Σαν σήμερα, το 1883, έφυγε από τη ζωή ο σπουδαίος φιλόσοφος, κοινωνιολόγος, ιστορικός και πολιτικός οικονομολόγος Καρλ Μαρξ.
Το Φλεβάρη του 1875 και ενώ ζούσε στο Λονδίνο, ο Μαρξ προς μεγάλη του έκπληξη πληροφορείται ότι στις 14 και 15 Μαρτίου, 75 εκπρόσωποι της “Γενικής Εργατικής Ένωσης” που ασπάζονταν τις απόψεις του Λασάλ -απόψεις με τις οποίες επανειλημμένως έχει έρθει σε αντίθεση- και 56 εκπρόσωποι του “Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος” με απόψεις πολύ κοντά σ’ αυτές του Μαρξ , συναντήθηκαν στην μικρή πόλη της Γκότα, για να επεξεργαστούν από κοινού ένα πρόγραμμα και να προετοιμάσουν τη συγχώνευση των δύο κομμάτων σε ένα, στο “Γερμανικό Εργατικό Κόμμα”.
Το Νόστιμον Ήμαρ παρουσιάζει σήμερα ένα απόσπασμα από την κριτική των Μαρξ και Έγκελς των Προγραμμάτων Γκότα και Ερφούρτης.
Το απόσπασμα αναφέρεται στην εκπαίδευση του λαού και τον ρόλο του κράτους:
“Το γερμανικό εργατικό κόμμα απαιτεί σαν πνευματική και ηθική βάση του κράτους:
1. Γενική και ίδια για όλους εκπαίδευση του λαού από το κράτος. Γενική και υποχρεωτική φοίτηση, δωρεάν διδασκαλία.
Και η κριτική από τους Μαρξ και Ένγκελς:
Ίδια για όλους εκπαίδευση του λαού: Τι φαντάζονται με τις λέξεις αυτές; Πιστεύουν ότι μέσα στην σημερινή κοινωνία (γιατί μόνο περί της κοινωνίας αυτής πρόκειται), η εκπαίδευση μπορεί να είναι ίδια για όλες τις τάξεις; Ή μήπως έχουν την αξίωση και οι ανώτερες τάξεις να περιοριστούν δια της βίας στην μέτρια μόρφωση του λαϊκού σχολείου, τη μόνη δυνατή με την οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκονται μόνο οι εργάτες αλλά και οι χωρικοί;
“Γενική υποχρεωτική φοίτηση. Δωρεάν διδασκαλία.” Η πρώτη υπάρχει και στην Γερμανία, η δεύτερη στην Ελβετία και στις ΗΠΑ για τους μαθητές των λαϊκών σχολείων. Αν σε μερικές πολιτείες της τελευταίας απ’ τις δύο αυτές χώρες η διδασκαλία παρέχεται δωρεάν και σε ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, αυτό δεν σημαίνει στην πραγματικότητα παρά ότι τα έξοδα για την εκπαίδευση των ανώτερων τάξεων καταβάλλονται απ’τον γενικό προϋπολογισμό. Παρεμπιπτόντως, το ίδιο ισχύει και για τη “δωρεάν απονομή της δικαιοσύνης” που διεκδικεί το άρθρο 5 του προγράμματος. Η ποινική δικαιοσύνη ασχολείται κυρίως με περιουσιακές διαφορές και δεν αφορά παρά σχεδόν αποκλειστικά τις κατέχουσες τάξεις. Πρέπει οι τάξεις αυτές να κάνουν τις αγωγές τους εις βάρος του δημόσιου θησαυρού;
Εντελώς απορριπτέα είναι η “εκπαίδευση του λαού απ’το κράτος”. Ο καθορισμός δι’ ενός γενικού νόμου των πόρων των λαϊκών σχολείων , των προσόντων του διδακτικού προσωπικού, του προγράμματος της διδασκαλίας κτλ. , και η παρακολούθηση από κρατικούς επιθεωρητές, όπως γίνεται στις ΗΠΑ, της εφαρμογής των νομικών αυτών διατάξεων , διαφέρει πολύ απ’ το να καταστήσουμε το κράτος διδάσκαλο του λαού! Αντίθετα, πρέπει να αποκλείσουμε εξίσου την επιρροή της κυβέρνησης και της εκκλησίας μέσα στο σχολείο. Το πρωσογερμανικό κράτος μάλιστα (και ας μην θελήσουν να υπεκφύγουν με την κακή δικαιολογία ότι μιλούν για ένα “κράτος του μέλλοντος”. το σημείο αυτό το έχουμε διευκρινίσει) χρειάζεται μερικά σκληρά μαθήματα από μέρους του λαού.