Από την Βασιλική Μαμαλούκου
«Το βάθος αναπνέει στην επιφάνεια» Ζαν Κοκτώ
Mε αφορμή την επιτυχημένη προβολή στις ελληνικές αίθουσες δύο σινε-ποιημάτων , της νέας αυτοβιογραφικής ταινίας του Αλεχάντρο Χοδορόφσκι “Ποίηση χωρίς τέλος” και της πολυσυζητημένης του Τζιμ Τζάρμους “Paterson”, ανακαλώ από τα σκοτεινά βάθη των εφηβικών μου αναγνωσμάτων στην ολόφωτη επιφάνεια του σήμερα,το βιβλίο “Κινηματογράφος της Ποίησης” , του Ζαν Κοκτώ, ένα μικρό μαύρο βιβλιαράκι από τη βιβλιοθήκη της μητέρας μου,Μαρίας,στην οποία οφείλω (και της αποτίω με αυτό το κείμενο την ευγνωμοσύνη μου) τη μεγάλη μου αγάπη προς τη γραφή και την ανάγνωση και ειδικά την ποίηση. Όταν αργότερα έμελλε να ασχοληθώ επαγγελματικά και με τον κινηματογράφο , όραμα ζωής έγινε η μαγική έβδομη τέχνη να γίνει όχημα μιας ποιητικής περιπλάνησης, όπως ακριβώς έγινε για τους δύο μεγάλους δημιουργούς-σκηνοθέτες-ποιητές , τον Χοδορόφσκι και τον Τζάρμους.
Η κινηματογραφία, όπως την αντιλαμβανόταν και παραδέχεται στο βιβλίο, ο αυθάδης για την εποχή του Κοκτώ,ο πρώτος μεγάλος ποιητής που έδειξε ενδιαφέρον για τις κινηματογραφικές ταινίες σαν ένα μέσο καλλιτεχνικής έκφρασης, αποτελεί ένα δυναμικό όπλο για την προβολή της σκέψης ακόμη και για ένα πλήθος που παρουσιάζεται απρόθυμο να την αποδεχθεί. “Εμείς οι άνθρωποι τείνουμε να ξεχνάμε πως καθώς μεγαλώνουμε το σύστημά μας δηλαδή ο δημιουργικός μας μηχανισμός αναπόφευκτα υφίσταται ενοχλήσεις που καθιστούν την λειτουργία του πιο δύσκολη. Κερδίζουμε όλο και περισσότερο σκοτάδι που το παρερμηνεύουμε ως σοφία”.
Την ίδια αγωνία έχει ο αισιόδοξος Χοδορόφσκι στην ταινία του:οι πραγματικοί ποιητές όταν βρίσκουν εμπόδια πρέπει να συνεχίζουν να περπατάνε μπροστά σε ευθεία γραμμή…Να αντιμετωπίζουν τον φόβο τους.Να συγχωρούν. Να χωράνε στην καρδιά τους όλο τον κόσμο. Ο Τζάρμους πηγαίνει ένα βήμα πιο πέρα με την ταινία του: τα βάζει με τον ίδιο τον χρόνο,την τέταρτη διάσταση που μαθαίνουμε ότι υπάρχει μεγαλώνοντας , μετά τo ύψος, το πλάτος και το βάθος, τρεις μετρήσιμες διαστάσεις, που σαν παιδιά μας μαθαίνουν ότι χαρακτηρίζουν την ύπαρξή μας όπως ακριβώς δίνουν σχήμα σε ένα κουτί παπουτσιών, όπως μας προιδεάζει ο Τζαρμους σ’ενα promo teaser.
Μεγαλώνοντας, “δεν υπάρχουν πια θεατές, έχουν γίνει όλοι κριτές , ένα ατομικιστικό πλήθος , ένα πλήθος ακατάλληλο για τη συλλογική ύπνωση, χωρίς την οποία το θέαμα χάνει την αξία του” (Ζαν Κοκτώ). Εκεί η ποίηση βρίσκει τον πιο πολύτιμο ρόλο της. Αν δεν θέλεις να μιλήσεις με εικόνες, τότε υπάρχει πάντα και η ποίηση.Η ποίηση χωρίς τέλος του Χοδορόφσκι που μεταμορφώνει την χρυσαλίδα σε πεταλούδα απελευθερώνοντας τη σκέψη από τα δεσμά της νεότητας και σε παράλληλο δρόμο η ποίηση του Τζάρμους μέσα από τον Paterson, που μετουσιώνει τους επάλληλους κύκλους της ρουτίνας σε λέξεις που ταιριάζουν μεταξύ τους αρμονικά και το απειλητικό τικ-τακ του χρόνου σε μαγεία και ουσία, φωτογραφίζοντας την φευγαλέα αίσθηση του χρονου που περνάει.
Τα σινε-ποιήματα των Χοδορόφσκι και Τζάρμους δεν υπακούνε το κοινό,το οποίο δεν φαίνεται συχνά να γνωρίζει τι θέλει ,αλλά το αναγκάζουν να ακολουθεί τον ρυθμό τους δημιουργώντας μια νέα -σινεφιλία. Σιγά-σιγά η νόσος της βλακείας -όρος του Κοκτώ- θα εξασθενεί και σε μερικές περιπτώσεις ίσως να θεραπευθεί εντελώς. Χάρη σε μερικές εταιρείες που τολμάνε να κάνουν αυτές τις επιλογές κόντρα στην αποικιοκρατία του εμπορικού, ομογενοποιημένου κινηματογράφου.
”Ο θεατής έτσι πρέπει να πλησιάζει την τέχνη όπως πλησιάζει κανείς ένα τοπίο. Ένα τοπίο δεν απαιτεί από τον θεατή την «κατανόηση» του, την απόδοση του μιας σημασίας, τις ανησυχίες και τις συμπάθειες του· απαιτεί, μάλλον, την απουσία του, ζητάει απ΄αυτόν να μην του προσθέσει τίποτα. Η οραματική διάθεση των πραγμάτων, για να μιλήσει κανείς επακριβώς, συνεπάγεται την ικανότητα εκ μέρους του θεατή να ξεχνάει τον εαυτό του: ένα αντικείμενο άξιο να κοιταχτεί μ” αυτόν τον τρόπο είναι ένα αντικείμενο που, στην πραγματικότητα, εκμηδενίζει αυτόν που το συλλαμβάνει”. Σούζαν Σόνταγκ
Η “Ποίηση χωρίς τέλος” κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Weird Wave και το “Paterson” από την Ama Films. Μη τις χάσετε!
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο ένθετο του Νόστιμον Ήμαρ στον Δρόμο της Αριστεράς, το Σάββατο 14.1.2017
Κάθε Σάββατο κυκλοφορεί στα περίπτερα το έντυπο Νόστιμον Ήμαρ ένθετο στον Δρόμο της Αριστεράς.
