Του Δημήτρη Ναπ. Γιαννάτου*
Από το τοπικό στο παγκόσμιο, από το προσωπικό στο συλλογικό, από την επιβίωση στις μεγάλες αξίες
«Κάμε ώστε ο μικρός Κύκλος, μέσα εις τον οποίον κινιέται η πολιορκημένη πόλη, να ξεσκεπάζει εις την ατμόσφαιρα του τα μεγαλύτερα συμφέροντα της Ελλάδας, για την υλική θέση, οπού αξίζει τόσο για εκείνους οπού θέλουν να τη βαστάξουν, όσο για εκείνους οπού θέλουν να την αρπάξουν, – και για την ηθική θέση, τα μεγαλύτερα συμφέροντα της Ανθρωπότητας. Τοιουτοτρόπως η υπόθεση δένεται με το παγκόσμιο σύστημα. – Ιδές τον Προμηθέα και εν γένει τα συγγράμματα του Αισχύλου. – Ας φανεί καθαρά η μικρότης του τόπου και ο σιδερένιος και ασύντριφτος κύκλος οπού την έχει κλεισμένη. Τοιουτοτρόπως από τη μικρότητα του τόπου, ο οποίος παλεύει με μεγάλες ενάντιες δύναμες, θέλει έβγουν οι Μεγάλες Ουσίες».
«Eλεύθεροι Πολιορκημένοι» – Διονύσιος Σολωμός (Στοχασμοί του ποιητή)
Η δύναμη των «Ελεύθερων Πολιορκημένων» των Κέντρων Πρόληψης, μέσα στην έρημο της «πεφωτισμένης» δυτικής επιστήμης για την πρόληψη, είναι οι τόποι της. Οι 75 αυτοί τόποι, κεντημένοι στην ελληνική επικράτεια, που παλεύουν με τα θεριά της μετανεωτερικής μηδενιστικής εποχής μας: την μοναξιά, τον καταναλωτικό ναρκισσισμό, την βία, το υπαρξιακό κενό, εντέλει, τις εξαρτήσεις. Με κύριο στόχο, την πρόληψη των εξαρτητικών συμπεριφορών και την προαγωγή της ψυχοκοινωνικής υγείας.
Διαβάζοντας, το συλλογικό έργο «Κοινότητα, πρόληψη των εξαρτήσεων, Κέντρα Πρόληψης» [διαθέσιμο στο https://www.ideostato.gr/2016/11/e-book.html], συνειδητοποίησα, για άλλη μια φορά, γιατί στην ομηρική διάλεκτο, η λέξη ήθος, πριν μετεξελιχθεί στο σημερινό της νόημα, σήμαινε: τόπος. Τα Κέντρα Πρόληψης, λοιπόν, είναι οι άνθρωποι και οι τόποι τους.
Κι ενώ, μεθοδολογικά, προτείνουν το συνεκτικό όραμα της Καθολικής πρόληψης -και μάλιστα σε μια χώρα που διαλύεται-, μέσα από την ποικιλία που τους προσδίδει το άρωμα του παλιού κοινοτισμού, ανανεωμένου στις νέες εξελίξεις, η Πολιτεία, κάνει αυτή την ευκαιρία, κρίση! Αρχικά, με το χρόνιο πρόβλημα της απουσίας, συμπαγούς θεσμικής συγκρότησης, μετέτρεψε την ποικιλία της σύνθεσης, σε ένα «άναρχο, κατακερματισμένο και δαιδαλώδες, θεσμικό καθεστώς», ενώ εσχάτως, εμφανίζονται «από τα πάνω» σκέψεις για μια «αναδιάρθρωση» συγκεντρωτικού τύπου, περιλαμβάνουσα την αλλαγή του ιδρυτικού ρόλου των Κέντρων Πρόληψης, με μετάθεση του κέντρου βάρους από την καθολική-κοινοτική πρόληψη στην υποστήριξη ατομικών περιπτώσεων όπου ήδη έχει εμφανιστεί «το πρόβλημα» ή «ειδικών ομάδων».
Σύγκρουση προτεραιοτήτων, στόχων, οραμάτων
Τι ποιο αυτονόητο, στους καιρούς μας, τονίζουν τα Κέντρα Πρόληψης, «να προχωρήσουμε σε ένα αυστηρό, σαφώς οριοθετημένο πλαίσιο και με αυξημένους βαθμούς ελευθερίας μέσα στα όρια του πλαισίου αυτού – ελευθερίας σε σχέση με την πολυπλοκότητα και τις απαιτήσεις του αντικειμένου της δουλειάς μας, προκειμένου αυτή να είναι αποτελεσματική, και όχι ελευθερίας στις πήλινες βάσεις διάφορων υποκειμενισμών». Τι πιο αυτονόητο από ένα τέτοιο, νέο θεσμικό σχήμα ενιαίου φορέα των Κέντρων Πρόληψης, που ανεξάρτητος και αυτοτελής θα συνεργάζεται ισότιμα με τους υπόλοιπους υπαρκτούς ενιαίους φορείς αντιμετώπισης της εξάρτησης.
Όμως, φαίνεται πως οι λογής «από τα πάνω» τεχνοκράτες, μαθητές αποδομητικών «αφηγήσεων» και νάρκισσων μητροπολιτικών γκουρού, όχι μόνο δεν αντιλαμβάνονται αυτή τη σύγχρονη αναγκαιότητα, αλλά προτείνουν στην ουσία την κατάργηση της εξελικτικής «ιστορικής συνέχειας» των κοινοτήτων και μάλιστα με το ψευδοαφήγημα της «διαθεματικότητας και πολυθεματικότητας». Στην ουσία, υπονομεύοντας την ποικιλία της κοινότητας, υποκαθιστώντας την ποικιλία και την διαφορετικότητα, με την πανσημία των μηνυμάτων, όπου όλα μπορεί να σημαίνουν όλα, δηλαδή, μηδέν και τίποτα. Η ίδια η μεταμοντέρνα διαχείριση της πολιτικής των εξαρτήσεων μοιάζει να ενισχύει το μετανεωτερικό αδιέξοδο του καιρού μας, που συντείνει στην δημιουργία εφήμερων, αποσπασματικών και εύκολων να λυθούν σχέσεων, δηλαδή, εξαρτήσεων από μια ζωή χωρίς νόημα.
Δεν ξέρω, αν θα βοηθήσω τους συναδέλφους στα Κέντρα Πρόληψης, με το άρθρο μου, επειδή μοιάζει τόσο «οπισθοδρομικό» να υπερασπίζεσαι τόπους, στους «μοντέρνους επιστήμονες», αλλά στον καιρό μας χρειάζεται να υπενθυμίζεις το αυτονόητο και να είσαι ενάντια στην «αποσύνθεση των κοινωνιών» που έλεγε και ο «αντιδραστικός» Αλμπέρ Καμύ. Επίσης, δεν είναι σίγουρο ότι θα τους προσφέρω καλή βοήθεια, γράφοντας για τον -περισσότερο μεταμοντέρνο από πολλούς σύγχρονους-, συνθετικό και «συστημικό» στοχαστή Διονύσιο Σολωμό, εφόσον δεν προστρέχω στην βιβλιογραφία της πεφωτισμένης Δύσης. Νιώθω, όμως ότι το ρίζωμα των ανθρώπων των Κέντρων Πρόληψης και η πολιορκία τους, συνηχούν με το ευρύτερο δράμα μιας χώρας που συντρίβεται στο πέρασμα της εποχής και χρειάζεται ζωή με ελεύθερη σκέψη και νόημα.
«Κάμε ώστε ο μικρός Κύκλος»
Είναι αυτή η μικρή «πόλη», λοιπόν, ο «μικρός Κύκλος», μέσα στο οποίο κινείται ο εαυτός μας αλλά και το κοινωνικό περιβάλλον – ο άνθρωπος, το πρόβλημά του, οι επαγγελματίες των Κέντρων Πρόληψης, η οικογένεια, οι σχέσεις, οι γύρω μας, οι δικοί και οι πρόσφυγες, οι ασφαλείς και οι κατατρεγμένοι. Από την «κατάσταση πολιορκίας», που ζούμε στην εποχή της μετανεωτερικότητας, ξεκινά η προσπάθεια για ελευθερία και απελευθέρωση από την προσωπική ή συλλογική μας δυσκολία.
Η διατήρηση της ελευθερίας, της αξιοπρέπειας, του συνεχή αγώνα μέσα στο σύμπτωμα (τον μικρό κύκλο), κάμε να «κινιέται» με τέτοιον τρόπο, έτσι ώστε να απελευθερωθεί, η «υλική θέση» (δηλαδή, η βιολογική και σωματική μας υγεία) και να αποδεικνύει πόσο σημαντική είναι αυτή για μας, αλλά και γι’ αυτούς που μας πολιορκούν, όσοι, δηλαδή που συμβάλλουν στην δημιουργία της «πολιορκίας» (δηλαδή του συμπτώματος).
«Κάμε», όμως, κι αυτή η προσπάθεια (ο αγώνας, η απελευθέρωση, η αλλαγή), να αποκτά την «ηθική θέση» που την συνδέει με τα μεγαλύτερα συμφέροντα της «Ανθρωπότητας». Με αξίες οικουμενικές και παγκόσμιες της κοινότητας των ανθρώπων.
Στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους», η ηθική ελευθερία είναι το πιο στέρεο καταφύγιο της ανθρώπινης ψυχής που πολιορκείται από τη φυσική βία. Ο άνθρωπος που συνειδητοποιεί την αυτονομία του απέναντι στις φυσικές δυνάμεις (το τραύμα, το σύμπτωμα, την εξωτερική απειλή, κ.α) οδηγείται στη δράση και από τη σύγκρουση αυτή γεννιούνται υψηλές πράξεις και ιδανικά.
Στον «μικρό κύκλο», φαίνεται ακέραιος ο άνθρωπος· το ύψος της ψυχής του και συνάμα τα φυσικά αισθήματα (έρωτας, μητρική αγάπη, ενθουσιασμός , φιλοζωία, έρωτας προς τις ομορφιές της φύσης, το παρελθόν, το μέλλον, κλπ) σε όλη τους τη σφοδρότητα, την ώρα που τα σκεπάζει η σκιά του θανάτου (του συμπτώματος). Και συγχρόνως αυτή η υπεροχή του πνεύματος (του νοήματος) μπροστά στη βία, δηλαδή της αλλαγής έναντι της ψυχικής ή σωματικής κακοποίησης, φαίνεται στον ανδρικό και στο γυναικείο χαρακτήρα, ως στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης.
Χρόνια αργότερα, ο Σεφέρης αναφέρει για τον Σολωμό:
«Ο γενάρχης της λογοτεχνίας αυτής δεν ήξερε ελληνικά, αλλά τα έμαθε και τα μάθαινε ως το τέλος της ζωής του. […] Αλλά την πορεία της ελληνικής γλώσσας την εχάραξε μια για πάντα η διάνοια του Σολωμού. Και ίσως επειδή ερχότανε κάθε τόσο από μακριά, να κοίταξε τα πράγματα με το φρέσκο και το σίγουρο μάτι που τα κοίταξε.» (Σεφέρης [1937] 1984: 71, 74)
Ας το παραλλάξω, μέσα στην «θεραπευτική μου διαστροφή»:
«Ο γενάρχης της αλλαγής (ο άνθρωπος στην θεραπεία), δεν ήξερε την γλώσσα της, αλλά την έμαθε και συνέχιζε να μαθαίνει ως το τέλος της ζωής του […]. Αλλά την πορεία αυτή την εχάραξε μια για πάντα η δική του μοναδική διάνοια. Και ίσως επειδή, ερχόταν κάθε τόσο από μακριά (ξέροντας πως γεννήθηκε και πως ήρθε στη ζωή, παιδί μιας μακραίωνης οικογενειακής και πολιτισμικής ιστορίας), να κοίταξε -παίρνοντας απόσταση, όποτε χρειαζόταν- τα πράγματα με το φρέσκο και το σίγουρο μάτι που τα κοίταξε».
Τον δρόμο αυτό, ας συνεχίζουν να χαράσσουν οι άνθρωποι των Κέντρων Πρόληψης, πριν καν εμφανιστεί η ανάγκη θεραπείας. Ας ζυμωθούν ακόμα περισσότερο με τους τόπους και τους ανθρώπους.
Έχουν ρίζες πια, σε τόπους με ρίζες. Βάση γερή, για να πετάξουν σε νέους δρόμους ελευθερίας, ηθικής δέσμευσης, οράματος και νοήματος.
* Κοινωνιολόγος-Σύμβουλος Απεξάρτησης, Υπεύθυνος ΚΕΘΕΑ Mosaic