Ποιο Δημόσιο;

Όσο ο ΣΥΡΙΖΑ πλησιάζει προς την εξουσία, τόσο και θα πληθαίνουν τα ερωτήματα αναφορικά με το πώς θα κυβερνήσει, ποιες θα είναι οι προτεραιότητές του, ποια είναι τα προβλήματα τα οποία θα πρέπει να αντιμετωπίσει άμεσα. Αν θεωρήσουμε ως δεδομένο ότι η οικονομία είναι αυτή που θα απορροφήσει, τουλάχιστον στην αρχή, όλη του την ενέργεια, ποια θα είναι τα επόμενα πεδία σύγκρουσης;

Δύσκολο ερώτημα. Μολονότι κάποια προβλήματα ξεχωρίζουν, η μνημονιακή λαίλαπα, που έχει ισοπεδώσει τα πάντα, έχει δημιουργήσει πλήθος ανωμαλιών. Ποιο να πιάσεις πρώτο και ποιο τελευταίο. Παρά ταύτα, ένα πρόβλημα, η λειτουργία του δημόσιου τομέα, χρήζει άμεσης αντιμετώπισης. Για πολλούς και διάφορους λόγους. Πρώτον, διότι η λειτουργία του δημόσιου τομέα έχει άμεση σχέση με την ποιότητα ζωής των πολιτών. Όταν η δημόσια διοίκηση λειτουργεί καλά, ωφελημένος είναι πριν και πάνω απ’ όλα ο πολίτης. Και, κυρίως, ο λιγότερο προνομιούχος πολίτης, αυτός που νοσηλεύεται στα δημόσια νοσοκομεία, που στέλνει τα παιδιά του στο δημόσιο σχολείο, που χρησιμοποιεί τα δημόσια Μ.Μ.Μ.

Στα χρόνια της κρίσης έχουν δημοσιοποιηθεί αρκετές έρευνες αναφορικά με την παραγωγικότητα του δημόσιου τομέα. Όλες τους συμφωνούν: ο ελληνικός δημόσιος τομέας είναι από τους πλέον αντιπαραγωγικούς στην Ευρώπη. Πού οφείλεται αυτό; Διάφοροι οι λόγοι. Κυρίως στην τεχνολογική υστέρηση, τους μέτρια καταρτισμένους υπαλλήλους, την αναξιοκρατία.

Εάν ο ΣΥΡΙΖΑ θέλει να μακροημερεύσει είναι δεδομένο πως το πρόβλημα της κακής λειτουργίας του δημόσιου τομέα πρέπει να το αντιμετωπίσει άμεσα. Και γιατί είναι κρίσιμο για την ποιότητα ζωής των πολιτών, αλλά και γιατί όσο η κατάσταση παραμένει ίδια, η νεοφιλελεύθερη εμμονή για μικρότερος κράτος θα είναι καθημερινά παρούσα. Πρέπει να αποδείξει ότι η παραγωγικότητα του ελληνικού δημόσιου τομέα δεν έχει σχέση με το μέγεθός του, που όλες οι έρευνες συμφωνούν ότι είναι κοντά στο μέσο όρο των κρατών της Ε.Ε., αλλά με την οργάνωσή του. Να αποδομήσει στην πράξη την νεοφιλελεύθερη θεωρία περί του μεγάλου και αναποτελεσματικού κράτους.

Αφήνοντας απέξω την οικονομική διαπραγμάτευση με τους εταίρους και δανειστές μας, αυτή θα είναι σίγουρα η πιο δύσκολη αποστολή του. Παθογένειες δεκάδων ετών, νοοτροπίες και πρακτικές που η καταγωγή τους αφορά στο Βυζάντιο και την οθωμανική αυτοκρατορία και είναι βαθιά ριζωμένες στη δημόσια διοίκηση πρέπει να καταπολεμηθούν άμεσα. Κι αυτό μόνο εύκολο δεν θα είναι. Οι αντιδράσεις θα πρέπει να θεωρούνται δεδομένες. Όμως άλλος δρόμος δεν υπάρχει, η σύγκρουση είναι μονόδρομος. Ή θα καταφέρει να φτιάξει ένα κράτος που θα κάνει τη ζωή του πολίτη πιο εύκολη, που θα υπάρχει για να εξυπηρετεί τους πολλούς και όχι τους λίγους, ή θα καταγραφεί στη συνείδηση του κόσμου ως «μια από τα ίδια».

Πέρα όμως από την ανάγκη να δημιουργηθεί ένα δημόσιο που θα εξυπηρετεί τους πολλούς και όχι τους λίγους, ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να αποδείξει ότι έχει ένα σχέδιο εντελώς διαφορετικό αλλά, ταυτόχρονα, ότι το σχέδιό του είναι βιώσιμο. Πως είναι σε θέση να δημιουργήσει μια δημόσια διοίκηση που θα λειτουργεί εντελώς διαφορετικά από τον ιδιωτικό τομέα, όπου επικρατούν οι εξευτελιστικοί μισθοί, τα 12ωρα και 14ωρα και οι ελαστικές σχέσεις εργασίας. Να δημιουργήσει, δηλαδή, μια δημόσια διοίκηση στελεχωμένη από τους καλύτερους, με το 8ωρο να τηρείται ευλαβικά, με αμοιβές που θα καλύπτουν την ανάγκη του εργαζομένου για αξιοπρεπή διαβίωση και όχι για επιβίωση.

Δύσκολο εγχείρημα, αλλά όχι ακατόρθωτο. Για να επιτευχθεί, θα πρέπει να συγκρουστεί με πολλούς, οι οποίοι βολεύονται με το σημερινό καθεστώς και είναι απολύτως βέβαιο πως θα αντιδράσουν. Κι όταν λέω πολλούς, δεν εννοώ μόνο όλους όσοι είναι ιδεολογικά αντίθετοι σε αυτό το εγχείρημα, αλλά και αρκετούς υποστηρικτές του. Διότι, κι ας μην αρέσει σε κάποιους αυτό, μερίδα του κρατικού συνδικαλισμού λειτούργησε για πολλά χρόνια με γνώμονα το συμφέρον των εργαζομένων που εκπροσωπεί και όχι των πολιτών.

Η αξιολόγηση, που τόσες συζητήσεις έχει προκαλέσει τον τελευταίο καιρό, θα πρέπει να είναι μια από τις άμεσες προτεραιότητες. Κι όταν λέω βέβαια αξιολόγηση, δεν εννοώ το σημερινό έκτρωμα, που χρησιμοποιείται για να μαζευτούν οι προς απόλυση υπάλληλοι, αλλά μια αξιολόγηση πραγματική, που θα αποδίδει τα του καίσαρος τω καίσαρι. Να υπάρξει, επιτέλους, κάποιος που θα εκμεταλλευτεί το ανθρώπινο δυναμικό με όρους αξιοκρατικούς, να τους ανταμείψει για τη δουλειά τους και την προσφορά τους, αλλά, αν παραστεί ανάγκη, να τους τιμωρήσει ή ακόμη και να τους απολύσει. Να σπάσει τον φαύλο κύκλο του ωχαδερφισμού και της ατιμωρησίας. Να καταφέρει να αντιμετωπίσει το φακελάκι, που για τους φτωχούς είναι μάστιγα, την παραπαιδεία, τις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις. Να πείσει τους δημόσιους υπαλλήλους ότι πρώτα είναι λειτουργοί και κατόπιν υπάλληλοι, και, ταυτόχρονα, να τους προσφέρει όλες εκείνες τις προϋποθέσεις (σωστές αμοιβές, κατάλληλες συνθήκες εργασίας, αξιοκρατία) οι οποίες θα τους βοηθήσουν να φέρουν με επιτυχία το έργο τους εις πέρας.

Πριν αρκετό καιρό, σε μια παρουσίαση βιβλίου, είχα συναντηθεί και συνομιλήσει για λίγο με τον Ευκλείδη τον Τσακαλώτο, τον οικονομολόγο και βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ. Ένα από τα πράγματα που τον είχα ρωτήσει ήταν εάν η επιστροφή στο σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο που επικράτησε στην Ευρώπη μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο μπορεί να είναι η απάντηση στη σημερινή κρίση. Η απάντησή του ήταν πως θα πρέπει να αντιγράψουμε τη λογική του μοντέλου και όχι το ίδιο το μοντέλο, διότι άλλες οι ανάγκες των κοινωνιών τη συγκεκριμένη περίοδο και άλλες σήμερα.

Εάν η λύση που έχει στο μυαλό του ο ΣΥΡΙΖΑ διέπεται από τη λογική της απάντησης του Τσακαλώτου, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να τα καταφέρει. Διότι το ζητούμενο δεν είναι μόνο να διατηρήσεις το κοινωνικό κράτος, αλλά και πώς αυτό μπορεί να συντηρηθεί, πώς θα καταφέρεις να το κάνεις βιώσιμο στο βάθος του χρόνου και όχι με ημερομηνία λήξης.

Η μεταρρύθμιση, που τόσο έχει κακοποιηθεί, ως έννοια, από τους πάσης φύσεως νεοφιλελεύθερους, δεν είναι, υποχρεωτικά, κάτι κακό. Το να βελτιώνεις τα ήδη υπάρχοντα, να προσπαθείς να προσαρμόζεσαι στα νέα δεδομένα δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη κόψιμο μισθών, υπηρεσιών και απολύσεις. Υπάρχουν και ωφέλιμες μεταρρυθμίσεις, που όχι μόνο δεν αφαιρούν από την ποιότητα ζωής των πολιτών αλλά προσθέτουν.

Κοντός ψαλμός, αλληλούια… Κατά πάσα πιθανότητα, σύντομα θα μάθουμε ποιο είναι το σχέδιό τους και αν είναι πραγματοποιήσιμο ή όχι. Πάντως, όλες οι ενδείξεις δείχνουν ότι έχουν κατανοήσει το μέγεθος του προβλήματος και –μολονότι το προηγούμενο διάστημα δεν έδειχναν να του δίνουν ιδιαίτερη σημασία– φαίνεται να το έχουν εντάξει στις άμεσες προτεραιότητές τους.

Ας ελπίσουμε ότι οι καλές τους προθέσεις θα συνδυαστούν με ικανότητα, γνώση του προβλήματος αλλά και σαφή ιδεολογική κατεύθυνση. Αν ισχύουν τα προηγούμενα, οι πιθανότητες να τα καταφέρουν είναι αρκετές. Περισσότερες από κάθε άλλη φορά.

*Ο Νίκος Αραπάκης είναι συγγραφέας