέχουν τεχνολογικά μέσα όπως βιομετρικά, βάσεις δεδομένων αλλά και υψηλής τεχνολογίας συστήματα συλλογής δαχτυλικών αποτυπωμάτων, μετατρέποντας την αφρική σε μεγάλη αγορά ευρωπαϊκής τεχνολογίας.
Είναι αρκετά σημαντική η κατανόηση των ζητημάτων που ταλανίζουν αυτή την ήπειρο έτσι ώστε να καταλάβουμε για ποιό λόγο άνθρωποι «επιλέγουν» να φύγουν από τα εδάφη τους. Να καταλάβουμε για παράδειγμα, όπως αναφέραμε και παραπάνω στην περίπτωση του Σουδάν, τον αντίκτυπο που είχε και συνεχίζει να έχει η αποικιοκρατία. Να καταλάβουμε τον ρόλο που έπαιξαν οι ηγέτες και τα κόμματα που ανέλαβαν την εξουσία αμέσως μετά την λήξη της αποικιοκρατίας. Σε κάποιες χώρες οι ηγέτες απλά συνέχισαν με άλλα μέσα την ίδια πολιτική που εφάρμοζαν οι αποικιοκράτες, δίνοντας πρόσφορο έδαφος αλλά και άσυλο σε πολυεθνικές εταιρίες που προέρχονται από τις πρώην μητροπόλεις, δημιουργώντας έτσι ένα σύστημα το οποίο ονομάστηκε νεοαποικιοκρατία2.
Από την άλλη, οπουδήποτε έγινε μια γνήσια προσπάθεια χειραφέτησης των λαών, οι ηγέτες και οι πολιτικοί ακτιβιστές που εισηγήθηκαν τις πολιτικές που ήταν προς το συμφέρον του λαού είτε ανατράπηκαν είτε εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες. Χαρακτηρικτικά εδώ μπορούμε να αναφέρουμε τους Patrice Lumumba3 στο Κονγό, τον Thomas Sankara4 στη Μπουρκίνα Φάσο,τον Κεν Σάρο Ουίουα5 στην Νιγηρία και τον Στίβ Μπίκο6 στη Ν.Αφρική.
Πέρα όμως από τις πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις οι οποίες συνεχίζουν να διαδραματίζουν ενεργό ρόλο στην ήπειρο, ένας νέος παράγοντας κοινωνικής αποσταθεροποίσης σε χώρες της ηπείρου πλέον είναι και ο κινέζικος καπιταλισμός, ο οποίος καλπάζει με γρήγορους ρυθμούς βρίσκοντας πρόσφορο έδαφος στην αφρικανική ήπειρο. Με στόχο, όχι μόνο τις επενδύσεις, με δούρειο ίππο την «ανάπτυξη», αλλά και την εξαγωγή πλεονάζοντος προσωπικού μιμούμενο στην εντέλεια πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις δημιουργώντας με αυτό το τρόπο ακραίες κοινωνικές ανισότητες στις περιοχές που δρά, προφανώς έχοντας στο πλευρό του την αγαστή υποστήριξη του εγχώριου κεφαλαίου.
Ολοκληρώνοντας, σκοπός είναι η σταδιακή αποδόμηση μιας απλοποιημένης εικόνας για την Αφρικανική ήπειρο και κυρίως της υποσαχάριας Αφρικής. Η ελλιπής ενημέρωση, οι στερεοτυπικές αναπαραστάσεις για τις χώρες και τους λαούς της ηπείρου συνθέτουν ένα μωσαϊκό που καταλήγει να την καθηλώνει σ’ένα κάδρο σκοτεινό και χωρίς μοίρα. Η πολυσυνθετότητα των γεγονότων που διαδραματίζονται στην ήπειρο είναι ανάλογη με την ποικιλομορφία της. Η έλλειψη ενημέρωσης πολλές φορές μας οδηγεί στο να προχωράμε σε γενικές και αόριστες συνθηματολογίες και να απομακρυνόμαστε από την εύρεση μιας κοινής πορείας των λαών βασισμένης στον διεθνισμό και την αλληλεγγύη.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ – ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
- https://migration-control.taz.de/#en Ένας διαδραστικός χάρτης που δείχνει τη χρηματοδότηση που λαμβάνουν αφρικανικές κυβερνήσεις για τον περιορισμό των μεταναστών και τη φύλαξη των συνόρων.
- «Στη νεοαποικιοκρατική κατάσταση, η ηγετική τάξη αποτελεί μια ελίτ που λειτουργεί σε συνεργασία με τις ανάγκες του διεθνούς κεφαλαίου για το δικό της συμφέρον. Ο αποτελεσματικός διεθνής έλεγχος διατηρείται με οικονομικά μέσα, ιδίως με την πρόσβαση σε κεφάλαια και σε τεχνολογία, μαζί με τον έλεγχο που ασκούν διεθνείς οικονομική οργανισμοί όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, η Παγόσμια Τράπεζα ή το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.» Βλ. Μεταποικιακή θεωρία. Μια ιστορική εισαγωγή – Robert J.C Young – Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2007
- Patrice Lumumba, ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος του Κονγκό, δολοφονήθηκε στις 17 Ιανουαρίου του 1961. Τη δολοφονία ενορχήστρωσαν η βελγική κυβέρνηση και η CIA.
- Τομά Σανκαρά, μαρξιστής θεωρητικός και πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο, εισηγήθηκε φιλολαϊκή πολιτική με αναδιανομή γης σε ακτήμονες, δολοφονήθηκε στις 15 Οκτωβρίου του 1987 από τους πραξικοπηματίες που τον ανέτρεψαν. Ένα από τα βασικά επιχειρήματα για την ανατροπή του ήταν το γεγονός ότι έθετε σε κίνδυνο τις σχέσεις με την πρώην αποικιακή Γαλλία και την Ακτή Ελεφαντοστού. Ο ενορχηστωτής του πραξικοπήματος Μπλαίζ Καμπαορέ επέστρεψε τη χώρα στο ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα.
- Ο Κεν Σάρο Ουία, νιγηριανός οικολόγος ακτιβιστής, ηγήθηκε μιας μη βίαιης εκστρατείας ενάντια στη Shell και άλλων πετρελαικών εταιριών για την οικολογική καταστροφή που προκαλούσαν στο Δέλτα του Νίγηρα, εκτελέστηκε το 1995 με απαγχονισμό από το σταρτιωτικό καθεστώς της Νιγηρίας.
- Ο Στίβ Μπίκο η αλλιώς ο «άγνωστος Μαντέλα», ηγετική μορφή του Κινήματος Μαύρης Συνείδησης και αγωνιστής κατά του απαρτχάιντ, βρέθηκε νεκρός , στις 12 Σεπτεμβρίου του 1977, στο κελί στο οποίο ήταν φυλακισμένος μετά από 22 ώρες βασανιστηρίων. Επίσημη δικαιολογία του καθεστώτος; «Βρέθηκε νεκρός μετά από απεργία πείνας».