Τον Αύγουστο του 2015 μετακόμισα Ολλανδία. Συγκεκριμένα μετακόμισα στο Χρόνινγεν, όπου έγινα δεκτός σε Research Master στη φιλοσοφία.
By Stavros Kapas
Το Πανεπιστήμιο του Χρόνινγεν θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα και πιο πρωτοκλασάτα στον κόσμο. Οι γνωστές κατατάξεις το βάζουν μέσα στην πρώτη πενηντάδα σε πολλούς επιστημονικούς τομείς, ενώ είναι ανερχόμενο σε πολλούς άλλους. Ένα είναι σίγουρο: στο Πανεπιστήμιο του Χρόνινγεν πέφτει πολύ χρήμα. Φαίνεται πως οι Ολλανδοί ήξεραν πώς να διαχειριστούν τον καπιταλισμό και δεν τα φάγανε όλοι μαζί όπως στην Ελλάδα.
Το πρώτο που συνειδητοποίησα σε ακαδημαϊκό επίπεδο είναι η χαοτική διαφορά σε υποδομές. Τα ελληνικά Πανεπιστήμια φαίνονται ανέκδοτα μπροστά στους αυτόματους δανειστές βιβλίων, τις ατέλειωτες βιβλιοθήκες, τα τεχνολογικοκάτι κτήρια, τις υπερσύγχρονες αίθουσες και τον πάνοπλο εξοπλισμό του Πανεπιστημίου του Χρόνινγεν. Και δεν είναι καν το μεγαλύτερο Πανεπιστήμιο στην Ολλανδία. Ήρθα εδώ όμως γιατί με πληρώνανε σαν βοηθό.
Το κλασσικό συναίσθημα του επαρχιώτη που μόλις έφτασε στη μεγάλη πόλη είναι να νιώσει μειονεκτικά, λένε. Ύστερα δακρύζει από συγκίνηση μπροστά στο μεγαλείο που ξεδιπλώνεται μπροστά του. Αμέσως μετά θα πρέπει να κοιτάξει να ενσωματωθεί στον πολιτισμό. Δεν αντέδρασα ακριβώς έτσι είναι η αλήθεια, αλλά ψάρωσα αρκετά. Το θέμα για μένα ήταν να ερευνήσω αν ο πολιτισμός αυτός συμβαδίζει με ένα υψηλότερο επίπεδο στην ποιότητα της ζωής και τις σχέσεις των ανθρώπων. Η απάντηση δεν άργησε να έρθει.
Βλέπουμε πάρα πολλούς ανθρώπους να φεύγουν από την απολίτιστη και βάρβαρη Ελλάδα και να οδεύουν προς τον πολιτισμό καβάλα σε ένα παραφουσκωμένο από βλακεία άλογο. Ως πολιτισμό εννοώ τις θεωρούμενες καλές καπιταλιστικές χώρες. Μετά κοιτάνε με περιφρόνια πίσω. Έχουν πολύ σύντομα γίνει ευρωπαίοι. Είναι αυτοί που βάζουν φωτογραφίες από όλα τα κοσμικά πάρτυ που πάνε, την καλή καπιταλιστική ζωή στη Νορβηγία, Σουηδία, Ολλανδία και αλλού.
Δε χάνουν ευκαιρία να μας δείχνουν το χώρο σπουδών τους, τα meeting εργασίας, τα ψαγμένα φαγητά που τρώνε και ό,τι γενικά θα βοηθήσει τους φίλους τους στα κοινωνικά δίκτυα να νιώσουν μειονεκτικά. Ή πολύ απλά με αυτά μπορεί να γεμίζουν τα κενά που αφήνουν οι ανασφάλειες και η μοναξιά που νιώθουν. Αν κάποτε επιστρέψουν στην Ελλάδα έχουν αέρα ευρωπαίου. Είναι μούρες τώρα πια. Δεν υπάρχει περίπτωση να μη σου σχολιάσουν τις βρώμικες τουαλέτες, την έλλειψη οργάνωσης ή την αταξία που διακατέχει οποιαδήποτε έκφανση του ελληνικού κοινωνικού απόπατου, προσθέτοντας εμφαντικά, «στη Σουηδία όμως…». Μια καλή απάντηση είναι να τους δώσεις μια σφαλιάρα εκείνη τη στιγμή. Τη χρειάζονται. Αλλά για χάρη του κειμένου θα αρκεστώ πως τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα από αυτό.
Ο μικροαστισμός είναι η κυρίαρχη ιδεολογική νότα σε κάθε κοινωνική έκφανση της νεοφιλελεύθερης πραγματικότητας που μας έχει επιβληθεί. Ο καθένας θέλει να το παίζει μούρη και να νιώθει μικρό αφεντικό. Μικρό αφεντικό των άλλων ή του εαυτού του. Έλεγχος συσχετισμένος με παραγωγικότητα και κοινωνική επιτυχία μέσω της απανθρωποποίησης των πάντων. Αυτό κάποιοι σωστά το ονόμασαν πραγμοποίηση. Όταν βλέπεις δηλαδή τα πάντα ως πράγματα: τους ανθρώπους, τους μη-ανθρώπους, το περιβάλλον, τις κοινωνικές σχέσεις. Όλα είναι πράγματα που μετριούνται σε ποσοτικές σχέσεις και κυρίως μέσω του χρήματος.
Τα πάντα είναι ανταλλάξιμα εμπορεύματα στη νεοφιλελεύθερη ουτοπία. Το κωλόχαρτο έχει την ίδια αξία με τη ζωή μιας καθαρίστριας. Αν βγαίνουμε με μια καθαρίστρια λιγότερη, θα την απολύσουμε για ν’ αγοράσουμε περισσότερο κωλόχαρτο. Ο μικροαστός νιώθει εκπληκτικά όταν εφαρμόζει αυτά που έμαθε στην Εφαρμοσμένη Πραγμοποιητική 1, που εμπεριέχεται σχεδόν σε όλες τις οικονομικές σχολές. Πραγμοποιητική όμως μαθαίνεις και σε άλλες σχολές, αλλά και σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα. Και που καλύτερο σχολειό από τις ανεπτυγμένες φούσκες του καπιταλισμού; Αλλά τι σχέση έχουν όλα αυτά με το Πανεπιστήμιο θα μου πεις. Ας επιστρέψουμε στην Ολλανδία.
Τις πρώτες μέρες έφαγα τουλάχιστον τρεις φορές του σκασμού σε αυτά τα welcoming ceremonies. Έχει πολλά τέτοια. Μιλάμε για άπειρο φαί και μπύρα. Δε θα πεινάσεις εδώ κι αυτό είναι καλό. Οποιαδήποτε ώρα κι αν σκάσεις τυχαία στο κεντρικό κτήριο κάποια ανούσια διάλεξη ή ορκωμοσία θα γίνεται, κάτι θα εγκαινιάζεται, σίγουρα πάντως θα ‘χει gathering. Και όχι ό,τι κι ό,τι. Τι, παίζουμε; Επαγγελματίες μπουφετζήδες, σερβιτόροι, οδηγοί για να μη χαθείς ανάμεσα στις μπριζόλες, χαρούμενοι τύποι που πετάνε κομφετί και συγκροτήματα που παίζουν funky jazz. Πραγματικά, το Πανεπιστήμιο του Χρόνινγεν ρίχνει πολύ χρήμα στην εικόνα του. Αυτό νομίζω λέγεται image making και είναι ολόκληρος κλάδος στο marketing. Εδώ θα βρεις ολόκληρες ομάδες managers, public relationships, κοινωνικούς ψυχολόγους, performers και κοινωνιολογικά επιτελεία που απασχολούνται σε μόνιμη βάση από το Πανεπιστήμιο και κάνουν ακριβώς αυτή τη δουλειά: χτίζουν την εικόνα του.
Και που είναι το κακό θα μου πεις να φροντίζει ένα Πανεπιστήμιο για την εικόνα του; Άλλωστε οι άνθρωποι τρώνε συνέχεια και περνάνε καλά. Διασκεδάζουν. Το Πανεπιστήμιο φροντίζει τους ανθρώπους. Έχει ένα κάρο ειδικά προγράμματα, για άριστους, για πιο άριστους, για αριστότατους κ.α. Έχει ειδικό πρόγραμμα για leadership, όπου μαθαίνεις πώς να διαχειρίζεσαι καλύτερα το κοινωνικό σου περιβάλλον, να είσαι πιο αποτελεσματικός, να μιλάς πιο δυναμικά, με απλά λόγια πώς να εξουσιάζεις ανθρώπους καλύτερα. Εννοείται πως όλα αυτά σου διαφημίζονται διαρκώς από την πρώτη μέρα που μπαίνεις σε κάποιο Πρόγραμμα στο Πανεπιστήμιο· χιλιάδες φυλλάδια και αφίσες τυπώνονται για να σε πείσουν να μπεις σε κάθε λογής άχρηστη οργάνωση που υποτίθεται πως θα σου κάνει τη ζωή καλύτερη.
Εκεί έχει πάλι τελετές και όλα τα συναφή. Εγώ ως τώρα έχω μπει σε δυο-τρία από αυτά, κυρίως για το φαΐ. Αν οι παρατάξεις στην Ελλάδα δεν ήταν τόσο χοντροκομμένες και μοίραζαν τσάμπα φαΐ, θα ήταν κάτι τέτοιο. Το όλο concept είναι σαν το φαντασιακό μιας μεγάλης ΔΑΠ που σε ακολουθεί παντού. Ακόμη κι όταν κατουράς νομίζεις πως θα πεταχτεί από κάπου μια πλαστική φάτσα με ολόλευκη οδοντοστοιχία δίνοντάς σου σαπούνι και κάποιο φυλλάδιο πολυεθνικής για την προστασία σου από τα κονδυλώματα, προτρέποντάς σε να προσέχεις περισσότερο τον εαυτό σου. Γιατί φυσικά όλοι για αυτό νοιάζονται εδώ, για σένα.
Μέσα στο ίδιο το πρόγραμμα μου έχουμε μαθήματα για το πώς θα μας βοηθήσουν να γίνουμε καλύτεροι και πιο παραγωγικοί. Σε ένα από αυτά που λέγεται project management ένας γλοιώδης τύπος, κάτι μεταξύ κακόγουστου χίπστερ και μεγαλοστελέχους πολυεθνικής που βλέπεις στις ταινίες και λες πως δεν μπορεί να υπάρχει πραγματικά, μας είχε βάλει Bob Marley και βίντεο με πουλιά να τιτιβίζουν καθώς μας ρωτούσε για τους μεγαλύτερους φόβους που έχουμε δίνοντας μας μπισκότα. Εκεί ήταν που κατάλαβα πως ένιωθε ο σκύλος του Παβλόφ. Ο τύπος (Petaaar μας είπε να τον λεμε) μας είπε ότι ήταν κοινωνικός ψυχολόγος, πως μπορούμε να του λέμε τα πάντα κι είχε ένα σαρκαστικό χαμόγελο διαρκώς κολλημένο στο πρόσωπό του σα να του το ‘χουν πατικώσει.
Ήταν απίστευτα εκνευριστικός και μου ερχόταν συνέχεια να του σπάσω τα δόντια. Προτίμησα να φανώ πιο έξυπνος και να τον νικήσω στο παιχνίδι του. Εκεί που ρωτούσε τι θα θέλαμε να πάρουμε από το μάθημα και όλοι έγραφαν να γίνουν καλύτεροι γκουρού ή μάγειρες, εγώ είπα την playlist με τα τραγούδια του Bob marley που έπαιζε. Δεν ήξερε καν πως ήταν τραγούδια του Bob Marley και με ευχαρίστησε που του το είπα. Δεν είμαι σίγουρος αν με τρόλαρε ή ήταν πραγματικά τόσο ηλίθιος. Όταν ζήτησε τη μεγαλύτερη αδυναμία μας και άλλοι έγραφαν σοβαρά ότι θέλουν να είναι πιο όμορφοι όταν μιλάνε, εγώ έγραψα σε ένα χρωματιστό χαρτάκι ότι έχω μανιοκατάθλιψη κι ότι η ζωή μου φαίνεται μάταιη.
Αυτά ο Petaaar τα κόλλησε σε ένα μεγάλο πίνακα και μετά τα διάβαζε σχολιάζοντάς τα, δίνοντας πολύτιμες κι έξυπνες συμβουλές στον καθένα που άξιζαν όσο αυτές που θα ‘δινε ένας ευνουχισμένος χιμπατζής που βάζει κωλοδάχτυλο για να νιώσει ευχαρίστηση. Για κάποιον λόγο ο Petaaar μου θύμιζε κάτι τέτοιο. Το δικό μου χαρτάκι, άγνωστο το γιατί, δεν το σχολίασε καθόλου.
Ένιωσα άσχημα. Εγώ έλεγα τα πιο σκοτεινά μου μυστικά μπροστά σε όλους, ο Petaaar δεν μου έδωσε καμία σημασία. Περισσότερο άσχημα αισθάνθηκα βέβαια όταν κατάλαβα πως όλοι οι συμφοιτητές μου είχαν πάρει όλο αυτό το πράγμα στα σοβαρά και κανείς δε γέλαγε με αυτά που έλεγα στον Petaaar για τις αντιφάσεις της θεωρητικής υποδομής του μαθήματός του. Είχα ηττηθεί κατά κράτος. Τότε άρχισα να καταλαβαίνω πως τα πράγματα στο κεφάλι των ανθρώπων εδώ είναι πιο σκατά από ό,τι νόμιζα.
Η επόμενη εβδομάδα πέρασε ευχάριστα με όλους τους συμφοιτητές μου να σημειώνουν σε ένα μεγάλο μπλοκ τι έκαναν κάθε μισή ώρα αναλυτικά. Ο Petaaar θα τα διάβαζε αυτά ύστερα και θα έκανε κριτικές παρατηρήσεις στο πώς να βελτιώσουμε την παραγωγικότητά μας (βάζοντας κωλοδάχτυλο και χαμογελώντας πάντα). Το σκεπτικό ήταν πως όλοι μας κάνουμε άχρηστα πράγματα μέσα στη μέρα που μπορούμε να μειώσουμε ή να κόψουμε εντελώς για να γίνουμε πιο αποδοτικοί.
Έτσι θα παράγουμε περισσότερα άχρηστα ακαδημαϊκά άρθρα που δε διαβάζει κανείς από αυτούς που πρέπει, θα ανέβουμε βαθμίδες στην καθηγητική ιεραρχία και θα παίρνουμε περισσότερα λεφτά. Τελικά θα φτάνουμε όλο και πιο κοντά στο να γίνουμε το επιφανές think tank που όλοι θέλουμε και εξυπηρετεί τα συμφέροντα αυτών που το πληρώνουν. Γιατί να μην κοροϊδευόμαστε, ακαδημαϊκή ελευθερία σε αυτά τα συστήματα υπάρχει μεν, αρκεί να μην ενοχλούνται πολύ οι συνάδελφοι και ο εργοδότης σου δε. Πρέπει να κρατάς τα προσχήματα για το καλό των εργασιακών σχέσεων. Ο Petaaar μας έφερνε ένα βήμα πιο κοντά σε αυτήν την ονειρική ζωή.
Δε θέλω να πω πολλά περισσότερα. Ίσως κάποια άλλη στιγμή. Το μόνο που θέλω τώρα είναι να λύσω κάποιες ψευδαισθήσεις. Κυρίως αυτές ενός ηλίθιου φιλοευρωπαϊσμού που καταπίνει τα πάντα άκριτα και τα προβάλει σα να ‘ναι το όμορφο λίκνο του διαφωτισμού που οι άλλοι κατέχουν, ενώ «εμείς» οι χαζοί όχι. Αν είχαν διαβάσει όλοι τούτοι οι μορφωμένοι λίγο Χορκχάιμερ και Αντόρνο βέβαια θα ‘ξεραν πως ο διαφωτισμός πάει χέρι-χέρι με τον εργαλειακό λόγο και το φασισμό. Αλλά ήταν πολύ απασχολημένοι στο πώς να γίνουν καλύτερα αφεντικά του εαυτού τους μάλλον.
Ο νεοφιλελευθερισμός στην Ολλανδία έχει κυριαρχήσει απόλυτα κοινωνικά, έχει εσωτερικευτεί που έλεγε και ο ύστερος Φουκώ και τον έλεγαν μεταμοντέρνο. Το ανώτερο κοινωνικό στάδιο της κυριαρχίας είναι αυτό που δε χρειάζεται φυσικός κυρίαρχος: έχεις φτάσει σε τέτοιο επίπεδο βλακείας που καταστέλλεσαι από μόνος σου. Έχεις εσωτερικεύσει κάθε παραγωγική πρακτική που σε ‘χει ταΐσει ο ανεπτυγμένος καπιταλισμός και η εργαλειακή λογική του. Η οικονομία εδώ ελέγχει τις ζωές απόλυτα, αν πριν τις ήλεγχε μερικώς. Οι άνθρωποι παίρνουν βασικό δυο χιλιάδες ευρώ, αλλά είναι απόλυτα δυστυχισμένοι.
Το Πανεπιστήμιο που γεννά αυτή η κοινωνική λογική, που ονειρεύονται όλοι οι φιλοευρωπαίοι, είναι ένα που δε χωρά τον άνθρωπο εντός του. Ο άνθρωπος έχει πεθάνει προ πολλού εδώ και το πτώμα του βρωμάει. Το Πανεπιστήμιο που πήρε τη θέση του ως δομή είναι ένα βιομηχανικό κέντρο παραγωγής λειτουργικής και ακίνδυνης γνώσης. Εστιάζει σε μια φρενήρη παραγωγή ποσότητας και δε δίνει δεκάρα τσακιστή για ποιότητα. Όσο πιο πολλά μεταπτυχιακά έχεις και όσο πιο αναγνωρισμένο είναι το πτυχίο σου η αξία σου (οικονομική) μεγαλώνει. Αυτό ονομάζεται ακαδημαϊκό κεφάλαιο και έχει να κάνει με τη σχέση γνώσης – εξουσίας –αγοράς, όσον αφορά τον ρόλο σου στην κοινωνία.
Το συνολικό ακαδημαϊκο σου κεφάλαιο σαν ιντελεκσουάλ είναι μεγαλύτερο αν είναι πιο επικυρωμένο. Δεν έχει σημασία αν δεν έχεις γράψει τίποτα που αξίζει να διαβαστεί. Αρκεί να έχεις τελειώσει το Columbia. Και ας ανακυκλώνεις χιλιοειπωμένα πράματα ή αυτά που σ’ έμαθε ο επόπτης σου. Το καλό Πανεπιστήμιο του σήμερα σε βλέπει σαν κεφάλαιο, όχι σαν άνθρωπο. Είσαι μία δουλική συνιστώσα που ανάλογα με το πόση ποσοτική αξία μαζεύεις, τόσο καλύτερα θα πολλαπλασιαστείς με ό,τι σκουπίδι σε ταΐσουν και τόσο μεγαλύτερο κέρδος θα ‘χει το Πανεπιστήμιο – εργοδότης σου.
Το Πανεπιστήμιο είναι μια μεγάλη επιχείρηση. Ως απλό φοιτητή σε βλέπει ως αριθμό. Κοιτά να σου φάει όσα περισσότερα φράγκα μπορεί μέσα από διαφημίσεις, άχρηστες δραστηριότητες και πράγματα που σε χώνουν όλο και πιο βαθιά στα σκατά. Γιατί ένα μεταπτυχιακό και όχι δύο, τρία, τέσσερα; Θα ‘χεις καλύτερες προοπτικές στην αγορά εργασίας με δεκαπέντε χαρτιά που πιστοποιούν την απόλυτη βλακεία σου που κάθισες τόσα χρόνια να διαβάζεις πράγματα εντελώς αποκομμένα από το κοινωνικό γίγνεσθαι, αφοσιωμένος στο ιδανικό μιας καθαρής επιστήμης που σου ‘παν ότι υπάρχει κάπου στον πλατωνικό κόσμο των ιδεών.
Στην πραγματικότητα σε τάισαν παραμύθι και έβγαλαν φράγκα από πάνω σου. Και δεν είναι καν χαρούμενοι με αυτό, γιατί όλα γίνονται για χάρη μίας τερατόμορφης κι ανεξέλεγκτης αγοράς που ‘χει φτάσει να αυτοαναπαράγεται μετατρέποντας τα πάντα σε μετρήσιμα κεφάλαια. Αλλά never mind. Η θεωρία πρέπει αναγκαστικά να παραμένει αποκομμένη από την πράξη, γιατί αν οι μισοί από τους ακαδημαϊκούς που δηλώνουν μαρξιστές την έβλεπαν λίγο πιο πρακτικά, τότε ο καπιταλισμός θα ‘χε πέσει από χτες. Το Πανεπιστήμιο αυτό έχει διαχωριστεί από την κοινωνία, έχει υψώσει τα τείχη του απέναντί της μετατρεπόμενο σε corporatio Α.Ε. και παράγει μαζικά άβουλους βλαμμένους, ελεγχόμενους από κάθε λογής ανώτερο ή κοινωνικά πιο αναγνωρίσιμο φορέα εξουσίας. Το μεγάλο κεφάλαιο αναγνωρίζει την υποταγή σου και σε επιβραβεύει με ένα ωραίο κόκαλο.
Μέσα σ’ όλα αυτά, το Πανεπιστήμιο είναι ταυτόχρονα μια τεράστια στρατιωτική μονάδα: παράγει μαζικά στρατούς ηλιθίων. Είναι όμως και ένα μικρό κράτος ταυτόχρονα. Έχει τους δικούς του κανόνες, τυπικούς και άτυπους, τους δικούς του μπάτσους, ρουφιάνους και τις αντιστάσεις του. Και αυτές οι τελευταίες είναι το μόνο πράγμα που αξίζει μέσα σε αυτό. Αλλά είναι λίγες. Και μην κοροϊδευόμαστε. Όσο πιο καλό, μεγάλο και αναγνωρισμένο είναι το Πανεπιστήμιο, αυτές είναι όλο και πιο ισχνές. Ειδικά στην Ευρώπη.
Κάποια στιγμή υποθέτω πως η ιδιωτική πρωτοβουλία μπήκε στα ολλανδικά, τα βρετανικά κ.α. Πανεπιστήμια. Αυτά αναπτύχθηκαν σε επίπεδο υποδομών αλλά μία παράλληλη, πιο κρυφή, ανάπτυξη λάμβανε χώρα: αυτή του μεταφορντισμού στο εσωτερικό τους. Η χωροταξική ευταξία, η απόλυτη υπακοή, η συνεπής λειτουργικότητα και η υψηλή παραγωγικότητα έγιναν τα ιδανικά του Πανεπιστημίου. Και αυτά δεν έρχονται χωρίς αντίτιμο. Το σημερινό καλό Πανεπιστήμιο είναι εκτός από στρατός και κράτος, ένα μεγάλο νοσοκομείο: έχει έναν ορισμό της υγείας και πολλούς της παθολογίας.
Προσπαθεί να κρατηθεί όσο πιο καθαρό γίνεται από μολυσματικές ασθένειες. Και δε διστάζει στιγμή να κόβει τα σημεία που ‘χουν προσβληθεί από αυτό που το ίδιο βλέπει ως γάγγραινα. Τα ανθρωπιστικά τμήματα πετσοκόβονται από παντού. Δε συμφέρουν. Το μεγάλο μεταφορντικό όνειρο του σύγχρονου ναού της εργαλειακής γνώσης δε συμβαδίζει με τμήματα που δεν παράγουν κάτι που μπορεί να καταναλωθεί στο βωμό του εμπορεύματος. Θέλουμε πιο απτά πράματα. Γι’ αυτό και σε ό,τι έχει μείνει σε ανθρωπιστικά, χώνουμε και λίγη νευροβιολογία ή θεωρία παιγνίων, και λέμε πως αυτό είναι επιστήμη σήμερα.
Γιατί να ασχολούμαστε με λογοτεχνία, ψυχή και πολιτική; Όλα λύνονται υλιστικά με όρους ωφέλειας και κέρδους. Αφού παντού στη σύγχρονη κοινωνία συναντάς το δίλημμα του φυλακισμένου: η μόνη επιλογή σου είναι να γίνεις ρουφιάνος του συστήματος και να πατήσεις το διπλανό σου για να κερδίσεις. Επιτέλους. Η επιστήμη, η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία και ο καπιταλισμός έλυσαν όλα τα προβλήματα που βασάνιζαν την ανθρωπότητα για χιλιετίες. Και αν δεν ακούς τους τρεις θεούς σου είσαι εντελώς βλαμμένος και δε θα βρεις καλή δουλειά. Ποιός, άλλωστε, θα προσλάβει κάποιον που δεν έχει μάθει να δουλεύει δεκαπεντάωρα τις Κυριακές ακούγοντας Bob Marley κι ευγνωμονώντας την επιχείρηση που τον ταΐζει; Αλλά δε χρειάζεται ν’ ανησυχείς. Όλα αυτά στα μαθαίνει πλέον το σύγχρονο καλό Πανεπιστήμιο.
Συμπερασματικά: τα ελληνικά Πανεπιστήμια έχουν πάρα πολλά θέματα. Και αυτά δεν οφείλονται μόνο σε κάποια ακραιφνή αντίσταση στο νεοφιλελευθερισμό. Υπάρχουν όμως και χειρότερα πράγματα από τα ελληνικά Πανεπιστήμια. Υπάρχει το Πανεπιστήμιο χωρίς ψυχή, το σύγχρονο νεοφιλελεύθερο Πανεπιστήμιο, αυτό που οραματίζονται οι φιλοευερωπαίοι. Το να περπατάς σε ένα ελληνικό Πανεπιστήμιο και να βλέπεις ένα γκράφιτι που δηλώνει αλληλεγγύη στους πρόσφυγες είναι αγαλλίαση. Είναι περηφάνια. Δείχνει ότι ο άνθρωπος εκεί μέσα δεν έχει ακόμα πεθάνει όσο κι αν προσπαθούν να τον δολοφονήσουν.
Δεν είναι δείγμα ασέβειας που λένε οι φιλοευρωπαίοι. Είναι δείγμα εγκεφαλικής λειτουργίας. Κι ας στάζει το ταβάνι κι ας μην έχει κωλόχαρτο στις τουαλέτες. Κακώς, ναι. Αλλά όλα τα υπόλοιπα, σε κάποια άλλα rankings κατατάσσουν τα ελληνικά Πανεπιστήμια πολύ ψηλότερα από το Columbia. Φτάνει να το καταλάβουν και οι ίδιοι οι άνθρωποι που αντιστέκονται εντός τους. Υπάρχουν πράγματα να γίνουν. Πρέπει να έχουμε αυτοπεποίθηση. Οι αντιστάσεις μπορούν να ενισχυθούν περισσότερο. Δεν πρέπει να αφήσουμε να πεθάνει κι εκεί μέσα ο άνθρωπος.
ΥΓ1. Όταν λέω να μην πεθάνει ο άνθρωπος δεν εννοώ τον διαφωτιστικό ή καπιταλιστικό άνθρωπο. Αυτός ας πάει στο διάολο. Εννοώ το μη-υποκείμενο του Φουκώ. Αυτό να ζήσει στη θέση του βασιλιά.
ΥΓ2. Το σύνθημα έξω οι μάνατζερς από τις σχολές, είτε λέγεται συνειδητά, είτε από φετίχ, είναι εξαιρετικά πιο σπουδαίο από ό,τι πιστεύεται.