του Ζαχαρία Κοτσύφη
“Ελάχιστα είναι τα έργα που προσπαθούν να φωτίσουν τα ναζιστικά εγκλήματα και απο τη σκοπιά της αποικιακής κουλτούρας και των αποικιακών πρακτικών, είτε γερμανικών είτε γενικότερα ευρωπαϊκών. Η έμφαση δίνεται στα ιδιαίτερα γνωρίσματα του ναζιστικού αντισημιτισμού, όχι όμως στην αγκύρωση του σε μια θεωρία και μια πρακτική εξολόθρευσης “κατώτερων φυλών”, που στάθηκε κοινή μοίρα των ευρωπαϊκών ιμπεριαλισμών” [1]
Η πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα διαπράχθηκε το 1904 στη Ναμίμπια. Οι Γερμανοί που είχαν καταλάβει τη χώρα δεν μπορούσαν να ανεχθούν για πολύ τις εξεγέρσεις των φυλών Χερέρο και Νάμα, με αποτέλεσμα να προβούν σε μαζικές εκτελέσεις αμάχων. Αυτή όμως δεν ήταν η πρώτη αλλά ούτε η τελευταία γενοκτονία του αιώνα. Μία όμως έχει καθιερωθεί στην παγκόσμια συλλογική μνήμη ως το απόλυτο κακό. Η απόλυτη έκφραση του ναζιστικού παροξυσμού. Το Ολοκαύτωμα των Εβραίων. Αναμφισβήτητα η χειρότερη γενοκτονία που έχει τελεστεί σε Ευρωπαϊκό έδαφος. Η θανάτωση δηλαδή σε βιομηχανικό επίπεδο ανθρώπων που θεωρήθηκαν φυλετικά κατώτεροι.
Ποια είναι όμως η θέση των γενοκτονιών που διαπράχθηκαν εκτός ευρωπαϊκού εδάφους στη συλλογική μνήμη; Εδώ δεν πρόκειται να κάνουμε κάποια σύγκριση. Απλά θα κάνουμε μια προσπάθεια να καταλάβουμε τους παράγοντες εκείνους που έπαιξαν ρόλο στην περιθωριοποίηση σε επίπεδο λόγου αλλά και ιστοριογραφίας άλλων γενοκτονιών που διαπράχθηκαν σε άλλες περιοχές του πλανήτη.Επίσης πώς αυτό με τη σειρά του έχει συμβάλλει στον τρόπο με τον οποίο ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν το μεταναστευτικό σήμερα.
Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν ήταν σε καμία περίπτωση πρωτοτυπία των ναζί. “Αν ο ναζιστικός αντισημιτισμός δεν είχε αντίστοιχο εκτός Γερμανίας, τα υλικά που αποτέλεσαν τη σύνθεση του ήταν διαθέσιμα, σε μεγάλη κλίμακα, στο σύνολο του δυτικού κόσμου”.[2] Στρατόπεδα συγκέντρωσης υπήρχαν στη Β.Αμερική για τον περιορισμό των αυτόχθονων. Η πολιτική κατά των επιμειξιών που εφάρμοσαν οι ΗΠΑ αποτέλεσαν παράδειγμα προς μίμηση για τους Γερμανούς αποικιακούς διοικητές στην Νοτιοδυτική Αφρική.
Σύμφωνα με την Χάνα Άρεντ, η αποικιακή κυριαρχία του 19ου αιώνα ήταν μια πρώτη σύνθεση ανάμεσα σε διοίκηση και σφαγή. Μία σύνθεση η οποία αφού δοκιμάστηκε στις αποικίες, εφαρμόστηκε εις βάρος των Εβραίων στην Ευρώπη.[3] Βλέπουμε λοιπόν, ότι μία πρώτη μορφή αυτού που εφαρμόστηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί, είχε δοκιμαστεί αρχικά στις αποικίες.
Γιατί όμως δεν δόθηκε η ίδια βαρύτητα σε αυτά τα εγκλήματα;
Σύμφωνα με τον Aime Cesar, ο λόγος για τον οποίο το Ολοκαύτωμα θεωρείται περισσότερο φρικαλέο είναι το γεγονός της μεταφοράς και εφαρμογής της βίας που προοριζόταν για άλλους λαούς, σε ευρωπαϊκό έδαφος και εις βάρος Ευρωπαίων πολιτών.
Τα αποικιακά εγκλήματα δεν θεωρήθηκαν σοβαρά η τόσο άξια αναφοράς επειδή δεν τελέστηκαν από ολοκληρωτικά ή φασιστικά καθεστώτα. Πολλά από τα κράτη που προέβησαν σε μαζικά εγκλήματα στις αποικίες είχαν νόμιμα εκλεγμένες και φιλελεύθερες κυβερνήσεις. Η εξαγωγή πολέμων αλλά και της φρίκης που συνεπαγόταν από αυτούς δεν ήταν προνόμιο μόνο φασιστικών καθεστώτων.
Ειδικά σε μια εποχή όπου κυριαρχούσε ο κοινωνικός δαρβινισμός ο οποίος υποστήριζε την κατωτερότητα κάποιων κοινωνικών ομάδων και λαών, ο θάνατος εκατομμυρίων ανθρώπων σε κατώτερες κοινωνίες δεν ήταν άξιο να καταδικαστεί.
Πολλά από τα εργαλεία περιορισμού ή επιτήρησης που χρησιμοποιήθηκαν στην Ευρώπη μετέπειτα, δοκιμάστηκαν πρώτα στις αποικίες οι οποίες αποτέλεσαν το εργαστήριο της “ευρωπαϊκής νεωτερικότητας”.[4] Αυτό συνεχίζεται και στην εποχή μας, όπου τεχνολογίες επιτήρησης χρησιμοποιούνται για τον περιορισμό των μεταναστών που προέρχονται από την υποσαχάρια Αφρική. Δεν πρέπει να υπάρχει καμία αμφιβολία, ότι τα τεχνολογικά εξελιγμένα συστήματα καταστολής στα σύνορα χωρών της Βόρειας Αφρικής θα μεταφερθούν σε ευρωπαϊκό έδαφος ενάντια σε Ευρωπαίους πολίτες όποτε κριθεί απαραίτητη η εντατικοποίηση της ήδη υπάρχουσας καταστολής. [5]
Η επιστήμη με τη σειρά της έπαιξε σημαντικό ρόλο παρέχοντας τα απαραίτητα νομιμοποιητικά εργαλεία της κατάκτησης και της εξολόθρευσης. ‘’Η ιατρική ανθρωπολογία, ο ευγονισμός και η φυλετική βιολογία, είναι σε μεγάλο βαθμό αδιαχώριστες από την διαδικασία αποικιοποίησης της Αφρικής και της Ασίας. Συγκεκριμένα στο ¨Descent of Man¨ ο Δαρβίνος, “βιολογικοποίησε την ιστορία” , περιγράφοντας την εξολόθρευση των ιθαγενών ως συνέπεια της συνάντησης τους με τον πολιτισμό.”[6]
Στα πλαίσια της καταγραφής των εγκλημάτων που τελούσαν οι πρώτοι Ευρωπαίοι κατακτητές, υπήρχαν αναφορές για την εξολόθρευση των ιθαγενών στην Ν.Αμερική από ένα Δομινικανό ιερέα, τον Βαρθολομαίο Ντε Λας Κάσας, ο οποίος περιέγραφε με γλαφυρό τρόπο τις βιαιότητες που ασκούσαν οι κονκισταδόρες εις βάρος των ιθαγενών. “Εισέρχονταν [οι ισπανοί] και δεν υπήρχαν ούτε παιδιά ούτε γέροι ούτε έγκυες και λεχώνες που να μην κοπούν σε κομμάτια σαν τα αρνιά στα σφαγεία. Αρπαζαν τα νεογέννητα από το στήθος των μανάδων τους και, τραβώντας τα από τα πόδια, τα πετούσαν με το κεφάλι στα βράχια”. Σύμφωνα με τον ίδιο, ο οποίος δεν ήταν σε καμία περίπτωση ενάντια στην αποικιοκρατία την οποία θεωρούσε εργαλείο εκχριστιανισμού, ο γηγενής πληθυσμός της Εσπανιόλας είχε μειωθεί από 1,1 εκατομμύριο κατοίκους το 1492 σε μόλις 16.000 το 1516.[7]
Από την άλλη ο Τζόζεφ Κόνραντ, μέσα από το βιβλίο του “Η καρδιά του σκότους” έδειχνε τον κυνισμό με τον οποίο οι αποικιοκράτες αντιμετώπιζαν τους ντόπιους στο δέλτα του Κονγκό. Στο Κονγκό το οποίο αποτελούσε προσωπικό κτήμα του βασιλιά Λεοπόλδου του Βελγίου εξοντώθηκαν 20 εκατομμύρια άνθρωποι στο διάστημα ανάμεσα στο 1880-1920. Η βία στις φυτείες και στα ορυχεία χαλκού ήταν συστηματική. Σκοπός ήταν η εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου της χώρας με παράλληλη εκμετάλλευση μέχρι εξοντώσεως του πληθυσμού.
Εδώ αξίζει να αναφέρουμε ότι οι φυτείες, ως πεδία εκμετάλλευσης της ανθρώπινης εργασίας αποτέλεσαν εύφορο έδαφος πειραματισμού των αποικιοκρατών.
Στην Αιθιοπία,ο ιταλικός φασισμός που ονειρευόταν μια “Αιθιοπία χωρίς Αιθίοπες” αν και τελικά ηττήθηκε το 1939 είχε καταφέρει με χημικά και συμβατικά μέσα να εξοντώσει 250.000 Αιθίοπες.
Στην Κένυα, η εξέγερση των Μαου Μαου είχε θορυβήσει τους Βρετανούς αποικιοκράτες οι οποίοι προέβησαν σε μαζικούς απαγχονισμούς αλλά και περιορισμό 160.000 ανθρώπων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης υπό απάνθρωπες συνθήκες.
Αν και υπάρχουν στοιχεία που διαφοροποιούν τις περιπτώσεις, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν μακάβρια μέρη τα οποία παρήγαγαν φρίκη και θάνατο.
Στην αυγή του 21ου αιώνα και μετά από τις φρικαλεότητες του παρελθόντος, βλέπουμε να επανέρχονται κρατικές πολιτικές και κοινωνικές συμπεριφορές που θεωρούσαμε ξεπερασμένες. Πολιτικές που νομιμοποιούν την ανέγερση στρατοπέδων συγκέντρωσης στα σύνορα κρατών που κόπτονται για την ασφάλεια των πολιτών τους την ίδια στιγμή που κάνουν εξαγωγή θανάτου σε άλλες περιοχές.
Μιλάμε λοιπόν ξανά για τη δημιουργία στρατοπέδων συγκέντρωσης στα σύνορα κρατών της δύσης. Στις ΗΠΑ, όπου η κυβέρνηση των ρεπουμπλικανών ασκεί μία σκληρή στάση απέναντι στους μετανάστες από χώρες της κεντρική Αμερικής, παιδιά ηλικίας μέχρι 2 ετών χωρίζονται από τους γονείς τους και οδηγούνται σε κέντρα κράτησης ανηλίκων όπου κρατούνται υπό απάνθρωπες συνθήκες
H Αυστραλία η οποία ακολουθεί μία συστηματική πορεία αποκλεισμού έχει εγκαταστήσει εδώ και χρόνια στρατόπεδα συγκέντρωσης για μετανάστες από την Νοτιοανατολική Ασία στα νησιά Μανου και Ναουρου. Δηλαδή Offshore “κέντρα κράτησης” για να μην πατήσουν τη γη της Αυστραλίας οι ανεπιθύμητοι.[8]
Στην Ευρώπη πλέον όλο και περισσότερα κράτη υιοθετούν σκληρή στάση όσον αφορά το μεταναστευτικό. Έχουν γραφτεί πολλά σχετικά με την αντιμεταναστευτική πολιτική των χωρών του Βίζεγκραντ (Τσεχία,Πολωνία,Σλοβακία και Ουγγαρία), και της Ιταλίας. Αν λάβουμε υπόψη τις εξαγγελίες της ελληνικής κυβέρνησης σχετικά με το μεταναστευτικό (μη απόδοση ΑΜΚΑ σε ξένους υπηκόους, Ζέπελιν πάνω από τη Σάμο για την παρακολούθηση μεταναστών) η Ελλάδα μπαίνει και με τη βούλα στην μακάβρια αυτή λίστα. Το μέλλον προβλέπεται ζοφερό για όσους/ες επιχειρήσουν να περάσουν στην Ευρώπη.
Η ποινικοποίηση δε της αλληλεγγύης προς τους πρόσφυγες έτσι όπως εκδηλώθηκε στις περιπτώσεις των Πία Κλέμπ και Ράκετε και άλλων θα είναι στην ημερήσια διάταξη σε μια Ευρώπη η οποία συντηρητικοποείται όλο και περισσότερο.
Οι πολιτικές περιορισμού πληθυσμών που εφαρμόζονται στην εποχή μας έχουν το ίδιο άρωμα ευγονισμού που επικρατούσε στο παρελθόν στην Ευρώπη. Το μότο των ακροδεξιών όπως ο Σαλβίνι είναι “Να πεθάνουν,αλλά μακριά από τα σύνορα μας”. Όπου και να κοιτάξει κανείς οι απόγονοι των “κολασμένων της γης” του παρελθόντος είναι οι κατατρεγμένοι του σήμερα.
Οφείλουμε να κατανοήσουμε, ότι οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές που υποτιμούν την ανθρώπινη ζωή στο βωμό της εκμετάλλευσης, εφαρμόζονται σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη σε αγαστή συνεργασία με το κράτος. Χωρίς διακρίσεις. Είναι απαραίτητη λοιπόν η προσπάθεια κατανόησης της ιστορίας χωρίς ιεραρχήσεις έτσι ώστε να μπορέσουν να ξεπεραστούν οι οποιεσδήποτε αμφιβολίες για το ποιοι/ες ήταν και συνεχίζουν να είναι οι θύτες και τα θύματα του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού.
Παραπομπές
[1] Enzo Traverso (2013) “Οι ρίζες της ναζιστικής βίας. Μια ευρωπαική γενεαλογία”, (σ. 74), Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου
[2] Enzo Traverso (2016) “ Η ιστορία ως πεδίο μάχης. Ερμηνεύοντας τις βιαιότητες του 20ου αιώνα”, (σ.195), Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου
[3] Οι απαρχές του Ολοκληρωτισμού, Ιμπεριαλισμός- Χάνα Άρεντ – Εκδόσεις Νησίδες- 2017
[4] Αποδομώντας την Αυτοκρατορία, Θεωρία και πολιτική της μετααποικιακής κριτικής-Αθηνά Αθανασίου, Μίνα Καραβαντά, Ιωάννα Λαλιώτου, Πηνελόπη Παπαηλία- Εκδόσεις Νήσος-2016
[5] https://migration-control.taz.de/#en
[6] Enzo Traverso (2013) “Οι ρίζες της ναζιστικής βίας, Μια ευρωπαική γενεαλογία”,(σ. 81-82), Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου
[7] Αποικιακές Αυτοκρατορίες. Η εξάπλωση της Ευρώπης στον κόσμο 16ος-20ος αιώνας- Φλιτούρης Α.Φλιτούρης- Εκδόσεις ΑΣΙΝΗ- Μάιος 2015
[8] https://www.sbs.com.au/news/a-history-of-australia-s-offshore-detention-policy