Στον Δημήτρη Κούλαλη
“Πιστεύω ότι ένα ουσιαστικότερο σχήμα δημοκρατίας με έλεγχο από τους πολίτες, θα έμοιαζε ευκολότερο εκτός του πλαισίου της ΕΕ”.
Ο Ρόμπερ ντε Φλερ έλεγε πως «δημοκρατία είναι το όνομα που δίνουμε στο λαό κάθε φορά που τον χρειαζόμαστε». Μήπως, λοιπόν, θα έπρεπε να μιλάμε για εκκίνηση της δημοκρατίας και όχι για επανεκκίνηση; Δεδομένου, όπως λέτε, ότι οι εκλογές δεν είναι ιδιαίτερα δημοκρατικές και οι πολιτικοί αποτελούν μια ξεχωριστή κάστα;
Απολύτως. Με δεδομένη την απελπισία που τόσοι από εμάς αισθανόμαστε, εξετάζοντας τα πολιτικά γεγονότα τις τελευταίες δεκαετίες, είναι εύκολο να αναπτύξει κανείς την εντύπωση ότι βιώνουμε μια «αποσάθρωση» ή επιδείνωση του τρόπου λειτουργίας της πολιτικής εκπροσώπησης. Ωστόσο, αυτό δεν πρέπει να μας κάνει να σκεφτόμαστε ότι υπήρχε κάποιο είδος «χρυσής εποχής» της δημοκρατίας, όπου οι επίλεκτοι εκλεγμένοι εκπροσωπούσαν επαρκώς το κοινό συμφέρον. Αυτό που υπήρχε, στην καλύτερη περίπτωση, ήταν μια ιδιαίτερα ευημερούσα και σταθερή περίοδος σε ορισμένα μέρη της Ευρώπης κατά το 2ο μισό του 20ου αιώνα, κατά την οποία, υπό τη διαφαινόμενη απειλή της Σοβιετικής Ένωσης δίπλα στην πόρτα μας, οι εκλεγμένοι μας “εκπρόσωποι” συμπεριφέρθηκαν κατά τρόπο όχι τόσο κατάφωρα ασυμβίβαστο με τη γενική βούληση των πολιτών.
Οι άνθρωποι ασχολούνται με την πολιτική. Ωστόσο, απέναντι σε αποφάσεις που λαμβάνονται στο όνομα τους, όπως οι πόλεμοι, «καταπίνουν το χάπι» καταφεύγοντας στη λογική της ανάθεσης. Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτή τη στάση;
Μας έχουν ήδη πουλήσει επιτυχώς την ιδέα ότι η λύση στις πολιτικές προκλήσεις έρχεται κατ’ ανάγκη με την επιλογή καλύτερων ηγετών. Αυτή η προσωποποίηση της πολιτικής – το να εξισώνεις δηλαδή πολιτικές επιλογές με την απόφαση ψήφου – είναι μια επικίνδυνη πλάνη. Καταλήγουμε κάθε φορά να περιμένουμε ότι η εκλογή ενός διαφορετικού αρχηγού θα παράγει καλύτερα αποτελέσματα – και, τις περισσότερες φορές, μένουμε με μια βαθιά απογοήτευση στο τέλος. Αυτό που είναι αναγκαίο, είναι να καταλάβουμε ότι η λύση για τις μεγαλύτερες προκλήσεις μας θα πρέπει να προέλθει από τον επανακαθορισμό του σχήματος της πολιτικής μας εκπροσώπησης.
Παρότι οι πολίτες νιώθουν δυσπιστία και οργή απέναντι στις πολιτικές και οικονομικές ελίτ, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, δεν έχουμε ένα μαζικό-δυναμικό κίνημα διεκδίκησης. Πού το αποδίδετε εσείς αυτό;
Αυτό συμβαίνει γενικά για δύο λόγους. Πρώτον, γιατί μας έχουν κάνει να πιστέψουμε με μεγάλη επιτυχία την παραπλανητική ιδέα ότι δεν υπάρχουν βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις. Ότι “έτσι είναι ο κόσμος” και πως οι “λογικοί” καλά πληροφορημένοι άνθρωποι, “γνωρίζουν” ότι πολύ απλά δεν υπάρχει καμία νέα κοινωνική, πολιτική ή / και οικονομική διαρρύθμιση άξια για να αγωνιστούμε. Δεύτερον, το παρόν σύστημα είναι εξαιρετικά επιτυχές στο να καλλιεργεί μιαν αίσθηση αδυναμίας στους περισσότερους των πολιτών. Όταν αρχίζουν να πιστεύουν ότι ίσως και να υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις, τότε ξαναπέφτουν στο προγραμματισμένο αίσθημα ανικανότητας κι αποκλείουν αμέσως αυτές τις εναλλακτικές λύσεις, ως εντελώς αδύνατες προς εφαρμογή. Ολοφάνερα, η ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα, όπου το σοβαρό ενδεχόμενο νίκης μιας κοινωνικής κινητοποίησης έμοιαζε εξίσου αδύνατο, ακριβώς όπως, μόλις πριν γίνει πραγματικότητα . Οπότε, η απαισιοδοξία μας είναι αδικαιολόγητη.
Στο βιβλίο αναφέρετε χαρακτηριστικά ότι «η Ευρώπη δε διέρχεται μια οικονομική, αλλά μια κρίση του δημοκρατικού πολιτεύματος». Πιστεύετε ότι είναι εφικτός ο εκδημοκρατισμός αυτής της ΕΕ ή θα πρέπει να αναζητήσουμε τη δημοκρατία εκτός αυτής;
Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, όλα είναι πιθανά – για παράδειγμα, ο Donald Trump είναι ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ, κάτι που θα φαινόταν εντελώς απίθανο μέχρι πριν από λίγους μήνες. Έτσι, η δυνατότητα ενός ουσιαστικού εκδημοκρατισμού της ΕΕ δεν είναι αδιανόητη. Κατόπιν τούτου, η αδιαφανής, αυτοτροφοδοτούμενη θεσμική λειτουργία αυτού του είδους των διεθνικών φορέων, που λειτουργούν από τέτοια τεράστια απόσταση από τους πολίτες που ισχυρίζονται ότι εξυπηρετούν, κάνει μια τόσο ρεφορμιστική προσπάθεια ακόμα πιο δύσκολη από την ίδια επίτευξη ουσιαστικών δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων μέσα στα όρια του κάθε κράτους μας. Εν ολίγοις, πιστεύω ότι ένα ουσιαστικότερο σχήμα δημοκρατίας με έλεγχο από τους πολίτες, θα έμοιαζε ευκολότερο εκτός του πλαισίου της ΕΕ από ό,τι μέσα σε αυτό.
Εντός του έργου προκρίνετε την άμεση συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων· έχουν, όμως, οι απλοί άνθρωποι τα απαραίτητα εφόδια για την αντιμετώπιση περίπλοκων πολιτικών θεμάτων; Επιπροσθέτως, οι ελίτ, πολιτικές και επιχειρηματικές, θα δεχθούν τόσο ριζοσπαστικές προτάσεις που ίσως θίξουν τα συμφέροντά τους;
Αν διαθέτουν οι επιτροπές απλών πολιτών ό,τι χρειάζεται για να εκφράσουν αιτιολογημένες, ενημερωμένες αποφάσεις για πολύπλοκα πολιτικά θέματα; Ύστερα από πάνω από 20 χρόνια εμπειρίας στο χώρο διαβουλεύσεων μεταξύ πολιτών, έχουμε πια διαμορφώσει σαφή εικόνα της απάντησης στο ερώτημα αυτό και, όσο κι αν προκαλεί έκπληξη για πολλούς, είναι «ναι, φυσικά και διαθέτουν». Αυτό που έχει σημασία είναι να δοθούν σ’ αυτούς τους πολίτες ο χρόνος, η πληροφόρηση κι οι κατάλληλες συνθήκες, ώστε να ενημερωθούν επιμελώς και να συσκεφθούν για το εκάστοτε πρόβλημα ή θέμα που εξετάζουν.
Όσον αφορά στην ευρύτερη υιοθέτηση αυτών των διαδικασιών, σίγουρα έχουμε πολύ δρόμο ακόμα να κάνουμε, αλλά στο τέλος θα πραγματοποιηθεί. Όπως κατέστη σαφές εν έτη 2016 (Brexit και εκλογή Trump), αυτό που είναι πραγματικά ουτοπικό είναι, η πεποίθηση ότι οι “δημοκρατίες” μας μπορούν να συνεχίσουν να λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο, όπως έκαναν τα τελευταία χρόνια, χωρίς ο βόθρος ν’ ακουμπήσει στον ανεμιστήρα.
Το 76% των ψηφοφόρων του Ντ. Τραμπ είναι άνθρωποι που δηλώνουν ότι οι πολιτικοί δεν εκπροσωπούν τα συμφέροντά τους. Η απήχηση του Τραμπ είναι ενδεικτικό δείγμα, θεωρείτε, των καταστροφικών επιδόσεων του παγκόσμιου καπιταλισμού πάνω στις κοινωνίες;
Δημαγωγοί, όπως ο Trump και τα πρόσωπα πίσω από την εκστρατεία Brexit στο Ηνωμένο Βασίλειο, εκμεταλλεύονται και εμπορεύονται την απογοήτευση, το φόβο και τη δυσαρέσκεια. Το τραγικό είναι ότι, με δεδομένο το status quo, πρόκειται για κατανοητά συναισθήματα που εύλογα νιώθει το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού- όμως, όταν ο κόσμος πηγαίνει να ψηφίσει, αυτά τα ίδια συναισθήματα καταλήγουν να δημιουργούν μια εντελώς τοξική αντίδραση. Γιατί συμβαίνει αυτό; Επειδή οι «δημοκρατίες» μας είναι ανίκανες να διαχειριστούν σωστά –και να ενεργήσουν σύμφωνα με- τη δημόσια δυσαρέσκεια πριν φτάσει σε τέτοια επικίνδυνα επίπεδα.
Info: Το βιβλίο του Μανουέλ Αριάγκα «για την επανεκκίνηση της δημοκρατίας» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΙΩΡΑ σε όλα τα βιβλιοπωλεία.
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο ένθετο του Νόστιμον Ήμαρ στον Δρόμο της Αριστεράς, το Σάββατο 19.11.2016
Κάθε Σάββατο κυκλοφορεί στα περίπτερα το έντυπο Νόστιμον Ήμαρ ένθετο στον Δρόμο της Αριστεράς.
