Από την ψυχολόγο Εύη Νικολοπούλου
Ένας καθοριστικός παράγοντας του τηλεοπτικού προϊόντος, η βιομηχανία του modeling,των καλλυντικών και της ομορφιάς, είναι χτισμένη πάνω στην (κοινωνικά επίκτητη) ανασφάλεια των γυναικών, που η ίδια, παρεούλα με τα ΜΜΕ που χρηματοδοτεί, καλλιεργεί με μανία και συνέπεια. Είναι χτισμένη πάνω σε ένα βασικό αξίωμα: Δεν είσαι τέλεια, είσαι χοντρή, είσαι plus size, ντύνεσαι σα βλαχαδερό, έχεις ελαττώματα και πρέπει και μπορείς να γίνεις με κάθε τρόπο καλύτερη. Πάνω σε αυτές τις αρχές χτίστηκαν διάφορα προϊόντα τηλεοπτικής υποκουλτούρας, όπως το ριάλιτι σόου που προβάλλεται από το Σεπτέμβρη στο Star,το Next Top Model.
Η συνειδητή συμμετοχή των κοριτσιών σε αυτό το πανηγύρι του κανιβαλισμού,το Next Top Model, την αποθέωση του «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», δεν είναι μόνο η ικανοποίηση μιας επιθυμίας για δημοσιότητα. Οι 3,000 χιλιάδες συμμετοχές που υποβλήθηκαν για τις 20 διαθέσιμες θέσεις, πρέπει να έχουν μια διαφορετική ανάγνωση την εποχή του 50% ανεργίας στους νέους: Την αντανάκλαση μιας πραγματικότητας μπολιασμένης από απόγνωση και ανάγκη για εργασία. Και εν πάσει περιπτώσει,ακόμα και η συνειδητή συμμετοχή σε αυτό το πανηγύρι του κανιβαλισμού, καθόλου δεν καθαγιάζει τον κανίβαλο, ούτε δίνει ασυλία στην κοινωνία που θάβει το κεφάλι στην άμμο.
Αυτό που με εντυπωσίασε περισσότερο παρακολουθώντας το Next Top Model, δεν είναι μόνο η σεξιστική αντιμετώπιση και η αντικειμενοποίηση για άλλη μια φορά των γυναικών. Δεν είναι μόνο η ψυχολογική κακοποίηση, το bullying, οι παρατηρήσεις των κριτών επϊ παντός επιστητού που αγγίζουν τα όρια της προσβολής, για το σώμα, το πρόσωπο, την προσωπικότητα,τα τατουάζ, τα πίερσινγκ, τα μαλλιά, το στήσιμο, το περπάτημα, τα ρούχα, την αισθητική.
“Το να παρακολουθείς ευάλωτες γυναίκες να γίνονται αντικείμενα χειραγώγησης από άντρες δεν είναι ψυχαγωγία. Αυτό που είδαμε στο Next Top Model, η πίεση των νέων γυναικών να παρέχουν αυνανιστικές φαντασιώσεις για τους άντρες, ήταν κάτι περισσότερο απ’ο μόντελινγκ. Φυσικά πάντα το μόντελινγκ αφορούσε το πλασάρισμα σεξουαλικότητας, ειδικά με τα εσώρουχα. Αλλά αυτή η εκπομπή δεν αφορά το να πουλάς σέξυ,αφορά το να πουλάς σεξ.” έγραψε σε άρθρο στον Guardian ο Micheal Hann.
Δεν είναι μόνο που οι κριτές σαν χουντικοί χωροφύλακες, δεν αρκούνται σε αυτό που αντικρίζουν, αλλά ζητούν σε κάθε υποψήφια να τους δώσει και άλλα τεκμήρια της υποταγής στις υποδείξεις τους, της απόλυτης συμμόρφωσης στα δικά τους κριτήρια και ταύτισης με την δική τους αισθητική προσέγγιση: να τους δείξει ως πειστήριο της καλόγουστης αισθητικής της τον λογαριασμό της στο Instagram.
Δεν είναι μόνο τα ειρωνικά σχόλια και λάγνα βλέμματα των «ειδικών κριτών» στα ημίγυμνα κορίτσια, τα ζουμ της κάμερας στα επίμαχα σημεία, σημεία που συνήθως βλέπουμε σε μεταμεσονύχτιες προβολές και όχι σε prime time,την ώρα που βλέπει όλη η οικογένεια
Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι τα σχόλια που κάνουν στα κορίτσια είναι ηθικολογίες θείτσας του 1950, για τις κακές, ατυχείς επιλογές τους, το χαρακτήρα και το γούστο τους: γιατί τόσες επεμβάσεις, τί προκλητικό πίερσινγκ, κρίμα που δεν έχει γούστο, αχ βρε παιδί μου, έπεσες θύμα στις μόδες της εποχής. Δεν είναι μόνο που για τους ίδιους λόγους κάνουν υποδείξεις στις μαμάδες των υποψηφίων το πως να εκτελέσουν καλύτερα τα γονικά τους καθήκοντα.
Δεν είναι μόνο ότι οι ίδιοι κριτές, που ενώ θεωρούν εαυτούς ανθρώπους με επίπεδο, ευρωπαιστές, σπουδαγμένους στα εξωτερικά, συμπεριφέρονται σα να μην γνωρίζουν καν τι σημαίνει δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματος, όταν εκστομίζουν εν έτει 2018 «δεν μπορώ τα κορίτσια που έχουν κάνει επεμβάσεις στο σώμα τους».
Δεν είναι μόνο η αλαζονεία, ο βαυκαλισμός και η αυταρέσκεια των κριτών, να θεωρούν εαυτόν θετικό διαμορφώτη ηθών, προτύπων και συμπεριφορών: «Αυτή η ευκαιρία που θα σου δώσω, θα είναι καλό πρότυπο για τα άλλα κορίτσια να πάνε να πειράξουν το σώμα τους;» ή «Ως προς το ότι πείραξες (πλαστική επέμβαση στα χείλια) τον εαυτό σου, εγώ σα μπαμπάς που έχω κόρη δεν θα το επιτρεπτά, ακόμα και αν ήταν 30 ετών, αν έμενε σπίτι μου.»
Με εντυπωσίασε κυρίως ότι παραβιάστηκε εν γνώσει τους και θρασύτατα το «τα εν οίκω μη εν δήμω».
Ότι μας σέρβιραν ωμά και κυνικά, χωρίς φόβο,επιφυλάξεις ή συστολή για τις κονωνικές αντιδράσεις, αυτό που ήδη γνωρίζουμε ή υποψιαζόμαστε ότι συμβαίνει πίσω από τα φώτα, τις κάμερες, και πίσω απο κλειστές πόρτες, το κοινό μυστικό του κολαστήριου που στοιχειοθετείται από την αυθαιρεσία του εργοδότη. Το Next Top Model περιγράφει επάξια την εργαλειοποίηση της ανάγκης του άλλου, ως free pass στον εργοδότη για την σχεδόν άνευ όρων παρέμβαση στη ζωή, τη συμπεριφορά ή τις επιλογές του υφισταμένου του.
Με εντυπωσίασε που τα ίδια κανάλια που μας προσφέρουν αυτό το θέαμα, έχουν φροντίσει να φανούν ταυτόχρονα και κοινωνικά ευαισθητοποιημένα: προβάλλουν διαφημιστικά μηνύματα και συμμετέχουν σε εκστρατείες κατά του bullying, αποσιωπώντας βέβαια ότι αυτό βασίζεται στη διαφορά δύναμης και εξουσίας. Αποσιωπώντας ότι Bullying δεν υπάρχει μόνο στα σχολεία, αλλά και μέσα στις οικογένειες και στον εργασιακό χώρο. Στη δημόσια ζωή.
Ότι εκπορεύεται από τον εργοδότη στον εργαζόμενο, από την κυβέρνηση στους πολίτες, από τους γονείς στα παιδιά, από τα ΜΜΕ στους πολίτες-τηλεθεατές. Ότι συναντάται παντού όπου υπάρχει κάθετη ιεραρχία, ανώτεροι και κατώτεροι, εξουσία ομάδων ή ανθρώπων εις βάρος άλλων ανθρώπων ή ομάδων.Στην κοινωνία που η ύπαρξη διαφθοράς και η ανυπαρξία δικαιοσύνης βασιλεύουν, το bullying γίνεται νόρμα.
Με εντυπωσίασε επίσης και με τρόμαξε, η εξοικείωση μας με αυτά τα εξουσιαστικά, σαδιστικά σχεδόν και ηθικιστικά πρότυπα συμπεριφοράς. Αυτό τουλάχιστον δείχνει η κοινωνική σιωπηρή αποδοχή της τηλεοπτικής αρένας, το ισοδύναμο της εξοικείωσης με το τέρας.
Έκατσα και είδα ολόκληρο το 1ο επεισόδιο, και θα σας παραθέσω στο τέλος κάποιες από τις φράσεις που άκουσα η ίδια να λένε στις συμμετέχουσες. Φράσεις οι οποίες φαίνεται να έχουν κύριο στόχο αφενός τη ναρκισσιστική προβολή του ειδικού ως πολύ ειδικού, και αφετέρου την υποτίμηση, την προσβολή και την συναινετική εδραίωση του υποψηφίου στη θέση του κατώτερου, που πρέπει να δεχθεί άκριτα οτιδήποτε λέγεται διότι αυτοί που τα λένε ξέρουν τι λένε.
Λοιπόν μαντέψτε: Δεν ξέρουν.
Κάποιες από τις συμβουλές που δίνουν στα κορίτσια και στις οικογένειες τους ,για τη συμπεριφορά και τις επιλογές τους, ξεφεύγουν από τα όρια των αρμοδιοτήτων τους είναι απαράδεκτες, τραγικές και όχι απλά κακές αλλά και ψυχικά επιζήμιες. Αγγίζουν τα όρια της παρενόχλησης και του bullying. Απλά τα λένε γιατί μπορούν. Γιατί έχουν την ασυλία από την ιδιοκτησία των καναλιών και την σιωπηρή έγκριση-αδιαφορία από το ΕΣΡ*. Και μην βγάζουμε και τον εαυτό μας, ως κοινό , απέξω.
Το σίγουρο είναι ένα: Ο αντίλογος θα αρθρωθεί ως οφείλει- αν όχι από τα παιδιά αυτά-που πάνε έχοντας φάει ήδη γκολ από τα αποδυτήρια,που πάνε στα καμαρίνια και κλαίνε έχοντας περάσει αυτήν την τραυματική,εξευτελιστική εμπειρία, που έχουν συνθηκολογήσει γιατί «ο εργοδότης έχει πάντα δίκιο»- θα αρθρωθεί σίγουρα από εμάς που γνωρίζουμε ότι κανείς δεν έχει ή δεν θα έπρεπε να έχει άνευ όρων ασυλία. Από εμάς που είμαστε απέναντι στον κοινωνικό δαρβινισμό, που δεν πιστεύουμε ότι όποιος δεν προσαρμόζεται πεθαίνει.
Από εμάς που θεωρούμε ότι κανείς δεν έχει δικαίωμα να εκμεταλλεύεται την ανάγκη του άλλου για εργασία για να ασελγεί, μεταφορικά και κυριολεκτικά, πάνω του. Από εμάς που θεωρούμε απαραβίαστες συνθήκες στην εργασία και παντού, το σεβασμό, τον πολιτισμό και την ανθρωπιά. Ο αντίλογος θα αρθρωθεί με την ελπίδα ο τηλεοπτικός κανιβαλισμός να καταγγελθεί και να απαξιωθεί.
Κάθε φορά που διαπιστώνουμε ότι την ιδιωτική τηλεόραση χαρακτηρίζει η χαμηλή ποιότητα, η ανυπαρξία πρωτότυπου προγράμματος και η υποτίμηση της νοημοσύνης των τηλεθεατών, εισπράττουμε τη γνωστή και αναληθέστατη απάντηση-κλισέ «αυτά θέλουν αυτά προβάλλουμε».
Όχι αγαπητέ διασπορέα συνειδητού ψεύδους, δεν θα διαφύγεις της ουσίας και της ευθύνης με καιροσκοπικούς αφορισμούς. Αν καμώνεσαι ότι ο μοναδικός στόχος σου δεν είναι το κέρδος αλλά και ο πολιτισμός, η κοινωνική αλληλεγγύη και η Δημοκρατία, δεν ακολουθείς το συρμό, παράγεις εσύ τα πρότυπα και παρουσιάζεις εσύ το επίπεδο το οποίο οραματίζεσαι για την κοινωνία που θέλεις. Δημιουργείς το δρόμο πρώτα εσύ και μετά περπατάνε πάνω του οι άλλοι. Δεν ισχυρίζεσαι ότι οι άνθρωποι γουστάρουν να περπατάνε σε χαλάσματα πριν ασφαλτοστρώσεις εσύ το δρόμο. Αν πάλι ο μοναδικός σου στόχος είναι το κέρδος, πήγαινε καλύτερα αγόρασε και επένδυσε σε ένα σούπερ μάρκετ.Τα μ.μ.ε είναι πολύ σοβαρή κοινωνική υπόθεση για να τα αφήνουμε στα χέρια αδίστακτων κερδοσκόπων και εμπόρων.
Ένα ποτ πουρί από τα σχόλια που ακούστηκαν στο 1ο επεισόδιο.Καλή απόλαυση.
-« Εμένα προσωπικά με ενοχλέι πάρα πολύ το στήθος σου ,σε ήθελα στεγνή.Στεγνή, μοντελάρα.» (Το κορίτσι αρχίζει να κλαίει. Η έτερη των κριτών πάει και την αγκαλίαζει και της λέει «είσαι μια κούκλα» αλλά η Καγιά αμείλικτη ) «ναι είναι μια κούκλα αλλά έχει επέμβει λάθος στο σώμα της». «Ποιός σου είπε να τα κάνεις;»
-Δεν μπορείς να ξεχειλώσεις και να χάσεις αυτό που έχεις, γιατί δεν θα αρέσεις ούτε σε μας ούτε σε κανένα.
-Δεν μπορώ να δώσω ευκαιρία σε έναν άνθρωπο που είναι τόσο πλαστικ.Να το πω αλλιώς: όχι πλαστικά σε θάλασσες και ακτές
-Δεν μαρέσουν καθολου τα τατουαζ σου, ειναι προκλητικά εκεί που είναι, μοιάζουν με ζαρτιέρες.
-Γιατί αφού κάνεις στίβο δεν είναι τόσο σφιχτοί οι γλουτοί;
-Τo στήθος σου για κάποιο λόγο δεν με ενοχλεί , είναι μικρό λίγο το σαιζ, μου χτυπάει λίγο στο μάτι…
-Το ότι ακολουθείς μια μόδα που είναι τόσο χαζή, με κάνει να μη θέλω να ψηφίσω θετικά.
-Το πρόσωπο σου είναι σίγουρα απαγορευτικό..
-Το άλλο μισό που είναι; (σχόλιο για το ύψος της υποψήφιας)
-Εγώ θέλω να μείνεις πιστή στον εαυτό σου, είσαι γλυκιά ευγενική και ταπεινή.
*ΥΓ: στο πεδίο των καταγγελιών στο site του ΕΣΡ, υπάρχουν ανάμεσα σε άλλους λόγους που μπορείς να καταγγείλεις το περιεχόμενο μιας εκπομπής, οι εξής αιτιολογίες :
1. Υποτίμηση της ανθρώπινης αξίας
2. Υποβάθμιση ποιότητας
3. Χυδαίος λόγος
4. Προσβολή προσωπικότητας .