Tου Μάκη Γεφυρόπουλου
Το έγκλημα, η δολοφονία και η αφαίρεση του πολυτιμότερου αγαθού που έχει στην κατοχή του ο άνθρωπος, της ίδιας της ζωή του, αποτελούσε μείζον θέμα συζήτησης από αρχαιοτάτων χρόνων, ενώ εξακολουθεί να κυριαρχεί στην πανανθρώπινη ατζέντα, την βάση της υπαρξιακής δομής, του κοινωνικού προτσές, καθώς και του ενδόμυχου ενστίκτου του θανάτου.
Ο δολοφόνος ανέκαθεν στιγματιζόταν, περιθωριοποιούνταν, ως μία ανίερη, μιασματική φιγούρα, ανεξάρτητα από την βαθμίδα πολιτισμικής στάθμης της εκάστοτε κοινωνίας. Συχνά η τιμωρία του ήταν εξίσου σκληρή με την αποτρόπαια πράξη του. Η δαιμονοποίηση του εγκληματία πρόσφερε πάτημα σε σκληρά, εκδικητικά καταπιεσμένα ένστικτά να βγουν στην επιφάνεια, δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο αίματος-εκδικητικής ποινής που ολοκληρωνόταν με τον θάνατο του ενόχου. Αυτό όμως δεν σήμαινε ότι οι εξέχουσες προσωπικότητες του παρελθόντος δεν προβληματίστηκαν, αναζητώντας τα αίτια που δημιουργούν την εκδήλωση ακραίων παραβατικών συμπεριφορών.
Εντέλει ποιος είναι ο εγκληματίας άνθρωπος και γιατί στρέφεται ενάντια στους ομοειδούς συγγενείς του; Η επιστήμη κλήθηκε να δώσει τις απαντήσεις και σε πρώιμο στάδιο ένας από τους πρώτους που ασχολήθηκαν με το ζήτημα ήταν ο Ιταλός καθηγητής, ανθρωπολόγος Τζέζαρε Λομπρόσο.
Ο εγκληματολόγος επηρεασμένος από την εμπλοκή του στον Αυστρο-ιταλικό πόλεμο του 1859 καθώς και των ήδη γνωστών θεωριών του Δαρβίνου (εξέλιξη των ειδών)και του Γερμανού παθολόγου Ρούντολφ Βίρχοφ (παρατήρηση ασυνήθιστων κρανιολογικών χαρακτηριστικών), ωθήθηκε στην δική του ερμηνευτική προσέγγιση του εγκλήματος, θέτοντας τις βάσεις ανάπτυξης του κλάδου.
Ο Λομπρόζο άρχισε να μελετά τη φυσιογνωμία των εγκληματιών στις ιταλικές φυλακές , όταν πέτυχε διάνα. Κατά τη διάρκεια της νεκροψίας ενός εκτελεσθέντα ληστή, ανακάλυψε ένα ασυνήθιστα μικρό κρανίο, όμοιο με αυτό ενός τρωκτικού. «Μόλις αντίκρισα το συγκεκριμένο κρανίο, φωτίστηκα. Ξαφνικά κατάλαβα το πρόβλημα της ιδιάζουσας φύσης του εγκληματία. Ένα αταβιστικό άτομο που αναπαράγει τα άγρια ένστικτα της πρωτόγονης ανθρωπότητας και των κατώτερων ζώων».
Για τον φίλο μας Τζέζαρε, ο εγκληματίας άνηκε σε ένα υπο –είδος του homo sapiens, με χαρακτηριστικά εμφανή που τον διαφοροποιούσαν από τους υπόλοιπους ‘’φυσιολογικά΄΄ εξελιγμένους ανθρώπους. Χρησιμοποιώντας περιπτώσεις ζώων που στρέφονταν δολοφονικά ενάντια σε μέλη της ομάδας τους, ο διακεκριμένος ιατροδικαστής μεταξύ άλλων, συνέδεσε την κληρονομικότητα βίαιων χαρακτηριστικών του ζωικού βασιλείου, με τα αντίστοιχα αταβιστικά εγγενή ανθρώπινα γνωρίσματα.
Οι κληρονομικές ανωμαλίες διακρίνονται σε οργανικές και ψυχικές, οπότε σύμφωνα με τη συγκεκριμένη συλλογιστική, το έγκλημα είναι μία παθογένεια, η οποία με την βοήθεια της επιστήμης και της έρευνας μπορεί να γίνει αντιληπτή, απομονώνοντας τα εν δυνάμει καρκινώματα από το ευρύτερο κοινωνικό φάσμα.
Στον ‘’ Εγκληματία άνθρωπο’’ , το γνωστότερο βιβλίο του (1876), ο ακαδημαϊκός και όχι μόνο κόσμος , πληροφορήθηκε για επικίνδυνα ‘’πρωτόγονα’’ αταβιστικά χαρακτηριστικά : μακριά χέρια, έντονα προτεταμένο πιγούνι, διαπεραστικό βλέμμα, πεταχτά αυτιά και γαμψή μύτη (καμία σχέση με τον υποφαινόμενο).
Εξελίσσοντας την θεωρία του στο ‘’Εγκληματολογική ανθρωπολογία, ο Λομπρόζο μελετώντας περίπου 6.000 περιπτώσεων εγκληματιών εν ζωή κατέληξε στα εξής συμπεράσματα : -1) Οι βιαστές έχουν κοντά χέρια και στενά μέτωπα. Έχουν λίγα μαλλιά και δυσμορφίες στα γεννητικά τους όργανα και στη μύτη. 2)Τα βιαίως επιθετικά άτομα είναι βραχύκρανα και έχουν μακριά χέρια. Τα στενά μέτωπα είναι σπάνια σε αυτά. 3)Οι ληστές των εθνικών οδών παρουσιάζουν ανωμαλίες στις διαστάσεις του κρανίου τους και έχουν πυκνά μαλλιά. Τα αραιά γένια είναι σπάνια.4)Οι εμπρηστές έχουν μακρά άκρα, μικρό κεφάλι και βάρος κάτω του συνηθισμένου. 5)Οι πορτοφολάδες έχουν μακριά χέρια, είναι ψηλοί με μαύρα μαλλιά και αραιά γένια, ενώ τέλος 6) οι απατεώνες ξεχωρίζουν από τα μεγάλα σαγόνια τους και τα έντονα ζυγωματικά. Είναι υπέρβαροι, με χλωμά και σκληρά πρόσωπα.
Όπως κάθε τι που συνιστά καινοτόμα αλλαγή, θέτοντας τις βάσεις της εξελισσόμενης αλλαγής, έτσι και ο εγκληματίας άνθρωπος του Λομπρόζο διακατέχεται από κάποια στερεότυπα, που καθιστούν την πρώιμη εγκληματολογική θεώρηση, απαρχαιωμένη στις μέρες μας. Ήδη στην εποχή του επικρατούσε έντονη αμφισβήτηση με κύριο εκπρόσωπο της, τον Γάλλο ιατροδικαστή Αλεξάντρ Λακασάν, πόσο μάλλον σήμερα. ..Παρόλα αυτά δεν μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε το αντίκτυπο που είχε στον επιστημονικό κόσμο, με την συγχώνευση διαφορετικών κλάδων (ψυχολογία, ανθρωπομετρία, βιολογία, φιλοσοφία κτλ), για την αντιμετώπιση του προβλήματος μας.
Τα μειονεκτήματα της θεωρίας, κατά τη γνώμη του συγγραφέα, οφείλονται στην οπτική θέαση του ζητήματος, σε ένα δηλαδή συγκερασμό ιδιαιτεροτήτων της προσωπικής ψυχοσύνθεσης του Ιταλού καθηγητή, της κοινωνικής του θέσης, της εν γένει καθεστηκυίας τάξης της εποχής του, των επιστημονικών δεδομένων καθώς και της κοινωνικοπολιτικής κατάστασης ενός κόσμου που έθετε τις βάσεις του καπιταλιστικού οικοδομήματος που κυριαρχεί μέχρι τις ημέρες μας.
Ο Λομπρόζο περιγράφεται ως ένας ευαίσθητος άνθρωπος , με ανησυχίες και αγάπη για τον λαό. Το μονοπάτι που βάδισε μπορεί να βοήθησε με την πάροδο του χρόνου πολλούς κλάδους της επιστήμης, ωστόσο συνέβαλε παράλληλα και στην ανάπτυξη και εδραίωση αντιδραστικών, ριζοσπαστικών φαινομένων.
Η κατηγοριοποίηση ολόκληρων ομάδων ως εγκληματικά στοιχεία, μόνο και μόνο εξαιτίας κάποιας υπέρ του δέοντος υπερβολικής συγκριτικής σχέσης του ανθρώπου με τα ζώα (ως προς τα συναισθηματικά ,ψυχολογικά γνωρίσματα της διάνοιας και όχι της βιολογικής συγγένειας), κρίνεται ως συγκεκαλυμμένη μορφή ρατσισμού και υπεραπλουστευμένης λογικής από τα άνω.
Ο Τζέζαρε άνηκε στην ανώτερη τάξη, δεν αποτελεί απαραίτητα μομφή, γιατί η γέννηση μας στη τάδε ή στη δείνα ομάδα δεν είναι θέμα επιλογής, αλλά τυχαίας περιστασιακής σύμπτωσης. Είναι όμως ζήτημα προσωπικής κατεύθυνσης η πορεία που θα επιλέξουμε να διανύσουμε, ο τρόπος που θα αξιολογήσουμε τα δεδομένα του κόσμου μας και πως θα χρησιμοποιήσουμε τη διάνοια με την οποία είμαστε προικισμένοι. Ο Λομπρόζο έκανε τις επιλογές του. Χρησιμοποίησε περιστασιακές περιπτώσεις συμπεριφοράς ορισμένων ζώων, ντύνοντας τες με ανθρώπινα χαρακτηριστικά (επιθυμία τέλεσης μιας επίθεσης σε μέλος της ομάδας, φθόνο, μοχθηρία κτλ), παίζοντας μπάλα σε διπλό ταμπλό, προκαλώντας την αγανάκτηση ανθρώπων και ζώων. Τα αταβιστικά γνωρίσματα, οι γενετήσιες δυσμορφίες εκείνων που ανήκουν στην λομπρόζια ομάδα των υπανθρώπων, συναντώνται όλως τυχαίως σε κατηγορίες κοινωνικών ομάδων από τα χαμηλότερα και πιο αναλώσιμα στρώματα (φυλακισμένους, φτωχαδάκια, αρρώστους).
Δεν μας ξενίζει η συγκεκριμένη λογική, μιας και είναι σύνηθες η διαστρέβλωση των δεδομένων, όταν προέρχεται από τις εκάστοτε εξουσιαστικές ελίτ. Οι ελίτ από τις καταβολές της ανθρώπινης ιστορίας, είτε αυτοί λέγονταν φύλαρχοι είτε πλανητάρχες, συνηθίζουν να επιρρίπτουν τις ευθύνες της ανθρώπινης κατάπτωσης και του εκφυλισμού σε όσους δεν είχαν τύχη να γεννηθούν με γαλάζιο αίμα ή δεν τους επέτρεψε η διαμορφωθείσα κοινωνική κατάσταση να ανελιχθούν.
Στην περίπτωση μας συμβαίνει το ίδιο. Ο εκφυλισμός και η γενεσιουργός αιτία των εγκλημάτων οφείλονται στις κατώτερες τάξεις και χρέος όλων των ευυπόληπτων πολιτών είναι η περιθωριοποίηση και η γκετοποίηση όλων εκείνων που έτυχε να έχουν κληρονομήσει τα αυτάκια του ντάμπο ή θυμίζουν λιγάκι γεράκι. Οι κοινωνικές ιδιαιτερότητες και οι δυνάμεις που αναπτύσσονται, η πάλη των τάξεων, ο φόβος των άνω για τους κάτω, ο αυστηρός έλεγχος, η καταστολή κάθε φωνής ενάντια στην εκμετάλλευση δεν γίνονται διακριτές.
Το αρχέτυπο του εγκληματία ανθρώπου ακόμα και αν κατά κάποιο περίεργο τρόπο ίσχυε, δεν εξετάζει τις κοινωνικές αφορμές γέννησης της παραβατικότητας. Δεν εξετάζει αν το έγκλημα δικαιολογείται ή όχι από τους άγραφους κώδικες ηθικής, ή για το έγκλημα που προέρχεται από των εξουσία και την αριστοκρατική τάξη. Το μόνο στο οποίο επιδίδεται είναι η περιθωριοποιημένη ετικετοποίηση κάποιων δύστυχων φουκαράδων.
Το συγκεκριμένο είδος επιστήμης , μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο πλαίσιο της πολιτικής σκοπιμότητας και της εδραίωσης παρανοϊκών ψευδαισθήσεων με ολέθρια αποτελέσματα, όπως φάνηκε αργότερα με την εμφάνιση του εθνικοσοσιαλισμού, των ρατσιστικών φυλετικών ιδεολογιών, που φτάνει μέχρι τι σήμερα με τον ακραίο θρησκευτικό φονταμενταλισμό και την τραγελαφική εκμετάλλευση του συνόλου του παγκόσμιου πληθυσμού από μετρημένους στα δάχτυλα, πολιτικοστρατιωτικούς και οικονομικούς καρχαρίες.
Το αντίβαρο φαινομενικά σοβαροφανών επιστημονικών θεωριών, είναι πάλι η ίδια η επιστήμη. Μία επιστήμη ωστόσο που θα εξετάζει τα προβλήματα της σφαιρικά, χωρίς ταξικά γυαλιά, με ενδιαφέρον για τα προβλήματα των ανθρώπων στο σύνολο τους, πάνω σε μία βάση αγάπης , που θα οδηγεί στην περαιτέρω εξέλιξη και όχι στην αγκαλιά της ‘’ανώτερης’’ Άριας λευκής φυλής, ή θα γίνεται έρμαιο στα χέρια επιτήδειων καιροσκόπων σαλτιμπάγκων και ιμπεριαλιστικών υπερδυνάμεων.
Αφουγκρασμένοι , με ιδρώτα να πλημμυρίζει το δύσμορφο προσωπάκι μας , πιθανή επαναφορά στο προσκήνιο διαφόρων συγγενικών θεωριών με αυτή του Λομπρόζο, από διάφορους Τραμπούκους, επαφιόμαστε σε επιστήμονες με ανθρωποκεντρική ευαισθητοποιημένη προσέγγιση, καθώς πιστεύουμε ότι ο άνθρωπος δεν είναι από τη φύση του έκφυλα διαβολικός.
Δεν μπορούμε να πιστέψουμε ότι ένα παιδάκι που μπουσουλάει ακόμη μπορεί να μετατραπεί σε έναν αιμοδιψή serial killer εξαιτίας μίας έμφυτης λασκαρισμένης βίδας ή ενός κρανίου στο μέγεθος τρωκτικού.
Αντίθετα αν στοχεύσουμε στην επίλυση των γενεσιουργών κοινωνικοοικονομικών ζητημάτων που ταλανίζουν την ανθρωπότητα ένας εκμεταλλευτικός θεός ξέρει από πότε, συνδυαστικά με την ορθή οικογενειακή και σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και εμβολιάσουμε τις νεότερες γενιές με μπόλικη δόση ανεκτικότητας σε κάθε τι διαφορετικό, είμαστε σίγουροι ότι το φαινόμενο της εγκληματογένεσης θα μειωθεί δραστικά, απελευθερώνοντας τον κόσμο από τα δεσμά παρωχημένων αντιδραστικών -στερεοτυπικών αντιλήψεων.