Γιάννης Αγγελάκης
Το 8ο και τελευταίο μέρος του αφιερώματος “Κορωνοϊός και Τεχνολογία”
«Έχεις παρατηρήσει ότι όλες οι μηχανές φτιάχνονται για έναν σκοπό;», ρώτησε την Ιζαμπέλα. «Φτιάχνονται για να σε κάνουν να γελάς, όπως αυτό εδώ το ποντικάκι, ή για να σου πουν τον χρόνο, όπως τα ρολόγια, ή για να σε γεμίσουν με θαυμασμό όπως αυτό εδώ το ρομπότ. Ίσως γι’ αυτό μία σπασμένη μηχανή με κάνει πάντα να αισθάνομαι λίγο λυπημένος, επειδή δε μπορεί να κάνει αυτό για το οποίο φτιάχθηκε». Η Ιζαμπέλα έπιασε το ποντίκι, το κούρδισε, και το άφησε στο έδαφος να τρέξει. «Ίσως ισχύει το ίδιο και με τους ανθρώπους», συνέχισε ο Χιούγκο. «Όταν ο άνθρωπος χάνει τον σκοπό του… είναι σα να έχει σπάσει»
― Brian Selznick, The Invention of Hugo Cabret
Περισσότερο από ποτέ άλλοτε στην πρόσφατη ιστορία, υπάρχει ανάγκη να θέσουμε τα ερωτήματα που θα μεταμορφώσουν το προβληματικό σήμερα στο ελπιδοφόρο μέλλον που οι κοινωνίες μας τόσο έχουν ανάγκη.
Η πανδημία του κορωνοϊού αποτελεί έναν επιταχυντή εξελίξεων. Το πείραμα που βρίσκεται σε εξέλιξη θα αλλάξει ριζικά τις κοινωνίες που ζουμε. Όμως η μορφή που θα πάρουν οι κοινωνίες μας, εξαρτάται ακόμα από εμάς.
Τώρα, πρέπει να δράσουμε.
Μέσα στις επόμενες δεκαετίες μέσω των προόδων της τεχνολογίας μπορεί να έχουμε εξαλείψει όλα τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα.
Το μέλλον μπορεί να είναι ελπιδοφόρο.
Η κάλυψη των ενεργειακών αναγκών του πλανήτη θα μπορεί να γίνεται με μικρό ή μηδενικό κόστος και με τρόπους που δε θα βλάπτουν το περιβάλλον.
Θα μπορούμε ως ανθρωπότητα να έχουμε καλύψει όλες τις ανάγκες σε σίτιση.
Σήμερα, εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν λόγω ιών που μεταδίδονται από μη πόσιμο νερό. Όμως, μέσω της εξέλιξης της τεχνολογίας προκύπτουν νέες λύσεις που μπορούν να δώσουν οριστικές λύσεις και να μεταμορφώσουν θετικά τις κοινωνίες, σώζοντας εκατομμύρια ζωές.
Οι εξελίξεις στην ιατρική επιστήμη δημιουργούν βάσιμες ελπίδες ότι το τέλος πολλών ανίατων ασθενειών είναι κοντά. Οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν περισσότερα χρόνια με καλύτερη ποιότητα ζωής.
Το πρόβλημα της στέγης μπορεί να λυθεί μέσω της δραματικής μείωσης του κόστους για κατασκευή σπιτιών μέσω της ανάπτυξης των τεχνολογιών 3D Printing.
Όλα αυτά μπορούν να γίνουν εφικτά μέσω των προόδων της τεχνολογίας.
Στο μέλλον, μπορεί το πρόβλημα να μην είναι η διαχείριση της σπανιότητας αλλά το πώς θα μοιραστεί ο πλούτος δίκαια.
Ο κορωνοϊός μπορεί να λειτουργήσει ως ο επιταχυντής θετικών εξελίξεων που θα μεταμορφώσουν τις κοινωνίες ριζικά εις όφελος του ανθρώπου.
Για να συμβεί όμως αυτό πρέπει πρώτα να φέρουμε ξανά στο προσκήνιο τον άνθρωπο.
Εφαρμόζοντας έναν ιδιότυπο μινιμαλισμό ο σύγχρονος άνθρωπος καλείται να κρατήσει μόνο «αυτά που έχουν σημασία» ενώ αναγνωρίζει ως περιττά όλα αυτά που περιορίζουν την ελεύθερη και απρόσκοπτη κίνησή του.
Προσπαθούμε να γίνουμε οι καλύτεροι εαυτοί μας, όχι καλύτεροι άνθρωποι για την κοινότητα που ζούμε και τον συνάνθρωπό μας.
Επικεντρωνόμαστε και θέτουμε ως κυρίαρχο στόχο τη διαρκή βελτίωση του μηχανικού εαυτού.
Ο Τσάρλι Τσάπλιν στην ταινία του «Ο Μεγάλος Δικτάτορας» μίλησε για την πλεονεξία που δηλητηρίασε τις ψυχές των ανθρώπων, και τις μηχανές που προσφέρουν αφθονία αλλά μας άφησαν σε ένδεια.
Είπε:
«Η γνώση μας έκανε κυνικούς, η ευφυΐα, σκληρούς και αγενείς. Σκεφτόμαστε πολύ και αισθανόμαστε ελάχιστα. Περισσότερο από τις μηχανές έχουμε ανάγκη την ανθρωπιά. Περισσότερο από την ευφυία έχουμε ανάγκη την καλωσύνη και την ευγένεια. Δίχως αυτές τις αρετές, η ζωή θα είναι βίαιη και όλα θα χαθούν…»
Σήμερα, τα λόγια αυτά ηχούν οικεία.
Υπενθυμίζουν σε όλους μας ότι, όταν ο άνθρωπος τέθηκε στο παρελθόν στο περιθώριο, όταν η ανθρωπότητα παραδόθηκε στους “αφύσικους άνθρωπους – ανθρώπους μηχανές, με μηχανικούς εγκεφάλους και μηχανικές καρδιές”, ήρθε αντιμέτωπη με την καταστρεπτική βία και όλα κινδύνεψαν να χαθούν.
Σήμερα είναι μία τέτοια στιγμή όπου όλα κινδυνεύουν ξανά να χαθούν.
Αποδεχόμενοι ότι οι άνθρωποι είναι όπως οι μηχανές που οφείλουν να βελτιστοποιούν τη λειτουργία τους, οι κοινωνίες που δημιουργούμε είναι κοινωνίες στις οποίες ο άνθρωπος δε μπορεί παρά να είναι λειτουργικός ή ελαττωματικός, όπως μια μηχανή. Είναι κοινωνίες χωρίς καρδιά.
Αλλά πώς θα καταφέρουμε να φέρουμε στο προσκήνιο ξανά τον άνθρωπο αν πιστεύουμε ότι ο άνθρωπος είναι όπως μια μηχανή;
Χρειάζεται να θέσουμε στο προσκήνιο ότι καλύτερο και ξεχωριστό έχουμε ως είδος: τις ανθρώπινες αρετές.
Για να διασφαλίσουμε ότι το μέλλον που θα έρθει μετά την πανδημία θα είναι ελπιδοφόρο για κάθε άνθρωπο, κι ότι στο μέλλον δε θα κινδυνέψουν όλα να χαθούν, όπως κινδύνεψαν και στο παρελθόν.
Χρειαζόμαστε ένα Νέο Άνθρωπο. Υπάρχει και σήμερα. Τον αναγνωρίσαμε για πρώτη φορά μετά από πολύ καιρό μέσα στην πανδημία.
Εργάζεται σε δημόσια νοσοκομεία σε χώρες με κακές υποδομές. Εργάζεται εκεί ενώ γνωρίζει ότι η εργασία του δε θα τύχει της αναγνώρισης που πραγματικά αξίζει και αποδεχόμενος τις μειωμένες προοπτικές που η θέση αυτή του προσφέρει γιατί έχει ένα υψηλό αίσθημα καθήκοντος προς το κοινωνικό σύνολο και την κοινότητα στην οποία ζει.
Είναι όλοι αυτοί οι άνθρωποι που αφιερώνουν τις ζωές τους για τη διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας της κοινωνίας δίχως να έχουν κάποιο κέρδος απ’ αυτό. Υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι γύρω μας παντού, όμως έχουμε μάθει να τους αγνοούμε.
Είναι κι αυτοί οι άνθρωποι που μπορούν να μην «κάνουν αυτό που αγαπούν» αλλά κάνουν αυτό που είναι αναγκαίο, που αναγνωρίζουν ότι το ατομικό καλό διασφαλίζεται μέσω της κοινής συλλογικής ευημερίας.
Εν μέσω πανδημίας οι πρωθυπουργοί μίλησαν με θαυμασμό για το έργο τους, οι εταιρείες ασπάστηκαν τον ηρωισμό τους, οι άνθρωποι βγήκαν στα μπαλκόνια και τους χειροκρότησαν, για να τους ξεχάσουν μετά.
Όσο φέρνουμε στο προσκήνιο αυτούς τους ανθρώπους, όσο πιο ελπιδοφόρα είναι η οπτική μας περί ανθρώπινης φύσης, τόσο παραπάνω θα μπορούμε να ελπίζουμε ότι ο κόσμος μας μπορεί να γίνει καλύτερος, ότι το υλικό που θα προκύψει μετά την πανδημία θα είναι τέτοιο που θα εγγυάται το κτίσιμο μίας κοινωνίας που θα βασίζεται στην ισότητα και στην ισονομία.
Τώρα, περισσότερο από ποτέ το έχουμε ανάγκη.
Στο διπλό κύμα που κτυπάει τις ανθρώπινες κοινωνίες, των μεγάλων τεχνολογικών αλλαγών και της πανδημίας και της οικονομικής κρίσης που αυτή δημιουργεί, θα πρέπει ο άνθρωπος να βγει μπροστά για να δώσει τις απαντήσεις που θα έχουν στο προσκήνιο τη ζωή.
Αλλιώς, αν αποτύχουμε σε αυτό τον στόχο, ο υπαρκτός κίνδυνος είναι η καταστρεπτική βία που γίνεται αποδεκτή. Μεγενθύνεται και γίνεται όλο και πιο φυσική όσο συρρικνώνεται η αξία του ανθρώπου.
Αλλά ο άνθρωπος δεν είναι το βάρος του σε κάποια ζυγαριά που γέρνει προς τη μία ή την άλλη πλευρά ανάλογα με τα συμφέροντα των ισχυρών.
Και μπορεί οι προβλέψεις για το μέλλον να είναι δυσοίωνες, όμως αν απέδειξε κάτι η πανδημία, είναι ότι τίποτα δεν είναι οριστικό και προδιαγεγραμμένο.
Υπάρχει το ατυχές, υπάρχει το απρόβλεπτο. Τα πράγματα πολλές φορές δεν πάνε σύμφωνα με το πρόγραμμα. Τα σχέδια καταρρέουν. Πολλές φορές καταρρέουν βίαια. Και κάποιες φορές το όμορφο ξεπροβάλλει ως ατύχημα.