Σάκης Καράγιωργας: ο Δάσκαλος, ο αγωνιστής, ο πνευματικός άνθρωπος
Αύγουστο του 1985 πεθαίνει από ανακοπή καρδιάς στο Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα» ο μόλις 55 ετών πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου, Σάκης Καράγιωργας.
Ο Καράγιωργας, καθηγητής της Πολιτικής Οικονομίας στην έδρα Δημόσιας Οικονομικής, πέρασε 4 χρόνια και κάτι της πολύτιμης ζωής του στις φυλακές Αβέρωφ, Ιτζεδίν, Αλικαρνασσού και Κορυδαλλού, εξαιτίας της αντιδικτατορικής του δράσης. Ηταν αυτός που έβαζε βόμβες.
Σε μια επιχειρησιακή προετοιμασία, ένα καλοκαίρι, σε ένα υπόγειο στην περιοχή της Αγίας Παρασκευής, ο αυτοσχέδιος εκρηκτικός μηχανισμός που ρύθμιζε, έσκασε στο δεξί του χέρι, σκορπίζοντας μικρά κομμάτια της σάρκας του στους γύρω τοίχους.
Ερμούπολη, δίπλα στο Νεώριο Σύρου | Συλλαμβάνεται και κρατείται πέντε μήνες σε αυστηρή απομόνωση στα κελιά της Ασφάλειας. Υποβάλλεται σε σκληρά βασανιστήρια. Κάποιες νύχτες, στα κρυφά, ένας φύλακας τον ανεβάζει στην ταράτσα να πάρει ανάσα. Το άλλο χέρι που του απέμεινε, ο Καράγιωργας το ύψωσε στους στρατοδίκες του.
Εν ολίγοις τα χέρια του Καράγιωργα καμία σχέση δεν έχουν με χέρια καθηγητών, όπως λόγου χάρη του κύριου Φορτσάκη, που τα χρησιμοποιεί για να τα υψώνει επιδεικτικά στους φοιτητές. Ή του καθηγητή Πανούση που επίσης ξεσυνερίστηκε και κούνησε το δάχτυλο σε φοιτητές, κατά τον σύντομο πολιτικό του βίο.
Το μεγάλο χρέος
H «απολογία» του Καράγιωργα στη δίκη ήταν ένα δριμύ «κατηγορώ» κατά του χουντικού φασισμού. Σε αυτή τη θρυλική απολογία, που έγινε κεκλεισμένων των θυρών, μεταξύ των άλλων, όρισε το καθήκον του δασκάλου και των πνευματικών ανθρώπων.
Αυτός ο ορισμός είναι απόλυτα συνυφασμένος με το όνομά του.
…Εἶχα χρέος, πρῶτον, ὡς ἄνθρωπος ἀπέναντι τῆς ἱστορίας. Ἀπέναντι δηλαδὴ ὅλων ἐκείνων οἱ ὁποῖοι ἠγωνίσθησαν μὲ τὸν λόγον ἢ μὲ τὰ ὅπλα, ἐκείνων ποὺ ἔχυσαν ποταμοὺς αἵματος διὰ νὰ κληροδοτήσουν εἰς ἡμᾶς τὴν ἐλευθερίαν καὶ τὴν δημοκρατίαν…
Εἶχα χρέος ὡς καθηγητὴς ἀπέναντι εἰς τοὺς φοιτητάς μου. Εἰς τοὺς νέους αὐτοὺς δὲν μετέδιδα μόνον ξηρὰς ἐπιστημονικὰς γνώσεις. Τοὺς εἶχα γαλουχήσει μὲ τὴν ἰδέαν ὅτι ὀρθαὶ ἀποφάσεις ἐπὶ τῶν μεγάλων προβλημάτων τῆς χώρας λαμβάνονται μόνον μὲ τὴν δημοκρατικὴν διαδικασίαν ἐπιλογῆς, θὰ ἤμουν ἀσυνεπὴς καὶ θὰ ἐθεωρεῖτο δι’ ἐμὲ φυγομαχία ἐὰν διὰ τοῦ ἀγῶνος μου δὲν ἐδικαίωνα τὰς ἰδέας μου περὶ ἐλευθερίας καὶ δημοκρατίας ἀπέναντι τῶν φοιτητῶν μου.
Τέλος, κύριοι στρατοδίκαι, εἶχα ἕνα προσωπικὸν χρέος ἀπέναντι τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ τῆς πατρίδος. Αὐτὸς ὁ λαὸς ἔκανεν πολλὰς θυσίας καὶ δαπανὰς χάριν ἐμοῦ. Μὲ ἔσπουδασεν εἰς τὰ ἑλληνικὰ πανεπιστήμια, μὲ ἔστειλεν μὲ ὑποτροφίαν δι’ ἀνωτέρας σπουδὰς εἰς τὸ ἐξωτερικόν, μὲ ἔκανεν καθηγητὴν ἀνωτάτης σχολῆς καὶ ἀνώτατον κρατικὸν λειτουργόν.
Δι’ ὅλας αὐτὰς τὰς θυσίας τί ζητεῖ ὡς ἀντάλλαγμα ἀπὸ ἐμὲ ὁ ἑλληνικὸς λαὸς καὶ ἡ πατρίς; Τί ζητεῖ ἀπὸ ὅλους τοὺς πνευματικοὺς ἀνθρώπους; Δύο μόνον πράγματα. Νὰ προσφέρουν τὰς ἐπιστημονικάς των ὑπηρεσίας καὶ νὰ εἶναι οἱ θεματοφύλακες τῶν ἠθικῶν καὶ πνευματικῶν ἀξιῶν τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Εἶχα ὑποχρέωσιν, ἑπομένως, κύριοι στρατοδίκαι, νὰ ἐξοφλήσω αὐτὸ τὸ μεγάλο χρέος μου, ἀκόμη καὶ ἐὰν παρίστατο ἀνάγκη νὰ δώσω καὶ τὴν ζωήν μου
Καταδίκη και αμνηστία
Είναι κοινό μυστικό ότι στην πολύχρονη διάρκεια των κυβερνήσεων Παπανδρέου και Σαμαρά-Βενιζέλου, η πλειονότητα των πανεπιστημιακών και πνευματικών ανθρώπων της χώρας δεν συναντήθηκε με τις αξίες του Καράγιωργα. Η Ιστορία όμως έχει τις δικές της ασύμμετρες διαταραχές.
Εξάλλου κι ο ίδιος δεν ξεσυνεριζόταν τον χρόνο. Προσπαθούμε -έλεγε χωρίς δασκαλισμούς- γι’ αυτούς που θα έρθουν έπειτα από εμάς. Υστερα από πενήντα, εκατό ή και περισσότερα χρόνια… Λόγω της δράσης του ο Σάκης Καράγιωργας καταδικάστηκε από το «Εκτακτον Στρατοδικείον Αθηνών» στην ποινή «της ισοβίου καθείρξεως». Αποφυλακίστηκε με τη γενική αμνηστία.
Προσωπικά, δεν θα σταματήσω να λέω ότι αυτό που τον κάνει ξεχωριστό ως άνθρωπο είναι ότι τράβηξε τις αρχές του ώς τα άκρα. Μέχρι τον ακρωτηριασμό του. Οτι αυτό που τον έκανε τόσο σπουδαίο ήταν η υψηλή αίσθηση δικαίου που τον κατείχε. Κι αυτό που μας έκανε να τον αγαπήσουμε τόσο πολύ είναι ότι ουδέποτε έγινε διερμηνευτής κάποιας ψευδοεξουσιαστικής αναγκαιότητας. Μήτε χαριεντίστηκε με αξιωματούχους για να νιώσει κάτι τις. Μπορούσε κι από μόνος του.
Ο νόμος του μεγάλου Αλλου
Θυμάμαι λίγες ώρες μόλις μετά την αποφυλάκισή του, απογευματάκι, όταν «ρουφούσε με τα μάτια του το φως της οικουμένης», να μας δίνει εντολή να μην αφήνουμε πολιτικούς κρατουμένους στη φυλακή. Να μας λέει, πριν πιει το πρώτο «ελεύθερο καφεδάκι» με τον πολυβασανισμένο Αλέκο Παναγούλη, ότι αυτή η μορφή επιτήρησης και τιμωρίας που λέγεται φυλακή ούτως ή άλλως δεν έχει νόημα.
Σήμερα ο Σάκης Καράγιωργας είναι για τους περισσότερους πολίτες το όνομα μιας κεντρικής οδού, ενός παράδρομου, μιας πλατείας ή ενός αμφιθεάτρου. Για κάποιους λίγους είναι μονάδα μέτρησης της ανθρώπινης δύναμης, της ηθικής διάστασης, της ιδεολογικής χωρητικότητας.
Και για κάποιους που τον ζήσαμε ως παιδιά στα επισκεπτήρια των φυλακών και στα μετέπειτα λίγα χρόνια του, ως ενήλικοι, είναι ο νόμος του μεγάλου Αλλου. Που δεν θα τον παραβούμε ποτέ ό,τι κι αν λέει κάθε Κρέοντας.