Από μικρό παιδί με απασχολούσε ιδιαίτερα το θέμα της απώλειας. Μια έννοια με την οποία αναμετριόμουν αρκετά ως θεραπευόμενη στην προσωπική μου θεραπεία και που εξακολουθώ να την συναντώ συχνά μέσα στις συνεδρίες με τους θεραπευόμενους μου αλλά και στην προσωπική και κοινωνική μου ζωή.
- της Εβελίνας Παπακωνσταντίνου (Ψυχολόγος- Συστημική Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεύτρια)
Πολλές φορές έχω αναρωτηθεί αν υπάρχει κάτι που συσπειρώνει όλων των ειδών τις απώλειες που έχουμε βιώσει στη ζωή μας σε μία κύρια, παντοδύναμη απώλεια η οποία μοιάζει σαν να εξισώνει το μέγεθος όλων των άλλων απωλειών μεταξύ τους κάνοντας τες να αποκτούν την ίδια βαρύτητα.
Σκέφτομαι πως αυτή η παντοδύναμη απώλεια ίσως εμφανίστηκε από πολύ νωρίς στο προσκήνιο, πιθανόν από τότε που γεννηθήκαμε, και ενισχύθηκε από την άγνοια των γονιών μας πάνω στον νέο τους ρόλο. Η απώλεια δηλαδή της αυτονομίας μας. Όταν οι γονείς μας δεν ήξεραν πως να μας δώσουν τα εφόδια για να μάθουμε πως να υπάρχουμε και χωρίς αυτούς. Πως δεν ήμαστε κτήμα τους και πως κάποια στιγμή θα τους χάσουμε. Όχι δημιουργώντας μας ανασφάλεια και φόβο αλλά φροντίζοντας να είναι πάντα δίπλα μας χωρίς όμως να μας υποκαθιστούν. Δίνοντας μας την ασφάλεια και την αγάπη τους ως γερές ρίζες για να μπορούμε με σιγουριά να δημιουργήσουμε κλαδιά τα οποία θα αποκτήσουν τη δική τους κίνηση μέσα στον χώρο και τον χρόνο προκειμένου να αγγίξουν τα ανώτερα για τον εαυτό τους επίπεδα.
Σκέφτομαι πως μία τέτοια αντιμετώπιση, η οποία φυσικά προϋποθέτει την εσωτερική ασφάλεια των ίδιων των γονιών, θα μπορούσε από πολύ νωρίς να μας βοηθήσει να συνθέσουμε τα πολλά ξεχωριστά κομμάτια του εαυτού μας σ ’ένα γερό και συμπαγές οικοδόμημα. Το οποίο θα έχει τόσο γερές βάσεις που δε θα απειλείται η υπόσταση του από τις μετέπειτα απώλειες που θα συναντήσουμε στη ζωή μας.
Απώλειες οι οποίες αν είναι ανεπεξέργαστες και πατούν σε ετοιμόρροπο οικοδόμημα θα κολλούν σαν μαγνήτες πάνω σε κάποια από τα πιο ευάλωτα κομμάτια μας όπως τον φόβο, το άγχος και την ενοχή τραβώντας τα όλο και περισσότερο προς τα κάτω. Έτσι, οι μελλοντικές απώλειες που θα συναντήσουμε στη ζωή μας όπως ο θάνατος των αγαπημένων μας ανθρώπων, ένας χωρισμός, μια επαγγελματική αποτυχία, η βιολογική μας φθορά, πιθανόν να βιωθούν ακόμη πιο μεγεθυμένες από εμάς όταν συμβούν. Γιατί θα κουβαλούν ταυτόχρονα μαζί τους όλη την συσσωρευμένη απώλεια της αυτονομίας μας η οποία θα τους προσθέτει ακόμα μεγαλύτερο βάρος.
Αναρωτιέμαι αν η απώλεια της αυτονομίας μας δίνει κάποιες φορές ύπουλα τη θέση της σε μία άλλη έννοια προκειμένου να μη γίνεται αντιληπτή. Στην έννοια δηλαδή της ανάγκης ή με άλλα λόγια στην έννοια του κτήματος και του «μου ανήκεις». Δίνοντας έτσι μια ψευδή αίσθηση δύναμης και ελέγχου πάνω στον άλλον. Μια δύναμη που λειτουργεί ως προσωρινό παυσίπονο το οποίο μας καταπραΰνει για λίγο τον φόβο των εκάστοτε μελλοντικών απωλειών μας. Πόσα σ’ αγαπώ δεν είναι κατά βάθος σ’ αγαπώ γιατί σ’ έχω ανάγκη και γιατί σε θεωρώ κτήμα μου; Αντί για το βαθιά ερωτικό σ ’αγαπώ όχι γιατί σ’ έχω ανάγκη, αλλά γιατί σε θέλω;
Όταν νιώθουμε πως μας ανήκουν οι ερωτικοί μας σύντροφοι, οικειοποιούμαστε τα χαρακτηριστικά, τις σκέψεις και τις αποφάσεις τους και γινόμαστε ένα με αυτούς επειδή φοβόμαστε να εκφράσουμε την άποψη μας και να συγκρουστούμε. Κάτι το οποίο θα μας πάει πιο πέρα τόσο ατομικά όσο και ως δυάδα γιατί θα καταλάβουμε καλύτερα ο ένας τον άλλον. Μοιάζει σαν να φοβόμαστε πως θα χάσουμε την αποδοχή τους, πως δε θα μας θέλουν αρκετά, πως θα εξατμιστούμε. Κάτι που από μόνο του εγείρει ερωτήματα για την αυτοεκτίμηση μας αλλά ίσως και για το βάθος της σχέσης μας.
Αντίστοιχα, αν στη δουλειά μας οικειοποιούμαστε άκριτα τις απόψεις των εργοδοτών ή των συναδέλφων μας για εμάς ή για τη δουλειά μας λέγοντας σε όλα ναι και μη βάζοντας όρια, χάνουμε ένα κομμάτι του εαυτού μας. Γιατί δεν εκφράζουμε αυτό που θέλουμε λόγω φόβου ότι θα θυμώσουν μαζί μας και λόγω άγχους ότι αυτό μπορεί να μας στερήσει τη δουλειά μας. Κάτι που αν όντως ισχύει καλό θα είναι να κοιτάξουμε λίγο πιο προσεκτικά τις εργασιακές συνθήκες κάτω από τις οποίες δουλεύουμε και ίσως να αναζητήσουμε ένα καλύτερο περιβάλλον στο οποίο δε θα επικρατεί καθεστώς φόβου.
Συχνά σκέφτομαι πως οι απώλειες δεν χρειάζεται να έχουν μόνο αρνητικό πρόσημο. Κάποιες είναι απαραίτητο να συμβούν για να αλλάξουμε φάση ή αλλιώς πίστα. Υπάρχει απώλεια όταν αποχαιρετάμε μία παλαιότερη φάση του εαυτού μας, η οποία δεν λειτουργεί πια για εμάς, γιατί επιδιώκουμε κάτι παραπάνω. Χρειάζεται να γίνει ένα γκρέμισμα, μια αποδόμηση αυτού του στοιχείου μας όχι αυτοκαταστροφικά αλλά φροντιστικά και τρυφερά προκειμένου να το αποχαιρετίσουμε και να συνεχίσουμε χωρίς αυτό. Μια διαδικασία που είναι πολύ απαιτητική για όλους μας. Όταν όμως γίνεται πράξη αφήνει αναζωογόνηση, φρεσκάδα και ελευθερία προς την νέα φάση ή κατάσταση.
Αν επιλέξουμε να κρατήσουμε τα υγιή χαρακτηριστικά που πήραμε από τις προηγούμενες φάσεις ζωής μας κάνοντας τα τις σταθερές μας αυτά θα λειτουργήσουν σαν προστατευτική ασπίδα για να νιώθουμε πιο ασφαλής και ισχυροί στο επόμενο μας βήμα. Έτσι, η μετάβαση από τη μια φάση στην άλλη ή από τη μια εσωτερική μας αλλαγή στην άλλη θα γίνεται πολύ πιο απαλά. Θα υπάρχει μια συνέχεια και όχι κάτι που θα φαίνεται διακεκομμένο, ασύνδετο και τρομακτικό γιατί θα φοβόμαστε πως θα αλλάξει εντελώς αυτό που ήμαστε.
Το ότι δεν μας καλύπτει πια να σχετιζόμαστε με τους φίλους μας με τον τρόπο που το κάναμε παλιότερα γιατί έχουμε αλλάξει φάση, δεν σημαίνει πως αυτόματα γίναμε ξενέρωτοι ή βαρετοί. Αντιθέτως, η ωρίμανση μας σε συνδυασμό με την παιδικότητα και το πείραγμα, που αν τα έχουμε μέσα μας ως βάσεις παραμένουν διαχρονικά , μπορούν να κάνουν την αλληλεπίδραση μας πολύ λιγότερο βαριά και βαρετή γιατί έχουμε απενοχοποιήσει τα κλισέ του πως πρέπει να ήμαστε και γινόμαστε έτσι πολύ πιο χαλαροί. Αντίστοιχα, αλίμονο αν στη σχέση με τον άνθρωπο που έχουμε επιλέξει να είμαστε μαζί δεν φροντίζουμε να βάζουμε το παιχνίδι, τη φρεσκάδα και την ανανέωση σ ’όλους τους τομείς, η οποία όταν είναι αυθεντική ξορκίζει το φόβο του μόνιμου γιατί φλερτάρει αποφασιστικά και με τις τρεις διαστάσεις του χρόνου και μπορεί να αποδυναμώνει αισθητά την ανία και την τριβή.
Υπάρχει λοιπόν κάτι βαθιά επαναστατικό και αναζωογονητικό σε κάποιες απώλειες ειδικά όταν παίρνουν τη μορφή του γκρεμίσματος του ελέγχου που χειρίζεται και εξουσιάζει. Γκρέμισμα του ελέγχου κάποιων γονιών μέσα από τα καθημερινά ταπεράκια και τα πολλαπλά άνευ λόγου τηλεφωνήματα. Γκρέμισμα του ελέγχου των γονιών μέσα από τη συχνή οικονομική ενίσχυση των παιδιών τους παρότι αυτά είναι οικονομικά ανεξάρτητα. Γκρέμισμα του βολέματος των παιδιών σε όλα τα παραπάνω. Γκρέμισμα του ρόλου τον οποίο φορούν τα παιδιά συχνά μέχρι το τέλος της ζωής τους και που εξακολουθεί να τους ορίζει. Τόσο που είτε γίνονται οι ίδιοι εξουσιαστές εκδηλώνοντας σαδιστικά στους άλλους την καταπίεση που μέχρι τότε είχαν δεχθεί είτε γίνονται υποταγμένοι στους άλλους με ανοχή σε υποτιμητικές και κακοποιητικές συμπεριφορές χωρίς να αντιδρούν. Γιατί φοβούνται πως αν συγκρουστούν θα χάσουν ένα κομμάτι του εαυτού τους ενώ στην πραγματικότητα αυτό που θα χάσουν είναι ένα κομμάτι του ρόλου τους.
Οι απώλειες έχουν τίμημα, είναι δύσκολες αλλά εμπεριέχουν μεγάλη ελευθερία. Γιατί τα φαγητά που θα φτιάχνουμε είτε μόνοι μας είτε με παρέα και στην αρχή θα τα καίμε θα μας πεισμώνουν να τα κάνουμε κάθε φορά καλύτερα. Και αυτά τα λάθη είναι που θα μας θυμώνουν, θα μας διασκεδάζουν, θα μας ενώνουν. Και όταν μάθουμε να τα μαγειρεύουμε, έχοντας συνδυάσει τις συμβουλές των γονιών μας μαζί με τη δική μας φαντασία, θα μπορούμε να τους καλέσουμε και να τους κάνουμε το τραπέζι εντάσσοντας τους στον δικό μας κόσμο και συναντώντας τους ως ενήλικες σε μια σχέση ισότιμη βασισμένη στην αγάπη και την εκ νέου αποδοχή και των δύο πλευρών.
Από την πλευρά μας ως γονείς, αν ήμαστε λειτουργικοί αλλά έχουμε και εμείς εγκλωβιστεί σε ένα δυσλειτουργικό μοτίβο αλληλεξάρτησης από το οποίο θέλουμε όμως να απεμπλακούμε, αρχικά θα θυμώσουμε με τις αλλαγές των παιδιών μας.
Ίσως γιατί αυτή η αλλαγή συχνά γίνεται άτσαλα και συνοδεύεται από σκληρότητα και θυμό. Μια διαδικασία η οποία είναι κάποιες φορές απαραίτητο να γίνει στην αρχή με αυτό τον τρόπο αν η επικοινωνία είναι εντελώς αναποτελεσματική και πληγώνει. Γιατί κάποια οικογενειακά δυναμικά είναι τόσο τοξικά που ίσως χρειάζεται κάτι ισχυρό για να τα κλονίσει μέχρι να βρουν μια καινούρια, λειτουργική ισορροπία. Σταδιακά όμως, αν είμαστε οι ίδιοι υγιείς, θα μας ανακουφίσει και εμάς αυτό ως γονείς γιατί θα επαναπροσδιορίσουμε την σχέση μας με τον χρόνο αφιερώνοντας τον περισσότερο στον εαυτό μας αλλά στους συντρόφους και τους φίλους μας. Τομείς τους οποίους είχαμε παραμελήσει ως τώρα λόγω της εμμονικής προσκόλλησης πάνω στα παιδιά μας.
Όταν αρχίζει να γκρεμίζεται η οποιαδήποτε αλληλεξάρτηση μας κρατάει εγκλωβισμένους σε καταστάσεις που δεν μας πάνε μπροστά αρχίζει να μας ιντριγκάρει μια νέα μορφή απώλειας που όμοια της δεν έχουμε ξανασυναντήσει. Η απώλεια του φόβου η οποία μοιάζει τρομακτική αλλά και τόσο γοητευτική. Γιατί για να μπορούμε να είμαστε τόσο γενναίοι ώστε να αλλάζουμε σημαίνει πως πλέον ήμαστε ασφαλείς με το οικοδόμημα μας. Και όταν είμαστε ασφαλείς εμπιστευόμαστε. Τόσο τον εαυτό μας όσο και τους άλλους. Και έτσι δε μας απειλεί ό,τι μοιάζει διαφορετικό- είτε αυτό είναι σωματικό, είτε σεξουαλικό, είτε νοητικό είτε συναισθηματικό. Γκρεμίζουμε έτσι το κλείσιμο, την απόρριψη και το φόβο. Των κοντινών ή μακρινών γύρω μας αλλά και ίδιου μας του εαυτού. Αντικαθιστούμε αυτές τις απώλειες με το άνοιγμα, την αποδοχή και το θάρρος.
Αυτά μας ανήκουν.
Αυτά αξίζουν να είναι κτήμα μας.