Του Σπύρου Μαλάμη*
Η απόπειρα πραξικοπήματος, που έλαβε χώρα λίγες μέρες πριν στην γείτονα Τουρκία, όχι μόνο δεν αποτελεί «κεραυνό εν αιθρία», αλλά θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί, παρακολουθώντας τόσο εξελίξεις στο εσωτερικό της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια όσο και την γενικότερη κατάσταση που επικρατεί στη Μέση Ανατολή, ότι μία τέτοια αντιδραστική κίνηση ήταν αν όχι αναμενόμενη, πολύ πιθανή. Εξάλλου, η ιστορική εμπειρία δείχνει με μεγάλη ή/και απόλυτη βεβαιότητα ότι σε περιόδους κατά τις οποίες ο ιστορικός χρόνος συμπυκνώνεται σε τόσο μεγάλο βαθμό, προκαλώντας πολυεπίπεδες, τεκτονικές αλλαγές, η απάντηση της Ιστορίας τείνει να έχει ανατρεπτικό χαρακτήρα και να εκπλήσσει, άλλοτε ευχάριστα και άλλοτε δυσάρεστα.
Καθότι όλα τα σενάρια σχετικά με την απόπειρα αυτή, αν και διαθέτουν ένα ισχυρό θεωρητικό υπόβαθρο, στερούνται, όμως, του αποδεικτικού υλικού, θα ήταν πολύ αυθαίρετη μία ανάλυση αναφορικά με το ποιος και γιατί υποκίνησε το πραξικόπημα. Αυτό που μπορούμε με μεγαλύτερη σαφήνεια να αναλύσουμε και να συζητήσουμε είναι μάλλον το ποιο θα είναι το επακόλουθο αυτής της αποτυχημένης προσπάθειας.
Αν και υπάρχει ένα τμήμα της παγκόσμιας κοινότητας που υποστηρίζει ότι η αποτυχία του πραξικοπήματος είναι μία νίκη του τουρκικού λαού και της Δημοκρατίας, αυτή δεν συνιστά σε καμία περίπτωση μια τέτοια νίκη και ούτε σημαίνει ότι η έννομη τάξη θα επανέλθει στην Τουρκία. Αντιθέτως, είναι μία νίκη του Tayyip Erdogan, από την οποία ο τελευταίος αντλεί την αναγκαία νομιμοποίηση, προκειμένου να συνεχίσει μαζί με το AKP τις αυταρχικές, ανελεύθερες πολιτικές του, προχωρώντας μάλιστα και το σχέδιο εκκαθάρισης όλων όσοι έρχονται σε σύγκρουση με τις πρακτικές του. Ενδεικτικές είναι οι δηλώσεις τόσο του ιδίου όσο και άλλων Τούρκων αξιωματούχων, οι οποίοι βλέπουν την αποτυχία του πραξικοπήματος ως ευκαιρία για την ολοκλήρωση του παραπάνω σχεδίου.
Ήδη, υπό καθεστώς ανελεύθερης δημοκρατίας, τα τελευταία χρόνια κατόρθωσε με διώξεις «αντιφρονούντων», πολιτικές δολοφονίες, εκτελέσεις πολιτικών κρατουμένων σε κελιά φυλακών, φίμωση σημαντικού τμήματος της τουρκικής κοινωνίας, να πετύχει σημαντική πρόοδο, παρά τις έντονες αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας αλλά και στη διεθνή κοινότητα. Σήμερα, αυτές οι πρακτικές όχι απλώς νομιμοποιούνται από μεγάλο τμήμα της κοινωνίας – αυτό των ψηφοφόρων του -, αλλά επικροτούνται από τους τελευταίους, οι οποίοι τις τελευταίες μέρες παίρνοντας τον Νόμο στα χέρια τους, προχώρησαν σε βασανιστήρια, πογκρόμ και άλλες ένοπλες επιθέσεις σε γειτονιές δημοκρατών και αριστερών πολιτών.
Σήμερα, με τον κρατικό μηχανισμό να είναι πλήρως παραδομένος στις ορέξεις του «ηγεμόνα» Erdogan, ο δρόμος για μία ακόμη περισσότερο ανελεύθερη και αυταρχική Τουρκία είναι ανοιχτός. Οι μαζικές απολύσεις σε κομβικούς κρατικούς θεσμούς που πραγματοποιούνται τις τελευταίες ημέρες, όπως ο στρατός, η δικαιοσύνη, τα πανεπιστήμια κ.ο.κ, σηματοδοτούν μία νέα πολιτική κατάσταση με την συγκέντρωση της απόλυτης πλέον εξουσίας, υπό τον μανδύα του κοινοβουλευτισμού, στον Ανώτατο Άρχοντα, οι επιδιώξεις του οποίου φαίνεται να περικλείουν ένα γενικότερο σχέδιο αναμόρφωσης του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι στην όμορη χώρα.
Ωστόσο, το γεγονός ότι την παρούσα χρονική στιγμή ο Erdogan και η κυβέρνησή του έχουν το πλεονέκτημα και την φανατική υποστήριξη των οπαδών τους, δεν σημαίνει αυτομάτως και την επιτυχία του σχεδίου τους. Συνήθως τέτοιες σπασμωδικές κινήσεις είναι πιθανόν να προμηνύουν κάτι διαφορετικό. Λαμβάνοντας υπόψη δε και την ιστορική εμπειρία, όταν ένα ήδη αυταρχικό καθεστώς αναγκάζεται να ασκήσει τόσο φανερά τόσο πολλή βία και καταστολή προς ένα ιδιαίτερα μεγάλο τμήμα του πολιτικού σώματος, για να διατηρηθεί στην εξουσία, είναι συνήθως καταδικασμένο να καταρρεύσει και ο Ανώτατος Άρχων να πέσει άδοξα.
Αν και τα δημοκρατικά και αριστερά τμήματα της τουρκικής κοινωνίας είναι ακόμη μουδιασμένα από την ταχύτητα των εξελίξεων, η ανάκαμψή τους είναι θέμα χρόνου και κρίνεται αναγκαία περισσότερο τώρα από οποιαδήποτε άλλη στιγμή. Γιατί όντως, σε περίπτωση που όλα τα τμήματα της κοινωνίας, αν όχι συμφωνήσουν με τις ανελεύθερες πρακτικές, τουλάχιστον όμως σιωπήσουν και παραμείνουν αδρανή δίχως να ασκήσουν τις απαραίτητες πιέσεις, η κυριαρχία του Erdogan και του AKP θα θεμελιωθεί σε πολύ ισχυρά θεμέλια για τουλάχιστον μία δεκαετία, παρά τις όποιες πιέσεις θα δεχτεί από εξωτερικούς παράγοντες.
Είναι, εν κατακλείδι, θέμα χρόνου να μάθουμε ποιοι βρίσκονται πίσω από την απόπειρα αυτή, κάτι που θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε και να εξηγήσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τα τεκταινόμενα, καθώς και να δούμε την τροπή που θα πάρουν οι σημαντικές αυτές εξελίξεις. Ας μην ξεχνάμε ότι στην εποχή αυτή οι απαντήσεις είναι πολύ πιο σύνθετες και περίπλοκες, με αποτέλεσμα να μην είναι εύκολο να βγάζουμε τελεσίδικα συμπεράσματα.
* Φοιτητής του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ