Από τον Γιάννη Μπρούζο
Λίγα χρόνια αφότου η “ατομική υπόθεση” έγινε κοινώς αποδεκτή-το ότι ο κόσμος μας είναι φτιαγμένος από άτομα σωματίδια με χαρακτηριστικές ιδιότητες-, το πεδίο επιστημονικής έρευνας και διαμάχης άλλαξε. Μεγάλοι πειραματικοί και θεωρητικοί φυσικοί έστρεψαν την προσοχή τους στο πώς είναι τα άτομα. Τι ιδιότητες έχουν; Μήπως υπάρχουν και υποατομικά σωματίδια μικρότερα από τα άτομα; Μετά από τα πειράματα των αφοσιωμένων Rutherford και Geiger κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το άτομο, δεν είναι και τόσο ά-τομο αλλά χωρίζεται σε πυρήνα (που έχει πρωτόνια και νετρόνια) και ηλεκτρόνια που κινούνται γύρω του σαν τους πλανήτες γύρω από τον ήλιο.
“Σαν τους πλανήτες γύρω από τον ήλιο”-το πλανητικό μοντέλο του ατόμου! Πόσο υπέροχο μπορεί να ήταν για τους επιστήμονες εκείνης της εποχής να ανακαλύπτουν στο μικρόκοσμο δομές που συναντούσαν οι μεγάλοι πρόγονοί τους ο Γαλιλαίος και ο Νεύτωνας στον μακρόκοσμο του σύμπαντος. Κι όμως αυτή η αγαλλίαση δεν έμελλε να κρατήσει για πολύ. Άρχισαν να ανακαλύπτουν ότι τα ηλεκτρόνια και τα ίδια τα άτομα δεν είναι πάντα εκεί που τα περιμένεις. Για την ακρίβεια δεν μπορείς ταυτόχρονα να ξέρεις πού είναι και πόσο γρήγορα κινούνται.
Η περιβόητη αρχή της απροσδιοριστίας του Χάιζενμπεργκ ταρακούνησε τα θεμέλια του σύμπαντος που είχε δημιουργήσει ο Νευτωνας. Μαζί με την σχετικότητα του Αϊνστάιν, επαναθεμελίωσαν την επιστήμη στις αρχές του 20ου αιώνα. Η αρχή της απροσδιοριστίας και οι υπόλοιπες πιθανοθεωρητικές αρχές τις κβαντικής μηχανικής που έθεσε η ομάδα του Niels Bohr στην Κοπεγχάγη, ξεσήκωσαν ήδη εκείνη την εποχή τεράστιες φιλοσοφικές διαμάχες μεταξύ των επιστημόνων. Όλα τα μεγάλα κεφάλια της επιστήμης και της φιλοσοφίας εξέφραζαν απόψεις και ερμηνείες για τον κόσμο που ξανοίγονταν μπροστά μας. Η ελευθερία επιλογής των ηλεκτρονίων και των ατόμων αντί τις προδιαγεγραμένης τροχιάς τους, η πιθανότητα αντί για την απόλυτη ακρίβεια, και άλλα τέτοια μυστήρια βασάνιζαν τους πάντες με πρώτο τον μεγάλο Αϊνστάιν που αναρωτιόταν “παίζει λοιπόν ο Θεός ζάρια;”
Αυτή η καταιγίδα που ξέσπασε τότε, στην πραγματικότητα δεν έχει κοπάσει ακόμα. Αν αναζητήσει κανείς για ερμηνείες της κβαντικής μηχανικής στο διαδίκτυο θα βρει πάνω από 20 σοβαρές προτάσεις και παρακλάδια αυτών. Υπάρχει όμως και μια ερμηνεία που πολύ θα βόλευε (δεν ισχύει όμως) να την έχει εκφράσει ο Feynman. Η ερμηνεία αυτή ονομάζεται “shut up and calculate” interpretation. To “σκάσε και υπολόγιζε” είναι μια άποψη που θα εξέφραζε επακριβώς κάποιες επιστημονικές ελίτ, που προτιμούν να έχουν επιστήμονες-υπαλλήλους που παίζουν τον ρόλο “υπολογιστικών μηχανών” και που δεν αναρωτιούνται για τα θεμέλια της ίδιας τους της επιστήμης.
“Σκάσε και υπολόγιζε” σημαίνει ότι η φιλοσοφική διαμάχη και οι απόρροιες αυτής δεν έχουν κανένα νόημα. Αν ακολουθούνταν αυτό το πρότυπο από όλους τότε δεν θα είχε βγει ποτέ η δημοσίευση EPR μια προσπάθεια του Αϊνστάιν και των συνεργατών του να αποδείξουν ότι η ορθόδοξη ερμηνεία δεν στέκει στις παραδοσιακές αρχές τις αιτιοκρατίας. Συγκεκριμένα σε αυτή τη δημοσίευση υποστηρίζεται ότι δυο φωτόνια (σωματιδία του φωτός) που είναι στην ίδια κβαντική κατάσταση θα μπορούσαν να αλληλεπιδρούν με ταχύτητες μεγαλύτερες του φωτός αφού αν πειραματικά εξακριβώσω την κατάσταση του ενός η κβαντική συσχέτιση μου επιτρέπει να ξέρω ακριβώς και την κατάσταση του άλλου, όσο μακριά και αν είναι.
Κι όμως ακριβώς αυτή η πρόταση εξακριβώθηκε και εξακριβώνεται ακόμα με σύγχρονα πειράματα, τα πιο γνωστά εκ των οποίων διεξήχθησαν στην ομάδα του νομπελίστα Alain Aspect. H κβαντική συσχέτιση “entanglement” και οι ανισότητες του John Bell δίνουν ένα μέτρο του πόσο μεγάλη είναι και πόσο διαφορετική από την κλασική στατιστική συσχέτιση, βγήκε ακριβώς από την αμφισβήτηση του κυρίαρχου δόγματος και είναι στην προμετωπίδα της έρευνας για τους κβαντικούς υπολογιστές που θα ξεπεράσουν κατά πολύ τις δυνατότητες των σημερινών κλασικών υπολογιστών.
Το “Σκάσε και υπολόγιζε” είναι όμως μια μέθοδος που ισχύει γενικά ως πάταξη κάθε σκέψης πέρα από το κυρίαρχο και σε άλλα πεδία όπως της οικονομίας, της κοινωνικής επιστήμης και της πολιτικής. Έτσι οι νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι και οι τρόικες εσωτερικές και εξωτερικές απαιτούν να βγαίνουν τα νούμερα, και ας είναι λάθος όλο το μοντέλο. Είναι ό,τι πιο πολύτιμο να συνεχίζουμε να αμφισβητούμε το καθ’όλα επιζήμιο δόγμα του “Σκάσε και υπολόγιζε” και στην επιστήμη και σε κάθε τομέα που αφορά την ζωή μας.
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο ένθετο του Νόστιμον Ήμαρ στον Δρόμο της Αριστεράς, το Σάββατο 8.10.2016
Κάθε Σάββατο κυκλοφορεί στα περίπτερα το έντυπο Νόστιμον Ήμαρ ένθετο στον Δρόμο της Αριστεράς.