Γιώργος Φλώρος
Οι υπάλληλοι της Υπηρεσίας Περιβάλλοντος του Michigan δεν είχαν ποτέ ξαναδεί κάτι τέτοιο μέχρι τότε και σίγουρα δεν περίμεναν να το δουν ποτέ στην ζωή τους. Μια απλή ανάρτηση στην ηλεκτρονική ιστοσελίδα της υπηρεσίας κατάφερε να συγκεντρώσει περίπου 80.000 σχόλια, ένα πραγματικό ρεκόρ για τη δημόσια διαβούλευση. Η διάσημη πλέον ανάρτηση αφορούσε μια αίτηση της Nestlé για την αύξηση της ποσότητας νερού που αντλεί στις εγκαταστάσεις της στο White Pine από 250 γαλόνια/ώρα στα 400 γαλόνια/ώρα. Πολλοί ήταν αυτοί που διαμαρτυρήθηκαν εντόνως καθώς η Nestlé πληρώνει για τα δικαιώματα άντλησης στο νερό το ιλιγγιώδες ποσό των …200 δολαρίων τον χρόνο, ενώ η παραγωγή προ της αύξησης ήταν 3.5 εκ. μπουκάλια νερού την ημέρα! Πρόκειται ουσιαστικά για την δωρεάν παραχώρηση ενός αναγκαίου φυσικού πόρου σε μια ιδιωτική εταιρία η οποία αποκομίζει από αυτόν τεράστια κέρδη.
Το θέμα πήρε πολύ μεγάλες διαστάσεις, με διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες και την συντριπτική πλειοψηφία των σχολιαστών να εκφράζεται ενάντια στην έγκριση της άδειας· από τις 80 χιλιάδες σχόλια, μόλις 75 ήταν θετικά! Πέραν όμως του καθαρά οικονομικού σκανδάλου, ο λόγος για τις αντιδράσεις δεν ήταν μόνο τα χρήματα που πληρώνει (ή δεν πληρώνει) η Nestlé για το νερό που αντλεί, αλλά κυρίως είχαν να κάνουν με την τοποθεσία στην οποία γίνεται η επίμαχη άντληση. Βλέπετε, οι εγκαταστάσεις της εταιρίας βρίσκονται πολύ κοντά, μόλις 10 μίλια από την μικρή, επαρχιακή πόλη του Michigan με το σύντομο και εύηχο όνομα Flint. Μια πόλη το όνομα της οποίας, πριν από λίγα χρόνια, ξέφυγε από το επίπεδο του απλού τοπωνύμιου σε ένα χάρτη και πήρε τα χαρακτηριστικά παγκόσμιου συμβόλου μέσα από μια εμβληματική αλλά και τραγική ιστορία, βγαλμένη τόσο από το παρελθόν όσο και από το μέλλον.
Το Flint είναι μια μικρή (για τα δεδομένα των ΗΠΑ) πόλη του Michigan. Βρίσκεται σχετικά κοντά στο Detroit και γνώρισε και αυτό παλιότερα μια πρωτοφανή ανάπτυξη στην πρωτεύουσα της αμερικανικής αυτοκινητοβιομηχανίας. Όταν όμως έφυγαν οι βιομηχανίες, το Flint (όπως και το Detroit) μεταμορφώθηκε σε μια πόλη φάντασμα· η φτωχότερη πόλη αντίστοιχου μεγέθους της χώρας, σύμφωνα με την Στατιστική Υπηρεσία των ΗΠΑ. Η ανεργία φτάνει το 41%, η φτώχεια «χτυπά» επίπεδα τρίτου κόσμου, οι υποδομές καταρρέουν, ο πληθυσμός μειώνεται ραγδαία χρόνο με τον χρόνο και η πόλη βρίσκεται στον κατάλογο των πιο επικίνδυνων πόλεων των Ηνωμένων Πολιτειών σύμφωνα με το FBI. Το 2010 στην πολιτεία του Michigan εκλέγεται κυβερνήτης ο σκληρός Ρεπουμπλικάνος Rick Snyder, με βασική του υπόσχεση να κυβερνήσει την πολιτεία «όπως μια επιχείρηση».
Έτσι, σαν καλός νεοφιλελεύθερος, από την μία αυξάνει τις φοροαπαλλαγές επιχειρήσεων και πλουσίων ενώ από την άλλη διατάσσει περικοπές. Το 2011, με αφορμή τα οικονομικά προβλήματα διαφόρων δήμων στην πολιτεία, περνά τον νόμο Public Act 4, ο οποίος δίνει το δικαίωμα στην κυβέρνηση της Πολιτείας να αναλαμβάνει ευθέως τον έλεγχο πόλεων με οικονομικά προβλήματα μέσω διορισμένων manager. Στόχος είναι να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισμός και, για να γίνει αυτό, ο νόμος δίνει υπερεξουσίες στους manager: μπορούν να ακυρώνουν αποφάσεις των εκλεγμένων δημοτικών αρχών, να ιδιωτικοποιούν δημόσιες υπηρεσίες και περιουσία, να μοιράζουν κατά την κρίση τους συμβόλαια δημόσιων έργων, ακόμα και να απολύουν εκλεγμένους αξιωματούχους· μπορούν δηλαδή να συμπεριφέρονται σαν μίνι δικτάτορες που αποφασίζουν και διατάσσουν.
Πολύ σύντομα στο Flint εγκαταστάθηκε ένας τέτοιος manager ο οποίος άρχισε το ευγενές έργο του κόβοντας πόρους από κάθε είδους δημόσια παροχή και λειτουργία ώστε να μειωθούν τα έξοδα. Μεταξύ άλλων, αποφασίζεται να αλλάξει η πηγή τροφοδοσίας νερού της πόλης. Μέχρι τότε η πόλη έπαιρνε το νερό της από την λίμνη Huron, μια εκ των Μεγάλων Λιμνών, του μεγαλύτερου δηλαδή συστήματος γλυκού νερού στον κόσμο το οποίο αποθηκεύει το 18% της παγκόσμιας προμήθειας νερού. Έτσι λοιπόν, από τον Απρίλιο του 2014 και με σκοπό την μείωση των εξόδων, η πόλη ξεκινά να παίρνει το νερό της από τον κοντινότερο ομώνυμο ποταμό Flint.Η απόφαση αυτή δεν άρεσε σε μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού αλλά και σε αρκετούς από τους εκλεγμένους αξιωματούχους του δήμου: ήταν γνωστό ότι ο ποταμός παρουσίαζε προβλήματα μόλυνσης, καθώς για δεκαετίες οι βιομηχανίες της περιοχής έριχναν απόβλητα στην κοίτη του και την πρακτική αυτή συνέχιζε ένα κοντινό εργοστάσιο της General Motors. Παρά τις προειδοποιήσεις και τις ενστάσεις, η απόφαση προχώρησε και η πόλη άρχισε να πίνει κανονικά το νερό του ποταμού.
Τα αυτιά του κυβερνήτη ήταν κάπως πιο ευαίσθητα στις ενστάσεις της General Motors, η οποία τον Αύγουστο του 2014 παραπονέθηκε ότι το νερό του ποταμού διέβρωνε τον εξοπλισμό του εργοστασίου, προκαλώντας μεγάλες οικονομικές ζημιές. Έτσι η πολιτεία έσπευσε να αλλάξει πηγή νερού για το εργοστάσιο, πληρώνοντας με δημόσιο χρήμα τα 400.000 που απαιτήθηκαν για να γίνει αυτό. Όμως την ίδια ακριβώς περίοδο αρχίζουν και τα πρώτα παράπονα των κατοίκων: το νερό έχει περίεργο χρώμα, μυρίζει άσχημα και σε κάποιες περιπτώσεις αναφέρονται εξανθήματα και τριχόπτωση.
Η επίσημη απάντηση της Πολιτείας είναι ότι όλα είναι καλά και μπορούν να συνεχίσουν να το χρησιμοποιούν. Παρόλα αυτά, οι καταγγελίες για το νερό συνεχίζονται και οι κάτοικοι ανησυχούν και πιέζουν για απαντήσεις, δίχως όμως αποτέλεσμα: οι αρχές επιμένουν ότι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με το νερό. Τελικά, μια ανήσυχη μητέρα, η κ. Lee Anne Walters, μετά από πιέσεις και συνεχείς ενοχλήσεις, υποχρεώνει την περιβαλλοντική υπηρεσία του δήμου να πάρει ένα δείγμα από την βρύση της. Λίγες μέρες μετά έρχεται η απάντηση: πρέπει να σταματήσει αμέσως να χρησιμοποιεί το νερό της βρύσης, καθώς το δείγμα παρουσιάζει 400ppb μόλυβδο, όταν η μέγιστη επιτρεπόμενη συγκέντρωση είναι τα 15 ppb.
Ξεκινούν γενικές δειγματοληψίες που αποκαλύπτουν μια φρικιαστική κατάσταση: η πόλη πίνει νερό με τρομακτικές συγκεντρώσεις μολύβδου. Σε κάποια σημεία, το νερό έχει 27 φορές περισσότερο μόλυβδο από τις ανώτατες επιτρεπόμενες τιμές. Σε κάποια άλλα, οι τιμές μολύβδου έφτασαν τα 13.000 ppb – σημειωτέον ότι οτιδήποτε με τιμές άνω των 5.000 ppb χαρακτηρίζεται από την Υπηρεσία Περιβάλλοντος των ΗΠΑ ως «επικίνδυνο απόβλητο». Αυτό σημαίνει ότι, για κάποιο χρονικό διάστημα, μια πόλη 100.000 ανθρώπων έπινε (κυριολεκτικά), δηλητήριο.
Οι επιπτώσεις από την δηλητηρίαση με μόλυβδο είναι τεράστιες και μη αναστρέψιμες. Ο μόλυβδος μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα στο συκώτι και νευρολογικές διαταραχές. Οι βασικές του επιπτώσεις όμως είναι στα παιδιά, καθώς προκαλεί μείωση του IQ, της δυνατότητας συγκέντρωσης και τελικά οδηγεί σε καθυστέρηση στην ανάπτυξη των παιδιών και εμφάνιση αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Το νερό του ποταμού Flint, λόγω των χημικών που έπεφταν σε αυτό από τις βιομηχανίες της περιοχής, είχε αποκτήσει διαβρωτικές ικανότητες. Έτσι διέβρωσε τους παλιούς μολυβένιους σωλήνες της πόλης, με αποτέλεσμα ο μόλυβδος να περάσει στο νερό. Το νερό αυτό χρησιμοποιούσαν δεκάδες χιλιάδες κάτοικοι, το σύνολο των οποίων εκτέθηκε σε δηλητηρίαση από μόλυβδο, μεταξύ των οποίων και το σύνολο των 9.000 παιδιών κάτω των 5 ετών της πόλης. Διαπιστώθηκαν επίσης και άλλες επιπτώσεις στην υγεία των κατοίκων πέραν της δηλητηρίασης από μόλυβδο, όπως πχ η επιδημία της Νόσου των Λεγεωνάριων, τα ποσοστά της οποίας δεκαπλασιάστηκαν στην περιοχή και τελικά οδήγησε σε 10 θανάτους και σε μόνιμες βλάβες στην υγεία των ανθρώπων. Οι αποβολές αυξήθηκαν σε τέτοιο σημείο που το ποσοστό γονιμότητας μειώθηκε κατά 12% ενώ το ποσοστό θανάτων στα έμβρυα αυξήθηκε κατά 58%.
Τίποτα από αυτά δεν ήταν ένα ατύχημα, μια παράλειψη ή μια κακή στιγμή: οι αρχές της Πολιτείας γνώριζαν. Γνώριζαν ότι το νερό είναι διαβρωτικό· όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, δημόσιο χρήμα χρησιμοποιήθηκε για να αλλάξει η προμήθεια νερού μιας εταιρίας, της General Motors, ακριβώς για αυτόν τον λόγο. Γνώριζαν ότι το νερό είναι μολυσμένο και ακατάλληλο· τους είχαν προειδοποιήσει αξιωματούχοι και πολίτες του δήμου πριν παρθεί η απόφαση της αλλαγής πηγής νερού. Καταλάβαιναν ότι κάτι συμβαίνει, όταν οι κάτοικοι άρχισαν να διαμαρτύρονται, ή τουλάχιστον όφειλαν να το ερευνήσουν. Και όμως, όχι μόνο αρνήθηκαν να κάνουν το παραμικρό, αλλά προέτρεπαν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους να συνεχίσουν να δηλητηριάζουν τους εαυτούς τους.
Όταν άλλαξαν την πηγή τροφοδοσίας νερού, αρνήθηκαν να χρησιμοποιήσουν αντι-διαβρωτικά χημικά στο νερό που θα απέτρεπαν την καταστροφή, για να αποφύγουν το τρομακτικό κόστος των 9000 δολαρίων· μια αχρείαστη σπατάλη στην λογική της πάση θυσία μείωσης του κόστους. Όταν μάλιστα οι αρχές άρχισαν να μυρίζονται ότι κάτι άσχημο συμβαίνει, αρνήθηκαν να επαναφέρουν την τροφοδοσία από την αρχική πηγή: κάτι τέτοιο θα επιβάρυνε τον προϋπολογισμό, ο οποίος αποδείχθηκε ότι βρίσκεται σε ψηλότερη θεσή στην λίστα των προτεραιοτήτων των αρχών.
Με τον σάλο που ξέσπασε ήταν πλέον αδύνατον για τις αρχές να συνεχίσουν να καλύπτουν το τι συμβαίνει και απαγόρευσαν κάθε χρήση νερού στην περιοχή. Σε ολόκληρη την πόλη στήθηκαν σημεία παροχής εμφιαλωμένου νερού για τους κατοίκους. Και κάπου εδώ επιστρέφουμε στην είδηση με την οποία ξεκίνησε αυτό το άρθρο: το νερό το οποίο η πολιτεία μοιράζει στους κατοίκους, έχει συσκευασθεί από την Nestlé, λίγα χιλιόμετρα μακρύτερα, από νερό που αντλείται από τον ίδιο υδροφόρο που τροφοδοτούσε το Flint, πριν οι αρχές αποφασίσουν να αλλάξουν τροφοδοσία για λόγους οικονομίας. Έτσι, αντί ο φυσικός πόρος να φτάνει απευθείας στους κατοίκους, περνά πρώτα μέσω της Nestlé, η οποία τον αποκτά πρακτικά δωρεάν, για να τον πουλήσει στην συνέχεια στους κατοίκους, δρέποντας στο μεταξύ τα κέρδη. Οι κακές γλώσσες λένε ότι ρόλο σε αυτή την κατάσταση έπαιξε και το γεγονός ότι η εκπρόσωπος τύπου της εταιρίας είναι σύζυγος του επιτελάρχη του Κυβερνήτη Snyder. Άλλες, πιο κακές γλώσσες, ισχυρίζονται ότι η αδιαφορία των αρχών έχει να κάνει με το γεγονός ότι υπάρχει πλειοψηφία αφροαμερικανών κατοίκων στην πόλη.
Η πολιτεία ανακοίνωσε τον Απρίλιο του 2018, τέσσερα χρόνια μετά δηλαδή και λίγες μέρες μετά την έγκριση της αίτησης της Nestlé ότι σταματά η διανομή συσκευασμένου νερού καθώς θεωρεί ότι στην πόλη έχει αποκατασταθεί η παροχή καθαρού νερού. Αν και τα ποσοστά μολύβδου μετά από παρεμβάσεις βρίσκονται πλέον στα επιτρεπτά όρια, οι μολύβδινοι σωλήνες δεν έχουν ακόμα αντικατασταθεί λόγω έλλειψης χρηματοδότησης και τα έργα προβλέπεται να τελειώσουν μετά το 2020. Οι κάτοικοι συνεχίζουν να μην πίνουν το νερό ενώ η πόλη έχει πλέον καταστραφεί καθώς οι έμμεσες συνέπειες στην οικονομία ήταν συντριπτικές. Παρόλα αυτά, η υπηρεσία ύδρευσης της πόλης συνέχιζε να χρεώνει τους κατοίκους, οι οποίοι σήμερα χρωστούν εξωπραγματικά ποσά για το δηλητήριο που τους πάσαραν ως νερό· την ίδια ώρα, θα πρέπει πλέον να αγοράζουν εμφιαλωμένο νερό, το ίδιο που έπιναν παλαιότερα και που τώρα έχει χαριστεί σε μια ιδιωτική εταιρία για να το μεταπωλεί στους κατοίκους.
Πρόκειται για μια πραγματικότητα βγαλμένη από τα υγρά όνειρα κάθε συνεπούς νεοφιλελεύθερου, μια ιστορία που κανείς δεν περίμενε να ξαναζήσει από εποχές που (υποτίθεται ότι) έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Ή μήπως δεν είναι έτσι; Διοίκηση «σαν μια επιχείρηση», περικοπές, ιδιωτικοποίηση, βελτίωση υπηρεσιών του ιδιωτικού τομέα σε σχέση με το δημόσιο, μάνατζερ και κέρδος ως αυτοσκοπός: επιχειρήματα που όχι μόνο χρησιμοποιούνται αλλά και ολοένα κερδίζουν έδαφος, ως υποτιθέμενη απάντηση των νεοφιλελεύθερων στην οικονομική κρίση. Και κάπως έτσι, έρχεται το Flint απο το μέλλον, στην πλέον ισχυρή και ανεπτυγμένη χώρα του κόσμου, να προβάλλει σε όλο τον κόσμο το μέλλον μας: μια δυστοπία κοινωνιών που θα κυνηγούν ατέρμονα σύν και πλήν του προϋπολογισμού, που θα θεωρούν το δικαίωμα της ιδιωτικής κερδοφορίας πάνω από το δικαίωμα σε μια υγιεινή ζωή, που θα είναι έτοιμες να δηλητηριάσουν ακόμα και τα παιδιά τους εάν έτσι επιτευχθεί το βέλτιστο οικονομικό αποτέλεσμα….