Μια μικρή πλατεία και οι μεγάλες ιστορίες της

Βόλτες στην ιστορική Αθήνα, από τον Κωνσταντίνο Κουσαρίδα

Αφήνοντας πίσω την πολύπαθη πλατεία Ομονοίας, ανεβαίνουμε την οδο Σταδίου (Παρά το όνομα της σήμερα δεν υπάρχει κάποιο στάδιο σε αυτήν. Με βάση το αρχικό πολεοδομικό σχέδιο της πόλης των Αθηνών η οδός Σταδίου προβλεπόταν ότι θα έφτανε μέχρι και το Παναθηναϊκό Στάδιο. Ωστόσο, η αντιβασιλεία του Όθωνα δεν υλοποίησε τον σχεδιασμό αυτόν, είτε λόγω της έλλειψης των απαιτούμενων κονδυλίων, είτε γιατί δεν ήθελε να συγκρουστεί με τους κτηματίες, τα κτήματα των οποίων έπρεπε να απαλλοτριώσει για την πραγματοποίησή του, είτε και για τους δύο λόγους.

Έτσι, αν και ο δρόμος έμεινε μισοτελειωμένος, διατήρησε την αρχική του ονομασία σαν στοιχειωμένη κατάρα των «πολεοδόμων» Κλεάνθη, Σάουμπερτ και Κλέντζε με σκοπό να θυμίζει στους γραφειοκράτες ότι έχουν αφήσει ένα έργο ανεκπλήρωτο.*)
*Ένα εξαιρετικό άρθρο για την ιστορία της οδού Σταδίου και τα κτίρια της μπορείτε να βρείτε εδώ: https://anakaluptontas-thn-athina.blogspot.gr/p/blog-page_2961.html

Αφού συναντήσουμε στα δεξιά μας την πλατεία Κλαυθμώνος, στρίβουμε δεξιά στην οδό Χρήστου Λαδά όπου και συναντάμε την εκκλησία του Αγίου Γεώργιου Καρύτση (ή Καρύκη) και την ομώνυμη πλατεία Καρύτση.
(Ο ναός και η πλατεία πήρε το όνομά της από την αθηναϊκή οικογένεια Καρύκη.

Ο Θεοφάνης Καρύκης εκλέχτηκε το 1597 Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης. Η οικογένειά του αρχοντική και πάππου προς πάππου αθηναϊκή, κατείχε μια μεγάλη έκταση στο κέντρο των Αθηνών. Σε ένα μέρος αυτής ο πρόγονός τους, βυζαντινός στρατηγός Καρύκης, κτίζει τον 11ο αιώνα έναν ναό. Σε αυτόν συγκεντρώθηκαν στις 25 Ιανουαρίου 1833 πεντακόσιοι Αθηναίοι και ορκίστηκαν να εκλέξουν πρώτα προσωρινή δημογεροντία και κατόπιν την πρεσβεία που θα πήγαινε στο Ναύπλιο για να χαιρετήσει το βασιλιά Όθωνα. Στον φοβερό καυγά που έγινε πολύ διαπληκτίστηκαν και έφυγαν. Έτσι όσοι έμειναν επέλεξαν τους αντιπροσώπους.

Γύρω στα 1900 έγινε επισκευή του ναού οπότε και η συνολική του διακόσμηση από τον Σ. Σπηλιόπουλου. Τότε πραγματοποιείται και διαμόρφωση του εξωτερικού χώρου που από την αρχαιότητα ως το 1840 χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο. Τα υλικά από αυτό χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση της νέας εκκλησίας. Ο ναός του Αγίου Γεωργίου πήρε το προσωνύμιο Καρύκη προς τιμήν των κτητόρων του.

Τα μεταεπαναστατικά χρόνια η αθηναϊκή ντοπιολαλιά χαρακτηριζόταν για τσιτακισμό. Μετέτρεπε δηλαδή στον λόγο το Κ σε ΤΣ. Έτσι το προσωνύμιο Καρύκης με την παραφθορά έγινε Καρύτσης. Κάτι που επικράτησε μέχρι σήμερα ως Άγιος Γεώργιος Καρύτσης. Το τοπωνύμιο μαζί με τον λαού χαρακτήρισε και την γύρω πλατεία και περιοχή από το λεγόμενου “στου Καρύτση”.

Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Καρύτση από την οδό Χρήστου Λαδά.

Η δεκαετία του `50 δίνει στην Πλατεία Καρύτση μια διαρκή κίνηση. Από νωρίς το απόγευμα κόσμος περίμενε καρτερικά στην ουρά του ταμείου του Θεάτρου Μουσούρη. Ήταν η εποχή που μεσουρανούσε το δίδυμο Έλλη Λαμπέτη και Δημήτρης Χορν, και τα εισιτήρια των παραστάσεών τους γρήγορα γίνονταν ανάρπαστα.

Στα γύρω καφενεία δημοσιογράφοι όλη την ημέρα περίμεναν να μεταφέρουν τα γεγονότα στα γειτονικά γραφεία των εφημερίδων του Λαμπράκη στη Χρ. Λαδά και στην «Εστία» στην Άνθιμου Γαζή. Δίπλα τους εν αναμονή και οι φωτορεπόρτερ στο θρυλικό φωτογραφείου του Μεγαλοοικονόμου.

Στα γύρω στενά της Πλατείας Καρύτση βρίσκονταν μικρά και μεγάλα τυπογραφεία που θα κυκλοφορούσαν τις τυπωμένες ειδήσεις σε όλη τη χώρα. Στις πόρτες τους περίμεναν από τα ξημερώματα οι εφημεριδοπώλες που από την Χρήστου Λαδά τρεχάτοι θα μοίραζαν τις εφημερίδες σε όλη την Αθήνα.

Εφημεριδοπώλες στην πλατεία Καρύτση την δεκαετία του 50΄.

Φιλολογικός σύλλογος «Παρνασσός».
Στην απέναντι γωνία από τον Άγιο Γεώργιο, στην αρχή της οδού Παρνασσού, τον Ιούνιο του 1865, ιδρύεται από τα 4 παιδία του νομισματολόγου Παύλου Λάμπρου, ο πρώτος φιλολογικός σύλλογος της Αθήνας, ο φιλολογικός σύλλογος Παρνασσός.

Σκοπός του συλλόγου ήταν η πνευματική κοινωνική και ηθική βελτίωση του λαού μέσα από διάφορες εκδηλώσεις. Σύντομα ο σύλλογος απέκτησε φήμη και κύρος πραγματικής “Ακαδημίας” που λειτουργούσε κατά τμήματα, όπως φιλολογικό, αρχαιολογικό, νομικό, καλλιτεχνικό ακόμα και φυσιογνωστικό. Διοργάνωνε διαλέξεις, εκθέσεις, καθώς και διάφορους διαγωνισμούς.

Επτά χρόνια από την ίδρυσή του δημιουργήθηκε, κατόπιν πρότασης του Σ. Βασιλειάδη, νυκτερινή σχολή για άπορα παιδιά. Ειδικά με την είσοδο νέων μελών όπως του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, τότε πρύτανη, στον οποίο προτάθηκε η θέση του επίτιμου προέδρου, την οποία και δέχθηκε. Στις 17 Μαρτίου 1875 επήλθε και η επίσημη αναγνώριση του απο το κράτος. Πρώτος πρόεδρος του συλλόγου ήταν ο Μιχαήλ Λάμπρος.

Από το 1877 άρχισε να εκδίδεται και το περιοδικό του συλλόγου με τον τίτλο Παρνασσός. Το 1899 αντικαταστάθηκε απο το περιοδικό Επετηρίδα, του οποίου η έκδοση σταμάτησε το 1939.
Ο σύλλογος σήμερα στεγάζεται σε ιδιόκτητο μέγαρο επί της πλατείας Αγίου Γεωργίου (Καρύτση 8). Το μέγαρο θεμελιώθηκε από τον διάδοχο Κωνσταντίνο Α΄ σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ιφικράτη Κοκκίδη. Ο σύλλογος διαθέτει αξιόλογη βιβλιοθήκη καθώς και πινακοθήκη με 250 έργα Ελλήνων ζωγράφων.

Το 1943, μετά από επίταξη των Γερμανικών στρατευμάτων κατοχής και την κατάσχεση χαλιών και πινάκων μεγάλης αξίας, το κτίριο του συλλόγου λειτούργησε ως στρατοδικείο μέχρι την απελευθέρωση της Αθήνας στις 12 Οκτωβρίου του 1944.

Ο φιλολογικός σύλλογος «Παρνασσός».

Το εσωτερικό του συλλόγου.

Η δολοφονία του Χρήστου Λαδά
Ο Χρήστος Λαδάς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1891. Δικηγόρος παρά τω Αρείω Πάγω, εξελέγη βουλευτής με το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελ.Βενιζέλου το 1926, 1928, 1932, 1936. Διετέλεσε υφυπουργός Συγκοινωνιών από το 1930 έως το 1932. Εξελέγη ξανά βουλευτής το 1946 και τον επόμενο χρόνο ανέλαβε υπουργός Δικαιοσύνης στην κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη.

Τον Αύγουστο του 1925 η Δικτατορία του Πάγκαλου συνέλαβε και παρέπεμψε σε δίκη 25 ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ για το “Μακεδονικό”, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής Παντελής Πουλιόπουλος. Η δίκη διακόπηκε και συνεχίστηκε τον Φεβρουάριο του 1926. Ο Χρήστος Λαδάς, στη λέγομενη δίκη των “αυτονομιστών” για εσχάτη προδοσία ήταν βασικός συνήγορος υπεράσπισης.
22 χρόνια αργότερα, ως υπουργός δικαιοσύνης πλέον, έγινε βασικός διώκτης του ΚΚΕ. Συνυπέγραψε το ΛΖ’ Ψήφισμα που προέβλεπε μαζική στέρηση της ελληνικής ιθαγένειας και εισηγήθηκε τον νόμο 509 του 1947 «περί μέτρων ασφαλείας του κράτους, του πολιτεύματος, του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών». Και κυρίως υπέγραψε ως υπουργός Δικαιοσύνης τις εκτελέσεις χιλιάδων κομμουνιστών. Γι’ αυτούς τους λόγους φαίνεται ότι αποφασίστηκε η δολοφονία του Χρήστου Λαδά η οποία έγινε την πρώτη Μαΐου του 1948 από τον Ευστράτιο Μουτσογιάννη που ήταν μέλος της ΟΠΛΑ.

Ο βουλευτής κ υπουργός Δικαιοσύνης της κυβέρνησης Σοφούλη, Χρήστος Λαδάς.

Την πρώτη Μαΐου του 1948, Μεγάλο Σάββατο, στις εννιά το πρωί, ο Χρήστος Λαδάς πήγε στην εκκλησία του Αγ. Γεωργίου στην πλατεία Καρύτση στο κέντρο της Αθήνας. Ένα τέταρτο μετά βγήκε από την εκκλησία και μόλις μπήκε στο υπηρεσιακό αυτοκίνητο τον πλησίασε ο 22χρονος Ευστάθιος Μουτσογιάννης, που φορούσε στολή σμηνία και έριξε μέσα στο αυτοκίνητο μια χειροβομβίδα με αποτέλεσμα ο Λαδάς να τραυματιστεί βαριά στην αριστερή και στη δεξιά νεφρική χώρα και στο τριχωτό της κεφαλής. Μεταφέρθηκε στον Ερυθρό Σταυρό με ταξί και παρά τις προσπάθειες των γιατρών εξέπνευσε στις 10.20 το βράδυ.

Ο Μουτσογιάννης συνελήφθη λίγο μετά τη δολοφονία του Λαδά, τραυματισμένος στο θώρακα και στο μηρό, και αφού προηγουμένως είχε ρίξει δύο χειροβομβίδες στους αστυνομικούς που τον καταδίωκαν, προκαλώντας το θάνατο του αστυφύλακα Αθανάσιου Πινακούλια.

Οι συλληφθέντες για την δολοφονία του Χρήστου Λαδά.

Λίγες ώρες μετά την επίθεση κατά του Χρήστου Λαδά η κυβέρνηση κήρυξε στρατιωτικό νόμο. Το διάταγμα δημοσιεύθηκε σε έκτακτο φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως στο οποίο μεταξύ άλλων οριζόταν η απαγόρευση «της καθ’ οιονδήποτε τρόπον δημοσιεύσεως, ανακοινώσεως ή διαδόσεως πληροφοριών ή ειδήσεων δυναμένων να εμβάλουν εις ανησυχίαν τους πολίτας». Στις 4 Μαΐου του 1948 απαγορεύτηκε η διανυκτέρευση παντός ατόμου εκτός της κατοικίας του και την ίδια μέρα τουφεκίστηκαν 24 άτομα στην Αθήνα και 130 στην επαρχία ως αντίποινα για τη δολοφονία Λαδά.

Η κηδεία του Χρήστου Λαδά.

Στις 17 Ιουνίου του 1948 ξεκίνησε η δίκη του Μουτσογιάννη και άλλων 8 συλληφθέντων για τη δολοφονία Λαδά. Η διαδικασία ήταν συνοπτική και στις 21 Ιουνίου βγήκε η απόφαση σύμφωνα με την οποία καταδικάστηκαν σε θάνατο 8 από τους κατηγορούμενους μεταξύ των οποίων και ο Μουτσογιάννης.

Οι έξι από αυτούς εκτελέστηκαν στο Γουδί στις 25 Ιουνίου, ενώ η ποινή του Μουτσογιάννη και του άμεσου συνεργού του, Διονυσίου Καμπανίδη μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά γιατί σύμφωνα με τον αστυνομικό διευθυντή Ν. Αρχιμανδρίτη «και οι δύο προέβησαν εις ομολογίας και κατά τη διάρκεια της δίκης εξέφρασαν την ειλικρινή μεταμέλειά τους για το έγκλημα, κατέκριναν την αντεθνική και εγκληματική πολιτική του ΚΚΕ και γενικώς έδωσαν σαφή δείγματα ότι έπαυσαν να πιστεύουν εις τα κομμουνιστικά κηρύγματα».
Ο Μουτσογιάννης αποφυλακίστηκε το 1964.
Το πρώτο σπίτι του Όθωνα
Κατηφορίζοντας την οδού Παρνασσού, κάνουμε δεξιά στην οδό Ιωάννου Παπαρρηγόπουλου. Στον αριθμό 7, απέναντι από την εκκλησία της Μεταμορφώσεως και την πλατεία Κλαυθμώνος βρίσκεται το αρχοντικό του Σταμάτης Δεκόζη Βούρου.

Ο Σταμάτης Δεκόζης Βούρος (Χίος 1792 – Αθήνα 1881) τραπεζίτης και μεγαλέμπορας χτίζει το αρχοντικό το 1833/34 και ήταν από τα πρώτα σπίτια που χτίστηκαν στην Αθήνα μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους.
Τα σχέδια του αρχοντικού εκπονήθηκαν από τους Γερμανούς αρχιτέκτονες Λύντερς (G. Lueders) και Χόφερ (J. Hoffer) και αποτελεί ένα από τα πρώτα δείγματα της κλασικιστικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.

Η περιοχή της πλατείας Κλαυθμώνος, όπου χτίστηκε το αρχοντικό, ήταν τότε τελείως ασχημάτιστη. Το αρχοντικό, όταν περατώθηκε η κατασκευή του, ήταν το πιο αξιόλογο κτίσμα που υπήρχε στην κατεστραμμένη πόλη. Το 1834 αρχίζει και η διάνοιξη της οδού Σταδίου.

Στα 1836, ο βασιλιάς Όθων, επιστρέφοντας από το Μόναχο μετά το γάμο του με την Αμαλία, χρησιμοποίησε ως προσωρινή κατοικία τη “Μεγάλη Οικία” Βούρου στην τότε οδό Νομισματοκοπείου και ήδη Παπαρρηγοπούλου αριθ. 7 και τη διπλανή οικία του Γ. Αφθονίδη (που δεν υπάρχει σήμερα), συνδέοντας μεταξύ τους με στοά τα δύο αυτά αρχοντικά. Ο Όθων και η Αμαλία έμειναν σ’ αυτό το “Παλιό Παλάτι”, όπως το αποκαλούσαν αργότερα οι Αθηναίοι, από το 1836 μέχρι το 1843. Διαμόρφωσαν μάλιστα και ένα κήπο μπροστά στο παλάτι, από τον οποίο προήλθε ο σημερινός κήπος της Πλατείας Κλαυθμώνος.

Η βασιλική αυτή κατοικία μεταφέρθηκε το 1843 στο νεόχτιστο τότε κτίριο των Ανακτόρων, έργο του Γερμανού αρχιτέκτονα Φρειδερίκου Γκαίρτνερ (Friedrich Gaertner), όπου στεγάζεται σήμερα η Βουλή των Ελλήνων.
Το 1859, ο Σταμάτιος Δεκόζης Βούρος έχτισε δίπλα στο σπίτι του, στον αριθ. 5 της οδού Παπαρρηγοπούλου, ένα δεύτερο αρχοντικό, για κατοικία του γιου του Κωνσταντίνου Βούρου, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Γεράσιμου Μεταξά, που σώζεται μέχρι σήμερα.

Σήμερα, το αρχοντικό του Δεκόζη Βούρου στεγάζει από το 1980 το “Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών”, που ίδρυσε ο Λάμπρος Ευταξίας, δισέγγονος του Σταματίου Δεκόζη Βούρου.

Ο Όθων-Φρειδερίκος-Λουδοβίκος, πλήρες όνομα Όττο Φρίντριχ Λούντβιχ φον Βίττελσμπαχ (Otto Friedrich Ludwig von Wittelsbach) (1 Ιουνίου 1815 – 26 Ιουλίου 1867), ήταν Πρίγκιπας της Βαυαρίας και πρώτος Βασιλιάς του Βασιλείου της Ελλάδος, με τον επίσημο τίτλο «Βασιλεύς της Ελλάδος».

Η Βασίλισσα Αμαλία της Ελλάδος (21 Δεκεμβρίου 1818, Όλντενμπουργκ -20 Μαΐου 1875, Μπάμπεργκ) ήταν η σύζυγος του Βασιλιά Όθωνα της Ελλάδας. Η επίσημη προσφώνηση από τη γέννησή της ήταν «Δούκισσα Αμαλία – Μαρία – Φρειδερίκη, του Ολδεμβούργου», ενώ κατά τη διάρκεια της βασιλείας της (1836-1862) έλαβε το όνομα «Αμαλία, Βασίλισσα της Ελλάδος».