Σε αυτή τη σειρά άρθρων θα προσπαθήσω να κάνω μια επιστημονική προσέγγιση πάνω στο θέμα της συνεχιζόμενης μεταλλευτικής διαμάχης στο δάσος των Σκουριών, μεταξύ 2 τοπικών κοινοτήτων που υπάγονται στον Δήμο Αριστοτέλη της Χαλκιδικής. Το μεταλλευτικό project αντιμετωπίζει την αντίσταση πολλών κατοίκων από τις παραλιακές περιοχές του Δήμου, οι οποίοι έχουν σχηματίσει μια Επιτροπη Αγώνα κατά της εξόρυξης χρυσού στην περιοχή. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν κάτοικοι άλλων χωριών ,πιο ορεινών, οι οποίοι στηρίζουν την εξόρυξη στη περιοχή τους.
Οι περιβαλλοντικές συγκρούσεις συναντώνται σε όλο τον κόσμο και η ακαδημαϊκή κοινότητα έχει δημιουργήσει μια σειρά από μελέτες . Ειδικά για τις μεταλλευτικές διαμάχες, μπορεί να παρατηρηθεί στη βιβλιογραφία ότι δεν είναι όλοι σε μια περιοχή αντίθετοι με τα σχέδια εξόρυξης. Σε πολλές περιπτώσεις, οι γειτονικές κοινότητες που βρίσκονται στην ίδια περιοχή υιοθετούν διαφορετικές θέσεις. Η διαφοροποίηση προέρχεται από διαφορετικές αντιλήψεις και διαφορετικές γλώσσες αποτίμησης που αυτές οι κοινότητες υιοθετούν. Όταν μιλάμε για γλώσσες αποτίμησης, εννοούμε τη θετική ή αρνητική άποψη σχετικά με τη διαδικασία εξόρυξης που έχουν υιοθετήσει οι άμεσα ενδιαφερόμενοι. Αυτό σημαίνει ότι κάτι καλό για μια τοπική κοινότητα, όπως η τοπική οικονομική ανάπτυξη μπορεί να είναι ταυτόχρονα ένα αρνητικό στοιχείο για εκείνους που βλέπουν την ανάπτυξη της περιοχής τους κάτω από το όραμα της αειφόρου και βιώσιμης ανάπτυξης. Στην περίπτωση αυτή, δύο διαφορετικές γλώσσες αποτίμησης έχουν χρησιμοποιηθεί για το ίδιο θέμα. Αυτές οι γλώσσες αποτίμησης αξιολογούν θέματα που σχετίζονται με την εξόρυξη χρυσού, όπως οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις, οι επιπτώσεις στην υγεία, τα οικονομικά οφέλη, η τοπική ανάπτυξη, η οικολογική ακεραιότητα, κλπ .
Στις μεταλλευτικές συγκρούσεις, οι τοπικές κοινότητες που αντιτίθενται στην εξόρυξη χρυσού χαρακτηρίζονται κυρίως από την αντίληψη ότι δεν υπάρχουν οφέλη για τις τοπικές κοινότητες και επίσης καμία προσδοκία από την εξόρυξη χρυσού για να βελτιώσουν τη ζωή τους. Επιπλέον, μπορούμε να εντοπίσουμε μια σειρά από ανησυχίες που εκφράζονται από αυτές τις κοινότητες συμπεριλαμβανομένων των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που συνδέονται με την επιβίωση και τις επιπτώσεις στην υγεία, τα θέματα περιβαλλοντικής δικαιοσύνης και τα ζητήματα της ανάπτυξης που συνδέεται με την αντίσταση στο νεοφιλελευθερισμό. Στη συνέχεια ακολουθεί μια παρουσίαση επιχειρημάτων που έχουν χρησιμοποιηθεί παγκοσμίως κατά των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων και ειδικότερα για την εξόρυξη χρυσού.
Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις
Η κύρια ανησυχία των κοινοτήτων που πλήττονται παγκοσμίως είναι οι πιθανές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Πολλές τοπικές κοινότητες έχουν αντιρρήσεις για τα εξορυκτικά έργα στις περιοχές τους, θεωρώντας την εξόρυξη ως καταστροφική δραστηριότητα για το φυσικό περιβάλλον, η οποία μπορεί να βλάψει τον τοπικό πληθυσμό και μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτες βλάβες στα γύρω τοπία, το οικοσύστημα και τη φύση. Η τοπική κοινότητα και το περιβάλλον θεωρούνται από τους ντόπιους ως αλληλένδετες έννοιες. Ο αγώνας τους για την προστασία του περιβάλλοντος προέρχεται από τη συμβιωτική σχέση κοινότητας- περιβάλλοντος.
Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις δεν είναι οι ίδιες σε κάθε περίπτωση, καθώς και αυτές διαφοροποιούνται ανάλογα με την τοποθεσία των εργασιών εξόρυξης, με το είδος του υλικού που εξορύσσεται, και με τη μέθοδο εξόρυξης και επεξεργασίας που χρησιμοποιείται. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις μπορούν να ταξινομηθούν σε δύο κατηγορίες με βάση τη φύση των επιπτώσεων. Η πρώτη κατηγορία των φυσικών επιπτώσεων, περιλαμβάνει την καταστροφή της βλάστησης, τη σπατάλη των πόρων, και την προσάμμωση των ποταμών και οι οποίες σχετίζονται με τις δραστηριότητες εξερεύνησης και εξόρυξης. Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει χημικές επιδράσεις όπως η χημική ρύπανση από την επεξεργασία του μεταλλεύματος. Στις χημικές επιδράσεις, η χρήση του υδραργύρου είναι η πιο επιβλαβής για το περιβάλλον δραστηριότητα. Ο υδράργυρος χαρακτηρίζεται από την ικανότητά του να απλοποιεί τη διαδικασία ανάκτησης του χρυσού, το χαμηλό κόστος επένδυσης και τα υψηλά ποσοστά ανάκτησης του. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του υδραργύρου προέρχονται κυρίως από τον ατμό υδραργύρου, που είναι τοξικό και θέτει τον υψηλότερο κίνδυνο. Μια άλλη σημαντική απειλή για το περιβάλλον είναι η χρήση βαρέων μετάλλων όπως το αρσενικό, το κάδμιο, το χρώμιο και το νικέλιο, που βρίσκονται συχνά σε συνδυασμό με το χρυσό.
Όπως μπορεί να δει κανείς από τη βιβλιογραφία, πολλές πληγείσες κοινότητες υιοθέτησαν τη γλώσσα αποτίμησης της οικολογίας με επίκεντρο τους πιθανούς περιβαλλοντικούς κινδύνους. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι τοπικές ανησυχίες σχετικά με τους περιβαλλοντικούς κινδύνους έχουν την τάση να αυξάνονται και να αποκλίνουν από τη γνώμη των εμπειρογνωμόνων. Σε εξαιρετικά αβέβαια θέματα, παρατηρείται συχνά μιαα μεγάλη «επιστημολογική απόσταση» μεταξύ των ντόπιων και των επιστημόνων.
Έλλειψη αναγνώρισης των τοπικών κοινοτήτων και υποτίμηση αυτών
Γιατί πολλές τοπικές κοινότητες αντιτίθενται σε ένα έργο όπως η εξόρυξη, δεδομένου ότι αποφασίζεται από δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις; Είναι εύλογο να υποθέσει κανείς ότι το έργο συζητιέται μέσω μιας δημόσιας διαβούλευσης μεταξύ των Υπουργείων, της εταιρείας, των τοπικών φορέων και των πολιτών. Ωστόσο, επιχειρήματα, όπως η έλλειψη αναγνώρισης των τοπικών κοινοτήτων ως ίσος συνομιλητής, ο αποκλεισμός από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων καθώς και από την επίσημη διαβούλευση, προβάλλονται συχνά στη βιβλιογραφία. Στις μεταλλευτικές διαμάχες, η έλλειψη αναγνώρισης εκφράζεται κυρίως μέσα από την υποτίμηση των κοινοτήτων από τους αναδόχους των έργων εξόρυξης.
Η έννοια της ανάπτυξης – Βιώσιμη ανάπτυξη/αειφορία έναντι της οικονομικής ανάπτυξης
Η έλλειψη αναγνώρισης αναφέρεται επίσης στην ικανότητα της κοινότητας να συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων σχετικά με την τοπική ανάπτυξη και περαιτέρω το δικαίωμα να προτείνει εναλλακτικές επιλογές τοπικής ανάπτυξης. Εκτός από την αναγνώριση, τα επιχειρήματα που σχετίζονται με τη συμμετοχή στις μεταλλευτικές διαμάχες περιλαμβάνουν την επιβολή ενός εξωτερικού μοντέλου ανάπτυξης, αλλά και το δικαίωμα των τοπικών κοινοτήτων να αποφασίσουν για το δικό τους όραμα για την τοπική ανάπτυξη. Όπως έχουμε δει στο παρελθόν, το αμφιλεγόμενο θέμα της ανάπτυξης και οι διαφορετικές ερμηνείες αυτής είναι ο κύριος λόγος που οδηγεί τις τοπικές κοινότητες να εναντιώνονται στην εξόρυξη.
Οι επιπτώσεις στην υγεία
Μια σημαντική ανησυχία των τοπικών κοινωνιών είναι το ζήτημα των επιπτώσεων στην υγεία που οφείλονται σε ρύπους και σε ατυχήματα στα ορυχεία. Οι τοπικές κοινότητες ανησυχούν ότι η εξόρυξη ρυπαίνει το οικοσύστημα, το οποίο επηρεάζει την υγεία των κατοίκων της περιοχής, τόσο άμεσα, μέσω της χρήσης των χημικών ουσιών όπως κυάνιο και υδράργυρος και έμμεσα, μέσω της ατμοσφαιρικής και περιβαλλοντικής ρύπανσης που περιλαμβάνει τον κίνδυνο εξάπλωσης στην τροφική αλυσίδα. Δεν είναι μόνο το περιβάλλον, αλλά είναι και για τη δημόσια υγεία, τη ζωή του πληθυσμού και την επιβίωσή του. Στην περιοχή Insiza της Ζιμπάμπουε είχαν σημειωθεί συμπτώματα δηλητηρίασης από υδράργυρο. Στην Tarkwa, στη Γκάνα, η εξόρυξη και η επεξεργασία του χρυσού είναι υπεύθυνη για ασθένειες όπως η ελονοσία, ασθένειες στο αναπνευστικό σύστημα, όπως φυματίωση, ασθένειες του δέρματος και ασθένειες του οφθαλμού, συγκεκριμένα οξεία επιπεφυκίτιδα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, στην Πέργαμο στην Τουρκία, , διενεργήθηκε δοκιμαστική γεώτρηση στη διάρκεια της οποίας δηλητηριώδεις χημικές ουσίες μόλυναν το νερό, και ασθένειες προκλήθηκαν μεταξύ του τοπικού πληθυσμού. Τα προβλήματα ποιότητας του νερού είναι συνήθη από την απορροή από τις περιοχές επεξεργασίας, και έχουν άμεσες συνέπειες για την ανθρώπινη υγεία μέσω της τροφικής αλυσίδας και υπονομεύουν την επιβίωση του τοπικού πληθυσμού.
Δικαίωμα στον βιοπορισμό και την επιβίωση.
Το δικαίωμα στον βιοπορισμό χρησιμοποιείται ευρέως από τις τοπικές κοινότητες που αντιτίθεται στις εξορυκτικές δραστηριότητες που ρυπαίνουν το περιβάλλον και στερούν από τις κοινότητες το δικαίωμα να έχουν πρόσβαση σε φυσικούς πόρους. Οι φυσικοί πόροι είναι ζωτικής σημασίας για τον τοπικό πληθυσμό, δεδομένου ότι αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωσή τους. Συγκεκριμένα,η εξόρυξη χρυσού απειλεί το βιοτικό επίπεδο στην περίπτωση της κτηνοτροφίας, της γεωργίας και της αλιείας .Για παράδειγμα, η μεταλλευτική εκμετάλλευση στις Περουβιανές Άνδεις, έχει οδηγήσει σε μια άμεση μετατροπή των τοπικών πόρων που χρησιμοποιούν οι αγρότες να παράγουν τα μέσα βιοπορισμού τους. Το κίνημα Πάσκουα Λάμα στη Χιλή υποστήριξε ότι η επιβίωση των κατοίκων της κοιλάδας είναι σε κίνδυνο, καθώς η γεωργία και η κτηνοτροφία είναι οι κύριες παραγωγικές δραστηριότητες. Στην Minahasa, Ινδονησία, τα απορρίμματα της PTNMR ήταν υπεύθυνα για τη ρύπανση που κατέστρεψε την διαβίωση των τοπικών αλιευτικών κοινοτήτων των χωριών Ratatotok και Buyat Pantai. Όπως μπορούμε να δούμε, το δικαιώμα για τον βιοπορισμό σχετίζετα με το θέμα της ανάπτυξης και ειδικά με το δικαίωμα των τοπικών κοινωνιών να προτείνουν εναλλακτικές λύσεις βιώσιμης ανάπτυξης, που παρέχει τα δικαιώματα για την επιβίωση.
Εναντίωση στον νεοφιλελευθερισμό
Οι μεταλλευτικές διαμάχες μπορούν να συνδεθούν με την αντίθεση στις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις και την αυξημένη εξάπλωση του πολυεθνικού μεταλλευτικού κεφαλαίου Υπάρχει μια αντιπαράθεση ανάμεσα στην οικονομική δυναμική του νεοφιλελευθερισμού και την πολιτική δυναμική του αγροτικού πληθυσμού. Η ευρεία εξάπλωση του πολυεθνικού κεφαλαίου στην εξόρυξη χρυσού εκτοπίζει τον τοπικό πληθυσμό και στερεί τα δικαιώματά τους να έχουν πρόσβαση σε ιθαγενικές εκτάσεις γης και στους περιβαλλοντικούς πόρους τους. Πολλές περιπτώσεις έχουν παρατηρηθεί, όπως στη Γουατεμάλα, στο Περού, στην Τουρκία και στη Χιλή, όπου πολλές τοπικές κοινότητες και κινήματα αντιτίθενται στις πρακτικές των πολυεθνικών εταιριών εξόρυξης που έχουν επωφεληθεί από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που αφορούν τον τομέα της εξόρυξης χρυσού.
Δικαίωμα στη φύση και στα ιερά μέρη.
Σε αυτό το μέρος θα παρατηρήσουμε τις περιβαλλοντικές αξίες, που προέρχονται από την εκτίμηση και αγάπη για τη φύση. Μια χαρακτηριστική περίπτωση μπορεί να φανεί στη Γουατεμάλα, όπου οι γηγενείς ομάδες των Μάγιας υποστηρίζουν ότι η εξόρυξη μεγάλης κλίμακας έχει ουσιαστικά ανυπέρβλητες διαφορές με την κοσμοθεωρία των Μάγιας. Η ολιστική κατανόηση της φύσης από τους Μάγιας καθώς και η περιβαλλοντική τους προσέγγιση είναι ριζικά ασυμβίβαστη με τα υπαίθρια ορυχεία και τη χρήση τοξικών χημικών ουσιών που επηρεάζουν την «μητέρα φύση». Το ίδιο ισχύει και για ομάδες όπως οι Iroquois και Huron , Ινδιάνοι της Βόρειας Αμερικής και των Αβοριγίνων της Αυστραλίας. Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί ότι τα άτομα δημιουργούν συμβολικές συνδέσεις με έναν τόπο, λόγω των γενεαλογικών και πνευματικών δεσμών τους.
Η άνιση κατανομή των βαρών και των κινδύνων
Επιπλέον, μια άλλη αιτία αντίστασης είναι η άνιση κατανομή των βαρών και των κινδύνων και συγκεκριμένα η άνιση κατανομή του οικονομικου- περιβαλλοντικού κόστους και του οφέλους. Οι τοπικές κοινότητες διαμαρτύρονται για τις χαμηλές τιμές που καταβάλλονται από τις εταιρείες για τη γη που αποκτήθηκε, καθώς και για τις χαμηλές τιμές που προσφέρονται ως αποζημίωση για την υποτίμηση των γεωργικών προϊόντων. Στη Χιλή, το κίνημα στην Πάσκουα Λάμα είχε υποστηρίξει ότι το σχέδιο αυτό ήταν μια άδικη πράξη, διότι η κοιλάδα θα υποστεί τις κοινωνικο-περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενώ η εταιρεία «Barrick» θα επωφεληθεί οικονομικά καθώς θα πληρώσει πολύ λίγα για τη γη. Στην Esquel, Αργεντινή, το κίνημα είχε υποστηρίξει ότι τα οικονομικά οφέλη δεν θα μπορούσαν πραγματικά να αντισταθμίσουν τις κοινωνικο-περιβαλλοντικές επιπτώσεις και την απώλεια των εδαφικών δικαιωμάτων που διακυβεύονται.
Όπως είδαμε παραπάνω, μπορούμε να εντοπίσουμε στη βιβλιογραφία πολλούς λόγους για τους οποίους οι τοπικές κοινότητες αντιτίθενται στην εξόρυξη χρυσού. Οι βασικές απο αυτές είναι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις, η έλλειψη αναγνώρισης και ο αποκλεισμός από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, η διαφορετική αντίληψη για το θέμα της ανάπτυξης, τα δικαιώματα που σχετίζονται με την υγεία, τα δικαιώματα της φύσης, τα δικαιώματα για τον βιοπορισμό και την επιβίωση και τέλος η αντίσταση στο νεοφιλελευθερισμό. Στα επόμενα μέρη θα δούμε εάν οι λόγοι αυτοί εμφανίστηκαν στην περίπτωση της διαμάχης που εξελίσσεται στις Σκουριές και στον Δήμο Αριστοτέλη, και αν ναι τότε πως χρησιμοποίηθηκαν και με ποιες θεωρίες συντάχθηκαν.