Υπάρχει η εντύπωση πως τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης μπορούν να αποτελέσουν τον χώρο για τη δημιουργία ενός κοινωνικού κινήματος εκ του μηδενός. Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης έχουν ως κύριο επιχείρημά τους το ρόλο που έπαιξαν τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (Μ.Κ.Δ) στα γεγονότα της λεγόμενης Αραβικής Άνοιξης το 2011. Αυτή ήταν και η προσέγγιση που είχαν τα μεγάλα ειδησεογραφικά πρακτορεία όταν κάλυπταν τα γεγονότα αρχικά στη Τυνησία και στη συνέχεια στη Λιβύη, την Αίγυπτο και τη Συρία. Αυτό που επιδεικτικά αγνοούσαν είναι πως σε όλες αυτές τις χώρες υπήρχε μια υποβόσκουσα δυσαρέσκεια και αντίδραση εναντίον των αυταρχικών καθεστώτων που τις διοικούσαν. Τα Μ.Κ.Δ. αποτέλεσαν το σημαντικότερο εργαλείο για τη διάδοση των γεγονότων ανάμεσα στους πολίτες αυτών των χώρων, όπως και για την οργάνωση των μαζικών διαδηλώσεων που ακολούθησαν.
- του Χρίστου Κυπριανού
Από το Seattle στο Καπιτώλιο
Μια από τις πρώτες μαζικές διαδηλώσεις που οργανώθηκε σε μεγάλο βαθμό από το διαδίκτυο ήταν η διαδήλωση κατά της Παγκοσμιοποίησης, που έγινε στο Seattle το 1999 στη διάρκεια των εργασιών της συνόδου του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Σε μια περίοδο που η χρήση των Μ.Κ.Δ. βρισκόταν σε νηπιακή κατάσταση, θα ήταν αδύνατο τα Μ.Κ.Δ. από μόνα τους να δημιουργήσουν ένα κλίμα ενάντια στην Παγκοσμιοποίηση, εάν δεν υπήρχε ήδη αυτή η τάση εντός της κοινωνίας, έξω από τον ψηφιακό κόσμο.
Αυτοί όμως που κατανόησαν και αξιοποίησαν το διαδίκτυο και κατ’ επέκταση τα Μ.Κ.Δ. περισσότερο από όλους, για να προωθήσουν τις ιδέες τους, ήταν οι ακροδεξιές, ρατσιστικές, εξτρεμιστικές ομάδες. Η παρουσία τέτοιων ομάδων στο διαδίκτυο χρονολογείται από τις απαρχές του διαδικτύου. [1] Αυτές οι ομάδες αντιλήφθηκαν την χρησιμότητα του διαδικτύου σαν ένα πανίσχυρο εργαλείο με το οποίο θα μπορούσαν να απευθυνθούν σε ένα ευρύτερο κοινό, να στρατολογήσουν μέλη και να δημιουργήσουν δεσμούς με άλλες παρόμοιες ομάδες που δρούσαν σε διαφορετικές χώρες. [2] Η ευρεία χρήση του διαδικτύου από τις συγκεκριμένες ομάδες δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην πως αυτές δημιουργήθηκαν από το συγκεκριμένο μέσο, καθώς αυτές οι ομάδες προϋπήρχαν του διαδικτύου. Ουσιαστικά αυτό που έκαναν ήταν να εκμεταλλευτούν στο έπακρο την ψηφιακή εποχή. Το πώς τέτοιου είδους ομάδες αξιοποιούν προς όφελός τους τα Μ.Κ.Δ., φάνηκε από τα γεγονότα στο Καπιτώλιο την 6η Ιανουαρίου.
Αυταρχικά καθεστώτα και ΜΚΔ
Τη σημαντικότητα του διαδικτύου και το πόσο χρήσιμο εργαλείο αποτελεί για κοινωνικά κινήματα και εν γένει εξεγέρσεις, την έχουν αντιληφθεί και τα αυταρχικά καθεστώτα ανά το παγκόσμιο. Οι περιορισμοί και η λογοκρισία είναι κάτι το οποίο χρησιμοποιείται κατά το δοκούν από τέτοιου είδους καθεστώτα.
Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι το πραξικόπημα στην Μυανμάρ όπου μια από τις πρώτες κινήσεις των πραξικοπηματιών ήταν ο περιορισμός της πρόσβασης στο διαδίκτυο. Ο μεγάλος τους φόβος είναι το πώς μπορούν τα Μ.Κ.Δ. να πυροδοτήσουν μια δυναμική κοινωνική αντίδραση. Φυσικά αποτελούν και ένα τεράστιο όπλο προπαγάνδας εφάμιλλο με το ρόλο των εφημερίδων, του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης σε παλαιότερες εποχές. Όπως όμως και στην περίπτωση των ακροδεξιών ομάδων, δεν πρέπει να δαιμονοποιούνται τα Μ.Κ.Δ. και το διαδίκτυο στην ολότητα του. Είναι ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνται που είναι προβληματικός και όχι τα ίδια τα μέσα.
Η ψευδαίσθηση της αλλαγής
Για αρκετούς ανθρώπους τα Μ.Κ.Δ. αποτελούν το υποκατάστατο μέσα από το οποίο καλύπτουν την ανάγκη της κοινωνικοποίησης τους εν μέσω της πανδημίας. Είναι ο χώρος μέσα από τον οποίο εκφράζουν τις απόψεις τους, επικοινωνούν και ούτω καθ’ εξής. Αυτή η τάση δεν είναι καινούργια καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι ανεξαρτήτου ηλικίας δραστηριοποιούνται στα Μ.Κ.Δ. Με την πανδημία και εξαιτίας των περιορισμών αυτό έγινε εντονότερο. Το πρόβλημα είναι η δημιουργία της ψευδαίσθησης πως μόνο μέσω αυτής της δραστηριότητας θα επέλθουν αλλαγές. Τα Μ.Κ.Δ. είναι απλά ο καθρέφτης μιας κοινωνίας και όχι η ίδια η κοινωνία. Το πραγματικό παιχνίδι παίζεται εκτός της ψηφιακής πραγματικότητας.
Μπορεί τα αυταρχικά καθεστώτα και τα κέντρα εξουσίας να φοβούνται τη δυναμική που έχουν τα Μ.Κ.Δ. αλλά όταν η αντίδραση που προκαλούν παραμένει εντός αυτής της εικονικής πραγματικότητας, η συγκεκριμένη αντίδραση απλά περνά απαρατήρητη και αδιάφορη. Η βασική προϋπόθεση είναι να υπάρχει η ανάλογη δυναμική και εκτός των ψηφιακών πλατφορμών. Χωρίς μια ήδη προ υπάρχουσα κοινωνική δράση τα Μ.Κ.Δ. από μόνα τους είναι άχρηστα. Στην εποχή που ζούμε με τους περιορισμούς στη διακίνηση και την κοινωνική αποστασιοποίηση λόγω της πανδημίας, μπορεί να είναι το μοναδικό μέσο για επικοινωνία, ενημέρωση, ψυχαγωγία και διάδοση ιδεών, αυτό όμως δεν θα ισχύει για πάντα.
Όπως δεν άλλαξε ο κόσμος με προσευχές δεν θα αλλάξει ο κόσμος μόνο με status στο Facebook και με Tweets στο Twitter.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
[1] Michael Whine (2000), The Use of the Internet by Far Right Extremists ‘in’ Brian Loader and Douglas Thomas. Cybercrime: Law, Security and Privacy in the Information Age, Routledge
[2] Phyllis B. Gerstenfeld, Diana R. Grant and Chau-Pu Chiang, Hate Online: A Content Analysis of Extremist Internet Sites, Analyses of Social Issues and Public Policy, Vol. 3, No. 1, 2003, pp. 29–44