Βόλτες στην ιστορική Αθήνα, από τον Κωνσταντίνο Κουσαρίδα.
Ανάμεσα στα κτίρια που χτιστήκαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο στην Αθήνα και πήραν την θέση ιστορικών κτισμάτων στα οποία διαδραματιστήκαν γεγονότα που επηρέασαν το ρου της ιστορίας, κάποια κατάφεραν και μείναν όρθια ώστε να μας θυμίζουν σκοτεινές εποχές που ο Ελληνικός λαός υπέφερε και βασανίστηκε.
Στην παρακάτω «βόλτα» που θα κάνουμε μαζί θα αφηγηθούμε την ιστορία τεσσάρων εξ αυτών. Για το κολαστήριο της οδού Μέρλιν στο Κολωνάκι στο οποίο είχε στήσει την έδρα της η ναζιστική Γκεστάπο κατά την περίοδο της Κατοχής, τα κρατητήρια της οδού Κοραή στον αριθμό 4 όπου χιλιάδες αγωνιστές φυλακίστηκαν κ βασανίστηκαν από τον ναζιστικό ζυγό, πριν οδηγηθούν είτε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Χαϊδάρι, είτε στον εκτελεστικό απόσπασμα στο σκοπευτήριο της Καισαριανής.
Θα συνεχίσουμε στο αρχηγείο της περιβόητης ΕΑΤ-ΕΣΑ πάνω από το Πάρκο Ελευθερίας στην Βασιλίσσης Σοφίας, όπου κατά την επταετία της Χούντας λειτούργησε ως φυλακή, χώρος βασανιστηρίων και εκτελέσεων από την στρατιωτική αστυνομία της δικτατορίας του Παπαδόπουλου και του Ιωαννίδη ο οποίος ήταν και ο αρχηγός της ΕΣΑ.
Τέλος, η ιδιότυπη αυτή βόλτα στα σημεία που γράφτηκε η πιο μαύρη και ντροπιαστική σελίδα της νεότερης ελληνικής ιστορίας, θα κλείσει στην αιματοβαμμένη «Ταράτσα της Μπουμπουλίνας», στο κτήριο δηλαδή στην οδό Μπουμπουλίνας 18 στα Εξάρχεια, που την δεκαετία του ‘50 στέγασε την Κ.Υ.Π. (Κρατική Υπηρεσία Πληροφοριών) και μετά τη Υποδιεύθυνση Ασφάλειας Αθηνών και υπήρξε το μέρος που φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν εκατοντάδες Έλληνες κατά την διάρκεια της δολοφονικής δικτατορίας των Συνταγματαρχών την περιόδο 1967-1974.
Ξεκινάμε λοιπόν.
- Το αρχηγείο της Γκεστάπο στην οδό Μέρλιν στον αριθμό 6
Κατεβαίνοντας την λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, πριν συναντήσουμε την λεωφόρο Ακαδημίας, στο στενό δεξιά βρίσκουμε την οδό Μέρλιν. (Το όνομά της δεν δόθηκε από τον θρυλικό μάγο Μέρλιν του μύθου του βασιλιά Αρθρούρου και του Κάμελοτ, αλλά από τη βρετανική οικογένεια Τσαρλς Ουίλιαμ Λουί Μέρλιν (1821-96), ο οποίος εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα το 1839 ως γραμματέας του αγγλικού προξενείου και αργότερα ανέλαβε καθήκοντα γενικού διευθυντή της Ιονικής Τράπεζας.
Η οικογένεια επέστρεψε αργότερα στην Αγγλία, αλλά έμεινε εδώ ο γιος του, ο Τσαρλς Πράιορ (1850-98), και η οδός Μέρλιν χαράχτηκε για να χωρίσει κληρονομικά μερίδια οικοπέδου των Μέρλιν στο Κολωνάκι. Ο γιός του Τσάρλς Πράιορ, Σίδνει Μέρλιν, ο οποίος ήταν γεωπόνος ανέπτυξε πρώτος την γνωστή ποικιλία ομφαλοφόρων πορτοκαλιών Μέρλιν αλλά ήταν και ο πρώτος που έφερε από την Ιαπωνία και τα κουμκουάτ, από τα οποία παρασκευάζεται το γνωστό κερκυραικό ηδύποτο).
Στον αριθμό 6 λοιπόν της οδού Μέρλιν, που σήμερα στεγάζει τα γραφεία μεγάλης ασφαλιστικής εταιρίας και στο ισόγειο κατάστημα καλλυντικών γνωστής αλυσίδας, κατά την διάρκεια της Κατοχής, την περίοδο 1941-1944, σε αυτό το οικόπεδο ήταν η έδρα της περιβόητης Γκεστάπο (συντομογραφία του Geheime Staatspolizei, «μυστική κρατική αστυνομία») λεγόταν η κρατική μυστική αστυνομία της ναζιστικής Γερμανίας), και όπως έμεινε γνώστη η φοβερή «Κομαντατούρ».
Το κτήριο που στέγασε την Γκεστάπο στην Αθήνα κατά την διάρκεια της Κατοχής από τα ναζιστικά στρατεύματα.
Η Γερμανική αυτή υπηρεσία ιδρύθηκε πρo του χιτλερικού καθεστώτος, ως αντίστοιχη των μυστικών υπηρεσιών ειδικής ασφαλείας άλλων ξένων χωρών. Ύστερα, όμως, από την ανάληψη της αρχής από τον Χίτλερ, η Γκεστάπο μετατράπηκε σε τρομοκρατική οργάνωση, στρεφόμενη κατά παντός ενάντιου, εμφανώς δεδηλωμένου, στο καθεστώς ή και υποτιθέμενου “εχθρού” του γερμανικού εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος.
Επικεφαλής της Γκεστάπο επί σειρά ετών ήταν ο Ράινχαρντ Χάινριχ, ένας από τους πλέον αφοσιωμένους αλλά και απάνθρωπους οπαδούς του Χίτλερ, ο οποίος τελικά δολοφονήθηκε το 1942 στην Πράγα. Υπό την ηγεσία του αλλά και την έμπνευση του Αρχηγού των Σωμάτων Ασφαλείας του Ράιχ Χίμλερ, η Γκεστάπο εκτέλεσε σωρεία μεμονωμένων και ομαδικών εγκλημάτων καθώς και την εξόντωση των Εβραίων και άλλων μειονοτήτων, όχι μόνον εντός της Γερμανίας αλλά και στις χώρες της Ευρώπης που είχαν περιέλθει υπό γερμανική κατοχή.
Ο αρχηγός της Γκεστάπο, Ράιχ Χίμλερ.
Στο «κολαστήριο» λοιπόν, της οδού Μέρλιν οδηγούνταν οι συλληφθέντες από τα δολοφονικά τάγματα των SS (Σούτσστάφελ (γερμανικά: Schutzstaffel, που σημαίνει «μοίρα ασφαλείας”) όπου και γινόταν η ανάκριση και τα βασανιστήρια, πριν οδηγηθούν είτε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στο Χαϊδάρι, ή στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής για αμεση εκτέλεση. Στην Κομαντατούρ σημειώθηκαν και επιτόπου εκτελέσεις που υπολογίζονται γύρω στις 300.
Στην οδό Μέρλιν βασανίστηκαν χιλιάδες Έλληνες πατριώτες, μεταξύ αυτών και ο γνωστός συνθέτης Μάρκος Βαμβακάρης, του οποίου η μαρτυρία αποτελεί αδιάψευστο μάρτυρα της κτηνωδίας που συντελέστηκε κατά του ελληνικού λαού από τα στρατεύματα κατοχής της Ναζιστικής Γερμανίας.
Χαρακτικό της Βάσω Κατράκη που απεικονίζει τα βασανιστήριο Ελλήνων αγωνιστών από τους Ναζί.
Το κτήριο δεν υπάρχει πια και στην θέση του έχει χτιστεί ένα σύγχρονο σύμπλεγμα γραφείων γνωστής ασφαλιστικής εταιρίας.Στην είσοδο όμως του κτηρίου έχει τοποθετηθεί ένα μικρό μνημείο να μας θυμίζει την δολοφονική βιαιότητα των Ναζιστικών στρατευμάτων. Το μνημείο αποτελείται από μια πόρτα των κρατητηρίων της Κομαντατούρ και ένα γλυπτό που επιμελήθηκε ο γλύπτης Θανάσης Απάρτης που συμβολίζει τον Έλληνα αγωνιστή που πολέμησε, βασανίστηκε και εκτελέστηκε από την Ναζιστική θηριωδία για την ελευθερία της Ελλάδος.
Το μνημείο στο κτήριο της οδού Μέρλιν που υπήρξε το αρχηγείο της Γκεστάπο με το γλυπτό του Θανάση Απάρτη.
Πόρτα από τα κρατητήρια στο κολαστήριο της οδού Μέρλιν.
Το κτήριο που υπάρχει σήμερα στην οδό Μέρλιν στον αριθμό 6.
- Τα κρατητήρια της Κοραή
Αφήνουμε πίσω μας το κτήριο της οδόυ Μέρλιν και κατευθυνόμαστε στο επόμενο γνωστό κρατητήριο του Ναζιστικού στρατού κατοχής στην οδό Κοραή, που βρίσκεται κάθετα στην λεωφόρο Πανεπιστημίου.
Στον αριθμό 4 το κτήριο αυτό στέκει ακόμα και είναι ιδιοκτησία και αυτό της ίδιας ασφαλιστικής εταιρίας που ανήκει και το κτίριο της οδού Μέρλιν. Αντιγράφουμε από το επίσημο σάιτ της εταιρίας την μεγάλη ιστορία του κτηρίου αυτού που έχει ανακηρυχτεί «Χώρος ιστορικής μνήμης» για τα θύματα του Ναζισμού.
«Ιστορία μεγάρου Κοραή 4
Τον Αύγουστο του 1894 η νεοσυσταθείσα Εταιρία Γενικών Ασφαλειών “Η ΕΘΝΙΚΗ” αγοράζει την οικία Rossels, στην οδό Κοραή 4 όπου και εγκαθίσταται. Σαράντα χρόνια αργότερα, ανακοινώνεται στα πρακτικά του Δ.Σ της Εταιρίας η απόφαση για ανοικοδόμηση του κτηρίου. Τρεις επίλεκτοι αρχιτέκτονες-μηχανικοί, οι Μ. Λυκούδης, Ι. Αξελός και Α. Κριεζής αναλαμβάνουν να εκπονήσουν σχέδια και μελέτες “…περί ανοικοδομήσεως των επί της οδού Κοραή Κτημάτων της Εταιρίας…”. Οι προδιαγραφές που τέθηκαν ανταποκρίνονταν στο κύρος, την εμβέλεια και την 40χρονη μέχρι τότε πορεία της Εθνικής Ασφαλιστικής: υπερσύγχρονη κατασκευή, άριστης ποιότητας υλικά και ανέσεις που ξεπερνούσαν τα μέχρι τότε ελληνικά δεδομένα (κεντρική θέρμανση, υδραυλική εγκατάσταση, ανελκυστήρες κ.λ.π) και το απαραίτητο για την εποχή αντιαεροπορικό καταφύγιο.
Κάτοψη Α’ και Β΄υπογείου.
Στις 11 Ιουνίου 1936 ξεκινούν οι εργασίες ανέγερσης από τους αρχιτέκτονες Α. Μεταξά και Ε. Κριεζή και ολοκληρώνονται στις 30 Δεκεμβρίου του 1938, σε μια πανηγυρική τελετή.
Το μέγαρο στην οδό Κοραή.
Η ΚΑΤΟΧΗ
Μετά την εγκατάστασή της στο κτήριο της οδού Κοραή 4, η Εθνική Ασφαλιστική προετοιμαζόταν για τον εορτασμό των 50 χρόνων από την ίδρυσή της, το 1941. Στην Ευρώπη όμως τα πολεμικά σύννεφα είχαν ήδη πυκνώσει…
Λίγο μετά την κήρυξη του πολέμου, τα Υπουργεία Εσωτερικών και Τύπου και Τουρισμού προέβησαν σε αναγκαστική μίσθωση μεγάλου μέρους του νέου κτιρίου. Στις 27 Απριλίου 1941 εισήλθαν στην Αθήνα τα γερμανικά στρατεύματα τα οποία λίγες μέρες αργότερα, στις 6 Μαίου, επίταξαν με τη σειρά τους το κτίριο της οδού Κοραή καθώς και ολόκληρη την επίπλωση. Για την εκτέλεση της διαταγής δόθηκε προθεσμία μιας μέρας. Η αγωνία της Διοίκησης είναι αποτυπωμένη στα πρακτικά του Δ.Σ :
“Παρά των Γερμανικών αρχών της κατοχής επετάχθησαν διάφορα διαμερίσματα του Μεγάρου της Εταιρίας εν οις ήτο εγκατεστημένον το καταργηθέν Υπουργείον Τύπου και Τουρισμού. Από της χθές ειδοποιήθημεν ότι η επίτεξις θέλει εκταθεί επί ολοκλήρου του προς την οδόν Κοραή τμήματος των Γραφείων της Εταιρείας μετά του μεγίστου μέρους της επιπλώσεως, ταχθείσης προθεσμίας μέχρι της σήμερον εσπέρας προς αποχώρησιν ημών εκ του κατασχεθέντος διαμερίσματος, όπερ αποτελεί τα ¾ περίπου του όλου χώρου των Γραφείων μας”.
Στο Μέγαρο ήταν εγκατεστημένες πλέον διάφορες υπηρεσίες των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής και η Kommandatur. Στην κορυφή κυμάτιζε ο αγκυλωτός σταυρός και τα υπόγεια αντιαεροπορικά καταφύγια μετατράπηκαν σε φυλακές.
Στα δύο υπόγεια (έξι μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης) οι μηχανικοί Ε. Κριεζής και Α. Μεταξάς είχαν κατασκευάσει τα πιο σύγχρονα αντιαεροπορικά καταφύγια, με μεταλλικές πόρτες (γερμανικής προέλευσης) που έκλειναν αεροστεγώς, αλλά και επικοινωνία μεταξύ των 2 ορόφων με εσωτερικό κλιμακοστάσιο, γεγονός που διευκόλυνε τον κατακτητή. Τα κρατητήρια ήταν κυρίως κέντρα μεταγωγών. Οι κρατούμενοι μεταφέρονταν συνήθως στις φυλακές Αβέρωφ, στα γερμανικά στρατοδικεία, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε καταναγκαστικά έργα ή σε τόπους εκτελέσεων.
Τα κρατητήρια του μεγάρου στην οδό Κοραή.
Λεπτομέρεια από τοίχο κελιού.
Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ
Στους χώρους αυτούς κρατήθηκαν πολλοί Έλληνες πατριώτες αλλά και κάποιοι Γερμανοί και Ιταλοί αντιφασίστες, ενώ “πέρασαν” πολλοί έλληνες πολίτες κάθε ηλικίας, μέχρι και παιδιά 14 ετών, για ασήμαντα παραπτώματα. Σε όλη την έκταση των τοίχων του δευτέρου και σε περιορισμένο τμήμα του πρώτου υπογείου οι κρατούμενοι έγραφαν ή χάραζαν με όποιο αιχμηρό αντικείμενο είχαν στη διάθεσή τους μηνύματα, ονόματα, χρονολογίες και σχέδια (ανθρώπινες φιγούρες, καράβια, τραμ, αυτοκίνητα κ.λ.π), κληροδοτώντας στις επόμενες γενιές ανεξίτηλη την ιστορική μνήμη. Οι Γερμανοί έβαφαν επανειλημμένα τους τοίχους, οι οποίοι κάθε φορά ξαναγέμιζαν με μηνύματα.
Στις 12 Οκτωβρίου 1944 τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής αποχώρησαν από την Αθήνα, και ενώ η Εθνική Ασφαλιστική ετοιμαζόταν να εγκατασταθεί στο κτήριο, στις 31 Οκτωβρίου του ίδιου έτους το Μέγαρο επιτάχθηκε για τρίτη φορά από το ΕΑΜ. Στις αρχές Ιανουαρίου 1945 βρίσκονται ‘ήδη στρατωνισμέναι προσωρινώς Αγγλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις’ και μόλις αυτές αποχωρούν το κτήριο ξαναεπιτάσεται από την Ελληνική Κυβέρνηση για να στεγασθούν ‘αι Ηλεκτρικαί Εταιρίαι Μεταφορών και Διανομής’.»
Φωτογραφία από τα Δεκεμβριανά. Αγγλικά άρματα βάλουν κατά γραφείων του ΕΑΜ που στεγαζόντουσαν στο μέγαρο της οδού Κοραή.
Σήμερα στεγάζονται στο μέγαρο γραφεία και στον ισόγειο καταστήματα και στην στοά Κοραή και κινηματογράφος που αποτελεί σημείο συνάντησης των Αθηναίων.
Το μέγαρο Κοραή σήμερα.
3. ΕΑΤ-ΕΣΑ
Ανεβαίνοντας την λεωφόρο της Βασιλίσσης Σοφίας με κατεύθυνση προς Κηφισιά, στα αριστερά μας, πριν από το Μέγαρο Μουσικής, συναντάμε το Πάρκο Ελευθερίας και το άγαλμα του Ελευθερίου Βενιζέλου.Ανεβαίνοντας την οδό Ευζώνων που βρίσκεται αριστερά του πάρκου και πίσω από το Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών, ένα μικρό σύμπλεγμα κτηρίων που σήμερα ανήκει στον Δήμο Αθηναίων, κρύβει μια από τις πιο σκοτεινές και μαύρες σελίδες της νεώτερης ελληνικής ιστορίας.
Σε αυτόν τον χώρο λοιπόν υπήρξε το αρχηγείο της δολοφονικής ΕΑΤ-ΕΣΑ που δημιουργήθηκε αμέσως μετά τον Εμφύλιο το 1951.Τα αρχικά της σήμαιναν ¨Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα¨ της ¨Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας¨ και υπήρξε η μυστική αστυνομία και το βασικό τμήμα ασφάλειας κατά την περίοδο της δικτατορίας των Συνταγματαρχών από το 1967 μέχρι το 1974.Η ΕΣΑ λειτουργούσε στην αρχή σαν τμήμα αστυνόμευσης του Στρατού Ξηράς, ενώ μέχρι πριν την ίδρυση της τα καθήκοντα αυτά ασκούσε η Χωροφυλακή. Οι αντρες της ΕΣΑ φορούσαν, αλλά και φοράνε, μετά την πτώση της Χούντας και την αλλαγή του ονόματος της από τον Ευ. Αβέρωφ σε Στρατονομία, χαρακτηριστική στολή με γαλάζιο πηλίκιο και λευκά περιβραχιόνια ενώ φέρουν μεγάλα ξύλινα γκλομπς.
Σχεδιάγραμμα των εγκαταστάσεων του ΕΑΤ-ΕΣΑ.
Στρατιώτης της ΕΣΑ.
Τον Απρίλιο του 1967, λίγο μετά την κατάληψη της εξουσίας μετά από πραξικόπημα, ο ηγέτης της χούντας, Γεώργιος Παπαδόπουλος διόρισε τον Δημήτριο Ιωαννίδη επικεφαλής της EΣA, η οποία μετατράπηκε στο πιο πιστό στη Χούντα σώμα ασφαλείας της Ελλάδας. Όταν ο Παπαδόπουλος κήρυξε στρατιωτικό νόμο μετά το πραξικόπημα του 1967, αυξήθηκε η δύναμη της ΕΣΑ ακόμη περισσότερο, καθιστώντας τη χούντα επικεφαλής του βραχίονα του νόμου και της τάξης, καθώς και (κυρίως) της καταστολής. Επί Ιωαννίδη, έφτασε να έχει δύναμη 20.000 ανδρών και έγινε μια πανίσχυρη παραστρατιωτική οργάνωση, που θα χρησιμοποιούσε ο επικεφαλής της το 1973 για να ανατρέψει τον Παπαδόπουλο.
Γεώργιος Παπαδόπουλος και Δημήτριος Ιωαννίδης κατά την δίκη των πραξικοπηματιών μετά την πτώση της χούντας.
Χιλιάδες πολιτικοί αντίπαλοι της χούντας συνελήφθησαν από την EΣA και στάλθηκαν σε ορισμένα από τα πιο έρημα νησιά του Αιγαίου. Σε πολλές από τις καταγγελίες για βασανιστήρια κρατουμένων στο πλαίσιο του καθεστώτος Παπαδόπουλου συμμετέχει η ΕΥΔ, και ιδίως στην ανάκριση το Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα (ΕΑΤ).
Κατά τη διάρκεια της επταετίας αναφέρθηκε, κατά τη διάρκεια ανακρίσεων, χρήση βασανιστηρίων από την ΕΣΑ. Ο Αλέξανδρος Παναγούλης ήταν ένα παράδειγμα ενός ατόμου σε βασανιστήρια από το ΕΑΤ-EΣA μετά την απόπειρα δολοφονίας του συνταγματάρχη πραξικοπηματία Γεώργιου Παπαδόπουλου, τοποθετώντας αυτοσχέδιο εκρηκτικό μηχανισμό την παραλιακή οδό Αθηνών-Σουνίου από όπου πέρναγε η αυτοκινητοπομπή του Παπαδόπουλου, μη καταφέρνοντας όμως να επιτύχει τον στόχο λόγω καθυστέρησης της έκρηξης, ενώ ο πολιτικός Νίκος Κωνσταντόπουλος είναι ένα άλλο παράδειγμα.
Ο αγωνιστής κατά της δικτατορίας Αλέξανδρος Παναγούλης έχοντας συλληφθεί μετά της απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Γ.Παπαδόπουλου. Χαρακτηριστική για την βιαιότητα τον βασανιστηρίων είναι η ιστορία του Σπύρου Μουστακλή, αξιωματικού του ελληνικού στρατού με αντιδικτατορική δράση, ο οποίος συνεπεία των βασανιστηρίων του ΕΑΤ-ΕΣΑ έμεινε παράλυτος και δεν κατάφερε ποτέ να ξαναμιλήσει.
Ο αντιστράτηγος Σπύρος Μουστακλής.
Σπύρος Μουστακλής και Αλέξανδρος Παναγούλης.
Όλα τα μέλη της ΕΣΑ είχαν επιστρατευτεί αρχικά σε κανονική στρατιωτική θητεία και έπειτα στην ΕΣΑ αφού πρώτα περνούσαν σειρά μεθοδικών εκπαιδεύσεων για μήνες ώστε να προετοιμαστούν κατάλληλα ψυχολογικά για τα βασανιστήρια των συλληφθέντων.
Δόγμα της ΕΣΑ ήταν το ¨Φίλος ή σακάτης βγαίνει όποιος έρχεται εδώ μέσα¨.
Η πόρτα των κολαστηρίων της ΕΣΑ
Χρειάστηκε να περάσουν χρόνια και μόλις τον Μάρτιο του 1997, τριάντα ολόκληρα χρόνια από την επιβολή της δικτατορίας, κηρύχθηκαν διατηρητέα τα τέσσερα πέτρινα κτήρια. Η απόφαση του τότε υπουργού ΠΕΧΩΔΕ έκανε λόγο για χαρακτηριστικά δείγματα της στρατιωτικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα.
Η ιστορική «ταυτότητά» τους αναγνωρίστηκε από τις αρχές λίγο αργότερα, όταν ο χώρος εκχωρήθηκε στους αγωνιστές της δημοκρατίας. Το βασικό κτήριο στεγάζει το Μουσείο του Αντιδικτατορικού Αγώνα και άλλο ένα διαχειρίζεται ο Σύλλογος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών (ΣΦΕΑ). Τα υπόλοιπα δύο έχουν παραχωρηθεί στον Δήμο Αθηναίων καλύπτοντας ανάγκες του Κέντρου Τεχνών και του Μουσείου Ελευθέριου Βενιζέλου.
Τα κτήρια της ΕΑΤ-ΕΣΑ όπου διατηρούνται σήμερα τέσσερα πέτρινα χαρακτηριστικά κτίρια στρατιωτικής αρχιτεκτονικής του τέλους του 19ου αιώνα, που έχουν κηρυχθεί διατηρητέα από το πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ (Φ.Ε.Κ. 229Δ’/26-3-1997)
- Η ¨Ταράτσα¨ της Μπουμπουλίνας
Αναχωρούμε από το ¨κολαστήριο¨ της ΕΑΤ- ΕΣΑ και συνεχίζουμε ώστε να γνωρίσουμε τον τελευταίο μας ¨σταθμό¨ στην βόλτα του κάνουμε στα σημεία που γράφτηκαν με αίμα οι πιο μαύρες σελίδες της νεώτερης ελληνικής ιστορίας.
Προορισμός μας η οδός Μπουμπουλίνας στον αριθμό 20, πίσω από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στα Εξάρχεια, όπου από την δεκαετία του ‘50 μέχρι και τις αρχές του 1980, υπήρξε η έδρα της Υποδιεύθυνσης Ασφάλειας Αθηνών και ένα από τα πιο γνωστά κέντρα βασανιστηρίων κατά την περίοδο της δικτατορίας. Στην περιβόητη πια ¨Ταράτσα της Μπουμπουλίνας¨ οδηγούνταν οι συλληφθέντες από την ασφάλεια της Χούντας όπου και βασανίζονταν με τις πιο άγριες και απάνθρωπες μεθόδους.
Το κτίριο της Υποδιεύθυνσης Ασφάλειας Αθηνών στην οδο Μπουμπουλίνας.
Η ¨Ταράτσα της Μπουμπουλίνας¨.
Για την ιστορία του κτιρίου αντιγράφουμε από το άρθρο του Δημήτρη Νανούρη.
¨ Σπουδαίο μνημείο της αρχιτεκτονικής του μεσοπολέμου, κολαστήριο στα χρόνια της δικτατορίας, γραφεία του ΚΚΕ το ’80, έδρα του υπουργείου Πολιτισμού από το 1993: Το κτίριο της οδού Μπουμπουλίνας 20-22, έξω απ’ το οποίο πυροβολήθηκε ο αστυνομικός, Δ. Μαντζούνης, θα ‘λεγε κανείς ότι διατρέχει τη νεότερη ιστορία μας και συνδέεται με πολλές μελανές της σελίδες.
Χτίζεται το 1932 σε σχέδια του αρχιτέκτονα, Κυπριανού Μπίρη, μετέπειτα καθηγητή στο ΕΜΠ. Το πενταώροφο κτίριο θεωρείται υπόδειγμα «πρώιμου μοντερνισμού», με δύο στοές και τρία εσωτερικά αίθρια για τον επαρκή φωτισμό και αερισμό των 46 διαμερισμάτων του. Καταλαμβάνει το τετράγωνο μεταξύ των οδών Μπουμπουλίνας, Κουντουριώτη και Ζαΐμη.
«Είναι από τα πρώτα κτίσματα της Αθήνας με “έρκερ” όγκους, με γραμμικά παράθυρα, που εξέχουν από την πρόσοψη και όταν ανοίγουν σου δίνουν την αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε μπαλκόνι», εξηγεί ο γιος του εμπνευστή του κτιρίου, Τ. Μπίρης, αρχιτέκτονας και καθηγητής του ΕΜΠ και ο ίδιος. «Είναι ακόμη από τις πρώτες πειραματικές λύσεις της καθ’ ύψος συλλογικής κατοίκησης. Με τη διαφορά ότι οι πρωτοπόροι της ιδέας της πολυκατοικίας οραματίζονταν περιορισμένα ύψη και σχεδιασμό, με σκοπό την κάλυψη των στεγαστικών αναγκών και όχι το κέρδος».
Ο πρώτος του ιδιοκτήτης, ο γιατρός Κ. Λογοθετόπουλος, συνδέει το όνομά του με τις δωσιλογικές κατοχικές κυβερνήσεις, καθώς σπούδασε μαιευτική στο Μόναχο και λίγο πριν από τον πόλεμο βρέθηκε να διευθύνει το μαιευτήριο «Αλεξάνδρα» ως πρύτανης του πανεπιστημίου Αθηνών. Παντρεμένος με την ανιψιά του στρατάρχη Λιστ, επικεφαλής των δυνάμεων της Βέρμαχτ που επιτίθενται στη χώρα μας, χρηματίζει υπουργός Παιδείας και Υγείας στην κυβέρνηση Τσολάκογλου και πρωθυπουργός από τις 2 Δεκεμβρίου 1942 έως τις 7 Απριλίου 1943. Εμπνευστής της επιστράτευσης του ’43, που αποτρέπεται από τις κινητοποιήσεις του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, το 1944 δραπετεύει στη Γερμανία, ακολουθώντας τα ναζιστικά στρατεύματα. Καταδικάζεται ερήμην σε ισόβια το 1945, εκδίδεται στην Ελλάδα το 1946 και μένει στη φυλακή έως το 1951. Πεθαίνει το 1961 σε πλήρη απαξίωση.
Τη δεκαετία του ’50 στο κτίριο στεγάζεται η διαβόητη ΚΥΠ. Σε κάποιο απ’ τα γραφεία του εξυφαίνεται, πιθανότατα, η σκευωρία κατά του Νίκου Μπελογιάννη, αλλά και η δολοφονία του άλλοτε μαθητή του ιδιοκτήτη: του ΕΔΑΐτη γιατρού Γρηγόρη Λαμπράκη.
Την περίοδο της δικτατορίας η γειτονιά ανατριχιάζει από τις οιμωγές των αντιστασιακών που κρατούνται στη Μπουμπουλίνας, έδρα της υποδιεύθυνσης Ασφαλείας και άντρο του Μάλλιου, του Μπάμπαλη, του Λάμπρου. Στην αιματοβαμμένη «ταράτσα» εκατοντάδες αγωνιστές υπομένουν φρικτά βασανιστήρια. Ανάμεσά τους, ο Ανδρέας Λεντάκης και ο Μίκης Θεοδωράκης, που επινοούν έναν κώδικα επικοινωνίας με χτυπήματα στον τοίχο. Τα «τραγούδια του Αντρέα» τα περιγράφουν γλαφυρά: «Χτυπούν το βράδυ στην ταράτσα τον Αντρέα, μετρώ τους χτύπους τον πόνο μετρώ. Πίσω απ’ τον τοίχο πάλι θα ‘μαστε παρέα. Τακ-τακ εσύ, τακ-τακ εγώ».
Η «εκδίκηση της ιστορίας» έρχεται στα μέσα του ’80, οπότε το ΚΚΕ αναζητεί κτίριο για να στεγάσει την Κομματική Οργάνωση Αθήνας. Η ΚΥΠ έχει μετακομίσει στην οδό Κατεχάκη και η πολυκατοικία μοιάζει ερείπιο. Οι τότε ιδιοκτήτες της τη βγάζουν κυριολεκτικά στο σφυρί. Η ταμπέλα «δίδεται αντιπαροχή» επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές. «Αγοράσαμε το κτίριο περίπου 100 εκατ. δρχ. και ξοδέψαμε άλλα 200 εκατ. για την ανακαίνισή του», θυμάται ο γραμματέας της Κ.Ε. του ΣΥΝ, Ν. Χουντής, τότε γραμματέας της ΚΟΑ του ΚΚΕ. Την ανακαίνιση εκείνη επιβλέπει ο πολιτικός μηχανικός, Δημ. Σκαμπάς, μέλος του κόμματος και πρώην δήμαρχος Χαϊδαρίου.
Το 1992, με πρωθυπουργό τον Κ. Μητσοτάκη, η Ντόρα Μπακογιάννη προτείνει στο ΚΚΕ να πουλήσει το κτίσμα στο υπουργείο Πολιτισμού, προκειμένου να στεγαστούν εκεί οι κεντρικές του υπηρεσίες. Η συμφωνία κλείνει γρήγορα, με τίμημα το οποίο αλλεπάλληλα δημοσιεύματα της εποχής θεωρούν σκανδαλώδες. Πάντως στην επιτροπή της Βουλής που εγκρίνει τους ισολογισμούς των κομμάτων για τα έξοδα των εκλογών του 1993, το ΚΚΕ αναφέρει ότι εισέπραξε από την πώληση του κτιρίου 1,17 δισ. δρχ.¨
Το κτήριο σήμερα όπου στεγάζει υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού.
Μετά την πτώση της χούντας στις 24 Ιουλίου του 1974 και την δίκη των πραξικοπηματιών, ακολούθησε η δίκη των ηγετικών στελεχών των βασανιστών της ΕΣΑ. Η δίκη που έλαβε μέρος σε Αθήνα, Πάτρα και Χαλκίδα και διήρκησε από το καλοκαίρι μέχρι τον χειμώνα του 1975 έριξε στα μαλακά τους αρχιβασανιστές και μερικούς να αθωώνονται. Μεταξύ των αθωωθέντων και οι – γνωστοί από πολλές καταγγελίες – αστυνόμοι Ευάγγελος Μάλλιος και Πέτρος Μπάμπαλης, που έπεσαν νεκροί λίγο αργότερα – ο πρώτος τον Δεκέμβριο του 1976 από τα πυρά της οργάνωσης «17 Νοέμβρη» και ο δεύτερος τον Ιανουάριο του 1979 από την οργάνωση «Ιούνης ’78».
Από την δίκη των βασανιστών της Χούντας.
Και ένας επίλογος
Παρόλη την καταστροφή πολλών κτηρίων στην Αθήνα τις δεκαετίες που προηγήθηκαν και τον οικοδομικό ¨οργασμό¨ της πολυκατοικίας που ακολούθησε, τα τέσσερα αυτά κτήρια που επισκεφτήκαμε στέκουν ακόμα όρθια ώστε να μας θυμίζουν τις πιο σκοτεινές και αιματοβαμμένες σελίδες της ιστορίας, που αξίζει κάποιος να γνωρίσει ώστε ποτέ ξανά να μην επαναληφθούν τέτοια εγκλήματα κατά του ελληνικού λαού και της ανθρωπότητας.