Πρόσφυγες, αυτοοργανωμένοι παραγωγοί
«Πώς γίνεται να ξεκινάς τη ζωή σου απ’ το μηδέν, ξανά και ξανά, χωρίς να σε καταπίνει η απόγνωση;»
«Ενας από μας», Νούλη Τσαγκαράκη
Στον δρόμο, κοντά μιάμιση ώρα από την Αθήνα, δεν μιλούν πολύ. Είναι που δεν τους βοηθούν και τα αγγλικά…
Οι συνταξιδιώτες μας, ο 19χρονος Σαμίρ και ο 16χρονος Γουσέφ, πρόσφυγες από τη Συρία, δεν θέλουν να πουν πολλά για το πώς έφτασαν εδώ, για το τι άφησαν πίσω τους. Τους πήρε μήνες το ταξίδι, κοντεύουν χρόνο στη χώρα μας. Απαντούν μετρημένα, σχεδόν μονολεκτικά.
Ο πάγος φαίνεται να σπάει όταν η κουβέντα φτάνει στον προορισμό του ταξιδιού μας. Τα χωράφια. Ο μικρός έδωσε μάχη να τον αφήσουν να έρθει να βοηθήσει.
«Θέλω να βγω να ξεσκάσω, δεν μου αρέσει να κάθομαι…». Ετσι κι αλλιώς στην Αθήνα δεν έχει και πολλά να κάνει. Περιμένουν, οι γονείς του και τα δύο αδέρφια του, να πάνε στη Γερμανία να σμίξουν με τον αδερφό του που τα κατάφερε και πήρε άσυλο εκεί… Μέχρι τότε περιμένουν. Για μήνες.
Ο Σαμίρ, από την άλλη, αν και επιφυλακτικός, χαμογελάει όταν μιλάμε για το χωριό. Θέλει να μείνει και να δουλέψει εδώ, του αρέσει που έχει κάτι να κάνει, που η δουλειά του έχει αντίκρισμα: «Να δείτε ντομάτες που βγάλαμε και το χωράφι είναι ακόμη γεμάτο, θα μαζέψουμε πολλές και τούτη τη φορά…».
Φυτεύοντας στα χωράφια της αλληλεγγύης | Το χωράφι: πάνω από 100 στρέμματα γης στη Βοιωτία, που τα νοικιάζουν και τα έχουν αναστήσει σχεδόν από την αρχή του χρόνου, εφοδιάζοντας με φρέσκα εποχικά λαχανικά και φρούτα αλλά και συσκευασμένα, προκειμένου να διατηρηθούν τουρσιά, λιαστές ντομάτες, ακόμη και όσπρια και δημητριακά όχι μόνο τη δική τους στέγη αλλά και 3-4 άλλες αυτοοργανωμένες δομές προσφύγων από τις 7-8 που έχουν δημιουργηθεί για να καλύψουν τις ανάγκες των ανέστιων.
Υπολογίζουν ότι σε ενάμιση χρόνο πέντε καταλήψεις έχουν στεγάσει προσωρινά πάνω από 13.000 ανθρώπους. Ο δικός τους χώρος φιλοξενίας είναι το «Σχολείο», η κατάληψη στέγης του 5ου Λυκείου της Αθήνας στην οδό Οκταβίου Μερλιέ όπου μένουν κοντά 240 άτομα, κυρίως οικογένειες ή μόνοι ανήλικοι, που έφυγαν από τα νησιά και θέλουν να συνεχίσουν την αναζήτηση των δικών τους μακριά από τα «καμπ».
Σιτάρι, φακές, ρεβίθι, όλα τα καλοκαιρινά κηπευτικά -ντομάτα, κολοκύθι, πιπεριά, πατάτα, κρεμμύδι, μελιτζάνα- και τώρα τα χειμωνιάτικα που έσπειραν στις αρχές του φθινοπώρου και μεταφυτεύουν για την καλλιέργειά τους – λάχανο, κουνουπίδι, μπρόκολο, σπανάκι, σέσκουλο.
Με το που φτάνουμε στο φρεσκο-οργωμένο χωράφι που βρίσκεται ανάμεσα σε βαμβακοχώραφα, παίρνουν τα εργαλεία από την αποθήκη και ξεκινούν τη μεταφύτευση. Δίπλα της έχει κατασκευαστεί ο σκελετός μιας εγκατάστασης.
– «Θερμοκήπιο;».
– «Οχι, θέλουμε να φτιάξουμε ένα εργαστήριο για τη μεταποίηση των προϊόντων μας».
Στο φορτηγάκι φορτώνουν σανό, καλαμπόκι για τα ζώα, τα δίχτυα για το μάζεμα των ελιών, τα πράγματά τους για να τα αφήσουν στο σπίτι που νοικιάζουν στο χωριό.
Πρόσφυγες, αυτοοργανωμένοι παραγωγοί
Και συνεχίζουμε: αφήνουμε έναν-δυο στον ελαιώνα που τους παραχώρησαν για να μαζέψουν τις ελιές. Τους συναντά και ο συμπατριώτης τους ο Αλί που μένει στο χωριό για να δουλεύει, κοντεύει δύο χρόνια στη χώρα μας και περιμένει να του χορηγηθεί άσυλο. Στρώνουν τα δίχτυα κι αρχίζουν το μάζεμα.
«Μας έχουν αναθέσει να μαζέψουμε και τις ελιές σε μια πλαγιά του βουνού. Είναι μεγάλη δουλειά, θα πρέπει να μείνουμε μέρες στο βουνό και φτιάχνουμε τώρα το συνεργείο από εθελοντές. Από το λάδι που θα βγάλουμε, όταν το πουλήσουμε, ελπίζουμε να καλύψουμε πολλές από τις ανάγκες μας», μας λέει ο Κάστρο, πρόσφυγας από τη Συρία που εδώ και κοντά 30 χρόνια ζει στη χώρα μας και είναι ο οδηγός μας, ο μεταφραστής μας και η ψυχή του όλου εγχειρήματος.
Η δική του ενασχόληση με τη γη ήταν που του έδωσε την ιδέα: «Ο κόσμος δεν μπορεί όσο και να θέλει να στηρίζει επ’ αόριστον τις καταλήψεις που επειδή θεωρούνται παράνομες δεν μπορούν να πάρουν βοήθεια από πουθενά, ούτε από το κράτος ούτε από τις ΜΚΟ. Επρεπε κάτι να γίνει. Ετσι στο πλαίσιο της αυτοοργάνωσης, οι ίδιοι οι πρόσφυγες είναι παραγωγοί και δουλεύουν για να εξασφαλίσουν την τροφή τους. Το ιδανικό θα ήταν να μπορούσαν να έρθουν να μείνουν στα χωριά και να καλλιεργούν τα χωράφια, αφού υπάρχουν ανάγκες και δεν υπάρχουν οι άνθρωποι»…
Συνεχίζουμε: στον δρόμο αγρότες με τρακτέρ τούς χαιρετούν, «γιατί να μη μας θέλουν, ποιος νομίζεις ότι μας όργωσε τα χωράφια, τους δίνουμε δουλειά, μας δίνουν δουλειά, όπως το χωράφι με τις ελιές…».
Φτάνουμε στο σπίτι: στον κήπο του υπάρχουν 10 πρόβατα που σύντομα θα μεταφερθούν σε ένα μαντρί που τους παραχώρησε «ένας καλός άνθρωπος» και στη μία άκρη έχει φτιαχτεί ένα κοτέτσι για τις 10 πρώτες κότες που αγόρασαν.
«Σήμερα θα μας φέρουν ακόμη 80 κότες κι έτσι θα εξασφαλίσουμε και αυγά. Υπάρχει ακόμη η σκέψη αν κάποιος θέλει να αγοράσει ένα πρόβατο να του το μεγαλώσουμε και να το έχει να το φάει στη γιορτή του καθώς θέλουμε να προχωρήσουμε και στην κτηνοτροφία… να έχουμε γάλα, τυρί…».
Δεν είναι ότι τα σχέδια που μας εκθέτει ο Κάστρο δεν έχουν τέλος, είναι ότι τα βλέπουμε να υλοποιούνται μπροστά μας πέρα από τα όποια προβλήματα και δυσκολίες.
Στο σπίτι που αποτελεί το προσωρινό κατάλυμα των προσφύγων οι οποίοι έρχονται από τις καταλήψεις για να δουλέψουν στα χωράφια, έμενε μια οικογένεια που έφυγε για τη Γερμανία, ενώ υπάρχουν σκέψεις να μεταφερθεί εδώ μία άλλη οικογένεια και άλλη μία να νοικιάσει δικό της σπίτι για να εγκατασταθεί εδώ.
Δίνονται οι τροφές στα ζώα και πάμε να δούμε το μαντρί σε μια πλαγιά απέναντι, κοντά στο βουνό, όπου θα μετεγκατασταθούν τα αρνιά, για να καταγραφούν οι δουλειές που πρέπει να γίνουν για να ετοιμαστεί.
Στον γυρισμό αγοράζονται τα απαραίτητα σακιά για τις ελιές, που γεμίζουν στην πρώτη στάση μας στον ελαιώνα και καθώς αρχίζει να νυχτώνει γυρίζουμε στα χωράφια για να δούμε πώς πάνε η μεταφύτευση και η συγκομιδή των λαχανικών που την επομένη θα έρθουν στην Αθήνα.
Η αλληλεγγύη έχει πρόσωπο και αποτέλεσμα
Την επόμενη μέρα επισκεφτήκαμε την κατάληψη στο ιστορικό 5ο Λύκειο Αθηνών: τα παιδιά παίζουν μπάλα στην αυλή του σχολείου, η φρεσκοπλυμένη μπουγάδα στάζει, παιδικές ζωγραφιές στους τοίχους και καθώς πλησιάζει η ώρα της διανομής πρωινού/δεκατιανού αρχίζει να σχηματίζεται μια ανθρώπινη σειρά μπροστά στο θρανίο με τις αραβικές πίτες, τις ελιές, τα δημητριακά, τα κομμάτια το τυρί, τα κιβώτια με τα γάλατα, τα λαχανικά.
Πίσω σε μια αίθουσα όπου είναι συγκεντρωμένες οι προμήθειες, ο τεράστιος πίνακας που καλύπτει έναν τοίχο έχει δεκάδες ξεχωριστές στήλες με ονόματα.
Είναι οι ομάδες και οι βάρδιες για τις εργασίες που υπάρχουν για την εύρυθμη λειτουργία του χώρου.
Συναντάμε τη Σόφι, μια Γαλλίδα φοιτήτρια που ήρθε για τρεις μήνες στη χώρα μας για να μιλήσει ελληνικά και μόλις άκουσε για την κατάληψη ήρθε να βοηθήσει: «Εντάξει, έμαθα και λίγα αραβικά».
Πώς αποτιμά την εμπειρία της; «Γνώρισα τόσους καλούς ανθρώπους, θα θυμάμαι πάντα τα χαμόγελα και πάνω από όλα αυτό: ότι και μέσα από τα σκ… μπορεί να υπάρχει ελπίδα και ανθρωπιά».
Στην κατάληψη γνωρίσαμε και δύο Σύρους, αναγνωρισμένους πρόσφυγες στη Γερμανία, που ήρθαν να νοικιάσουν γη στο χωριό, ώστε να προμηθεύονται τα λαχανικά τους, ακόμη και μεταποιημένα, από τους συμπατριώτες τους καλλιεργητές και να τα διαθέτουν στην κοινότητά τους στη Γερμανία…
Για να συνεισφέρουν στο εγχείρημα των «χωραφιών της αλληλεγγύης» που ξεκίνησε από τους αλληλέγγυους και τους πρόσφυγες της κατάληψης με τη συμπαράσταση του «Syrian Solidarity House», ώστε να στηριχθούν οι πρόσφυγες στις δυνάμεις τους για να ζήσουν αξιοπρεπώς, να παράγουν την τροφή τους ή να εξυπηρετούν τις ανάγκες τους.
Πέρα από τις κουβέντες με τους πρόσφυγες, πολλοί από τους οποίους ελπίζουν να φύγουν για να επανενωθούν με τις οικογένειές τους, και τους αλληλέγγυους που ακάματα τους βοηθούν, μία είναι η ιστορία που μας έμεινε – θυμίζοντάς μας τον Κάλεντ, τον ήρωα του Καουρισμάκι στην ταινία «Η άλλη όψη της ελπίδας», που λέει στον φίλο του πως «είμαι ερωτευμένος με τη Φινλανδία, πρέπει όμως πάση θυσία να φύγω από δω»: πρόκειται για την οικογένεια Σύρων προσφύγων που κατάφερε πέρσι να πάει στη Σουηδία και να πάρει άσυλο και ήρθε το καλοκαίρι μια βδομάδα διακοπές στην… κατάληψη.
«Κάνουν τα πάντα για να φύγουν, όμως τελικά απογοητεύονται από την Ευρώπη, βρίσκουν πολύ σκληρή τη ζωή εκεί», μας είπαν οι αλληλέγγυοι.
Διαθέτοντας τα προϊόντα τους χωρίς μεσάζοντες
Τελευταία στάση το πάρκο της οδού Ναυαρίνου. Εκεί, μεσημεράκι Τετάρτης είχε στηθεί ο πάγκος για να πουληθούν οι καρποί από τα «χωράφια της αλληλεγγύης» που μπορεί κανείς ακόμη να προμηθευτεί σε κάποιες αγορές «χωρίς μεσάζοντες», στη λαϊκή της πλατείας Εξαρχείων το Σάββατο, του πάρκου τις Κυριακές και αλλού.
«Η διάθεσή τους ενισχύει τη διαβίωση προσφύγων και μεταναστών με αξιοπρέπεια και κάνει πράξη το σύνθημα “ζούμε μαζί, παράγουμε μαζί, στηρίζουμε την αυτοοργάνωση”», συστήνονται στην πινακίδα στον πάγκο που παραπέμπει στο facebook (Refugee Village for Freedom).
Κι όπως αφήνουμε πίσω μας την περιοχή που έχουν χαρακτηρίσει «άντρο της ανομίας» και τον πάγκο στη Ζωοδόχου Πηγής, εκεί που κάποτε ήταν ένας τσιμεντένιος υπαίθριος χώρος παρκαρίσματος και τώρα είναι ένα κατάφυτο πάρκο, σκεφτόμαστε ότι κάπως έτσι είναι τα… θαύματα.