H ταινία θα προβληθεί στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης
Της Νόρας Ράλλη
Κρήτη, 1947. Ενώ στα Χανιά μαίνεται ο Εμφύλιος, τα μεσάνυχτα της 1ης Αυγούστου, παρακρατικοί της ομάδας Παύλου Γύπαρη (Μάυδες του Γύπαρη) απήγαγαν με δόλο από το σπίτι του τον αγωνιστή ιερέα του ΕΑΜ, Νικόλαο Αποστολάκη.
Τον βασάνισαν απάνθρωπα, του έβγαλαν τα μάτια, τα δόντια, του έκοψαν τα γεννητικά όργανα και μετά τον σκότωσαν, τον διαμέλισαν και τον πέταξαν στον «Κόκκινο Γκρεμό», κοντά στις φυλακές Καλαμίου.
Η σύζυγός του εκτοπίστηκε από το Νεροχώρι Αποκορώνου όπου διέμεναν, ενώ τα πέντε παιδιά τους συνέχισαν να διώκονται μέχρι τις πανεπιστημιακές σπουδές τους.
Τα γεγονότα ξαναζωντανεύουν 70 χρόνια μετά, μέσα από την κάμερα του σκηνοθέτη/ντοκιμαντεριστή Κώστα Νταντινάκη, στο φιλμ με τίτλο «Ο Ελκόμενος επί κρημνού».
Η ταινία προβάλλεται στο 19ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (3/03-12/03).
Επιζώντες της περιόδου, με προεξάρχουσα την κόρη του, Ισμήνη, μαρτυρούν την τραγική αλήθεια των γεγονότων.
Ο σκηνοθέτης, κρητικής καταγωγής, εξηγεί πόσο πληγώνει αυτή η αλήθεια, ακόμη και 70 χρόνια μετά, και κυρίως πόσο σημαντικό είναι για αρκετούς να μείνει κρυφή για πάντα.
● Μία κόρη που δεν μπορεί να θάψει τον πατέρα της. Ενας πατέρας που δολοφονήθηκε εξαιτίας ενός Εμφυλίου. Η ιστορία είναι πολύ κοντά στην αντίστοιχη της Αντιγόνης του Σοφοκλή.
Ναι, η κόρη, αλλά και ολόκληρη η οικογένεια.
Με κορυφαία στο δράμα τη σύντροφο του αντιστασιακού ιερέα, τον οποίο άρπαξαν από την αγκαλιά της μες στα μεσάνυχτα, τον κατακρεούργησαν και στη συνέχεια εμπόδισαν την ταφή του.
Ενα μέρος της ιστορίας έχει απόλυτη σχέση με το έργο που αναφέρετε.
Ο Καστοριάδης θεωρούσε πως η Αντιγόνη του Σοφοκλή είναι η τραγωδία με το μεγαλύτερο βάθος από άποψη πολιτικής διάστασης: μια επίμονη προειδοποίηση εναντίον της Υβρεως.
● Είναι τελικά ίδιον των Ελλήνων αυτές οι… τραγωδίες;
Από τον Θουκυδίδη έχουμε μάθει ότι και πριν από 25 αιώνες ο ελληνισμός συνταρασσόταν από εμφύλιους σπαραγμούς με αμέτρητες συμφορές, που γίνονται και θα γίνονται πάντα, όσο δεν αλλάζει η φύση του ανθρώπου.
Οσο ο άνθρωπος δεν ελευθερώνεται από τα αρπακτικά του ένστικτα.
Οι εμφύλιοι είχαν πάντα ως αφετηρία την αδηφαγία των προνομιούχων εναντίον των μη προνομιούχων.
Δυστυχώς, από την αρχαιότητα, τις περισσότερες φορές επικρατούσαν οι διανοητικά κατώτεροι επειδή φοβόντουσαν τη δική τους ανεπάρκεια και την ικανότητα των αντιπάλων τους!
Αυτό δεν συνέβη και στον τελευταίο μας Εμφύλιο; Πόσα λαμπερά μυαλά χάθηκαν στις φυλακές, στις εκτελέσεις και στις εξορίες…
● Το ντοκιμαντέρ βασίζεται σε μαρτυρίες ανθρώπων που γνώριζαν ή είχαν ακούσει για τον παπα-Νικόλαο Αποστολάκη. Προσπαθήσατε να βρείτε μαρτυρίες ανθρώπων από «την άλλη πλευρά»;
Εβδομήντα χρόνια μετά, ευτυχώς, ζουν άνθρωποι που τον θυμούνται.
Ναι, ασφαλώς επιδίωξα και συνάντησα επιζώντες από «την άλλη πλευρά», οι οποίοι όμως αρνήθηκαν να μιλήσουν.
Αντιθέτως, από τη μεριά των «ηττημένων» υπήρχε προθυμία να συμβάλουν με τις μαρτυρίες τους στο χρονικό της φρίκης που κατέγραφα.
Οι απόγονοι των «άλλων» υπάρχουν και δεν είναι τυχαίο ότι κάποιοι από αυτούς είναι τα πρωτοπαλίκαρα των χωριών που υποδέχονται «με μπαλοθιές» τους αρχηγούς ή τους βουλευτές που παραδοσιακά ψηφίζουν.
● Γιατί τόση σιωπή από κοινωνία, επίσημη ιστορία, κράτος κ.λπ. για παρόμοια ζητήματα, κυρίως όσον αφορά τον Εμφύλιο;
Ο Εμφύλιος παραμένει ένα θέμα-ταμπού για πολλούς, ιδίως στις τοπικές μικρές κοινωνίες όπου όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους.
Ωστόσο δεν αποτελεί προκατάληψη για τις οικογένειες των κομμουνιστών που χάθηκαν, αυτοί δεν σιωπούν, αντιθέτως διψούν να τιμήσουν τη μνήμη των νεκρών τους με κάθε ευκαιρία.
Εξάλλου ο μόνος πολιτικός χώρος που νοιάζεται και οργανώνει εκδηλώσεις ιστορικής μνήμης είναι το ΚΚΕ.
Είδατε εδώ και δύο χρόνια με τον ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία κανένα κρατικό ενδιαφέρον ενάντια στη λήθη της ιστορίας;
Εκτός κι αν θεωρήσουμε ως τέτοιο τα τριαντάφυλλα του πρωθυπουργού στην Καισαριανή.
Ευτυχώς, η σύγχρονη ιστορία ξαναγράφεται, αφού σχετικές διδακτορικές διατριβές υπό την καθοδήγηση αληθινά δημοκρατικών καθηγητών εκπονούνται συνεχώς στα πανεπιστήμια.
● Υπάρχει ένα σημείο στην ταινία όπου ο ομιλητής μιλάει για τη σύγχυση που υπάρχει κυρίως στη Μεσόγειο για το τι είναι λεβέντης και τι μαφιόζος. Κάτι που συναντάμε και στην Κρήτη.
Λεβέντες είναι όσοι υπερασπίζονται την υπόθεση του δίκιου, αδιαφορώντας για το τίμημα.
Είναι εκείνοι «όπου στην ζωή των ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες» αν και διαισθάνονται «πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος».
Ο μέγας Καβάφης μας το δίδαξε. Αλλά ο καθηγητής του ΑΠΘ, Γιώργος Μαργαρίτης, ο οποίος στην ταινία θέτει το ιστορικό πλαίσιο του Εμφυλίου στην Κρήτη, είναι πιο αναλυτικός επ’ αυτού.
● Γιατί πιστεύετε πως μισούσαν τόσο τον παπα-Νικόλαο Αποστολάκη; «Τέτοια βασανιστήρια δεν είχαν κάνει ούτε οι Βενετσιάνοι ούτε οι Τούρκοι ούτε οι ναζί» ακούγεται από έναν χωρικό στο φιλμ.
Τον μισούσαν τόσο, δεν ήταν ένας τυχαίος άνθρωπος.
Εκείνα τα πέτρινα χρόνια ο παπάς και ο δάσκαλος ήσαν συμπολίτες επιρροής.
Ο λόγος τους μετρούσε κι αυτό τρόμαζε την ντόπια αντίδραση.
Μεταξύ των ηρωίδων της Αντίστασης στα Χανιά έχουμε τη δασκάλα Βαγγελιώ Κλάδου, που εξέθεσαν το κομμένο κεφάλι της στη γέφυρα του Κλαδισού και υποχρέωναν τους μαθητές να περνούν και να τη φτύνουν.
Η ποιήτρια Βικτωρία Θεοδώρου την υμνεί σ’ ένα αριστουργηματικό ποίημά της.
● Μα και μετά τη βίαιη δολοφονία του, η οικογένεια πέρασε δύσκολα. Σαν την ιστορία της Μπερνάρντα Αλμπα του Λόρκα.
Το μίσος των φονιάδων επεκτάθηκε, με τη συνέργεια Εκκλησίας και Πολιτείας, στη χήρα και τα πέντε ορφανά της, αφού εκπροσωπούσαν τις ρίζες που άφησε να βλασταίνουν πίσω του ο ηρωικός παπάς.
Οσο για το έργο του Λόρκα, ναι, κατανοώ την αναφορά σας, αλλά προσέξτε, ο εγκλεισμός των κοριτσιών της Ισπανίδας Μπερνάρντα Αλμπα οφείλεται στον αυταρχικό της χαρακτήρα (η μάνα ως σύμβολο του φασισμού επί Φράνκο), ενώ η Κρητικιά μάνα στο ντοκιμαντέρ κλείνει τα παιδιά στο σπίτι για να τα προστατεύσει, επειδή έξω από αυτό έχουν στήσει βάρδιες οι φασίστες μην τυχόν η χήρα περιθάλψει αντάρτες φίλους του άντρα της.
● Εχει -και κατά πόσο- αποδοθεί δικαιοσύνη για τέτοια εγκλήματα;
Καμία δικαιοσύνη απολύτως. Αμέσως μετά τον Εμφύλιο, οι πρώτοι που αναγνωρίστηκαν ως αντιστασιακοί ήταν οι συνεργάτες των Γερμανών.
Δηλαδή οι διώκτες των αριστερών, των δημοκρατικών πατριωτών.
Οι οποίοι -ως αμοιβή για την αντιστασιακή τους δράση- εκτελέστηκαν ή εκτοπίστηκαν.
Αναφέρεται αυτό στα σχολικά βιβλία; Ισα ίσα, όπου να ‘ναι θα μας πουν πως δημιουργήθηκε συνωστισμός στα βουνά και γι’ αυτό οι αντάρτες κατέφυγαν στα ξερονήσια.
Η αλήθεια αποσιωπήθηκε, διαστρεβλώθηκε σκόπιμα από αμερικανοθρεμμένους πανεπιστημιακούς, με αποτέλεσμα οι απελπισμένοι της κοινωνίας, μπολιασμένοι με άκριτο αντικομμουνισμό, να στρέφονται σήμερα προς τη Χρυσή Αυγή.
● Τι γίνονται σήμερα μαυραγορίτες, παρακρατικοί, συνεργάτες των Γερμανών;
Η πολιτική και οικονομική εξουσία που διέθεταν και διαθέτουν πάντα τα μεγάλα τζάκια δεν άφησε κανέναν τους δίχως ανταμοιβή.
Εξάλλου, σ’ αυτούς στηρίχτηκαν για να κραταιωθούν σόγια μικρά και μεγάλα – χιλιάδες είναι οι ψηφοφόροι αν τους μαζέψεις!
Αρκετούς από αυτούς, βασιλόφρονες και βενιζελικούς, τους είδαμε σε όλες σχεδόν τις μετεμφυλιακές κυβερνήσεις.
Πολλοί απόγονοί τους, αγράμματοι ή απλώς βλάκες, βολεύτηκαν και βολεύονται ακόμα σε δημόσια πόστα από τοπικούς κομματάρχες.
Τους είδαμε να μεταπηδούν με απίστευτη συνειδησιακή ευκολία από τη Ν.Δ. στο ΠΑΣΟΚ και κατόπιν στη σημερινή κυβέρνηση.
● Για τέλος, κάτι πιο προσωπικό: πώς μάθατε την ιστορία του παπα-Νικόλα Αποστολάκη και πώς νιώσατε όταν σας μιλούσε η κόρη του;
Οποτε περνούσα ως έφηβος με τον πατέρα μου από τον τόπο του μαρτυρίου, μου έλεγε: «Να, εδώ ήταν που γκρέμισαν οι Μάυδες τον παπά».
Αργότερα, οι στίχοι του Μήτσου Κασόλα «Οι ήρωες σαπίζουν μες στη λησμονιά», με τη φωνή της Μαρίας Δημητριάδη, μ’ έκαναν να ανατριχιάζω και μου έφερναν στον νου τον παπα-Νικόλα Αποστολάκη.
Ηταν μια οφειλή, ένα χρέος στη μνήμη του, η πραγματοποίηση αυτού του ντοκιμαντέρ.
Αναζήτησα την κυρία Ισμήνη Αποστολάκη (την κόρη του) αγχωμένος, γιατί δεν ήξερα εάν είχε διάθεση να ξαναζωντανέψει στον φακό αυτές τις μνήμες.
Με εμπιστεύτηκε από την πρώτη στιγμή, αλλά μου ξεκαθάρισε ότι δεν θέλει να αναφέρει ονοματεπώνυμα.
Το ζεστό αλλά αγέρωχο βλέμμα της δεν με άφησε να της φανερώσω τη συγκίνησή μου.
Info:
Το ντοκιμαντέρ θα προβληθεί στο πλαίσιο του 19ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, που ξεκίνησε μόλις χθες.
Προβολές: Τετάρτη 8/3/2017, 18.15, αίθουσα «Τώνια Μαρκετάκη» (Αποθήκη Δ, Λιμάνι). Πέμπτη 9/3/2017, 13.15, αίθουσα «Σταύρος Τορνές» (Αποθήκη 1, Λιμάνι).
➤ Αλλα ντοκιμαντέρ του Κώστα Νταντινάκη: «Το πέρασμα του κομήτη Ρεμπώ από την Κύπρο», «Ο Λόρκα μέσα μου», «Βικτώρια Θεοδώρου: Τα κύματα που με δίδαξαν το ανυπότακτο», «Τουρκοκρητικοί στην Αλικαρνασσό», «Ελληνες στην Κορσική».
efsyn.gr