Από την Βασιλική Μαμαλούκου
Ο Nicolas Jaar συναντά τον Sergei Parajanov και ο Alva Noto τον Andrei Tarkovski
1. Το wonder boy από τη ΝΥ, Nicolas Jaar (των Darkside,το project-ντουέτο του Jaar με τον Dave Harrington), δε φοβάται να πειραματίζεται. Αντίθετα το επιδιώκει και γι’ αυτό δε θεωρείται τυχαία ένας από τους πιο πολυσύνθετους, πρωτοποριακούς μάγους της κονσόλας. Άλλωστε αυτός δεν (πρέπει να) είναι ο ορισμός της τέχνης; Πειραματισμός και πρωτοπορία, ελευθερία και αυτοσχεδιασμός, έστω και αν αυτό που γεννάται εκ νέου πατά στο παλιό, προϋπάρχον;
Ο Jaar ζει στο Μπρούκλιν και είναι γιος του Alfredo Jaar, του Παλαιστινιο-Χιλιανού πολιτικοποιημένου καλλιτέχνη (είναι αυτός που έγραψε στην ‘περιβόητη’ φωτεινή ταμπέλα στην Times Square τη φράση “This is not America”)και της Γαλλο-Χιλιανής Evelyne Meynard. Γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη, αλλά όταν ήταν 3 ετών οι γονείς του χώρισαν και για 6 χρόνια πήγε να ζήσει με τη μητέρα του στη Χιλή. Η παραμονή του εκεί τον επηρέασε τόσο που σε πολλά έργα του φαίνεται η διάθεσή του να διατηρήσει ζωντανές τις “Σειρήνες” από το παρελθόν του,όπως και τιτλοφορείται άλλωστε το δεύτερο άλμπουμ του Jaar, που είναι ένα ηλεκτρονικό μανιφέστο για την δικτατορία του Πινοτσέτ στη Χιλή.
Ο Jaar τα τελευταία χρόνια ασχολείται με το δισκογραφικό του label, Other People, και με το μυστηριώδες ιντερνετικό “The Network”.
Το πολύ ενδιαφέρον ενδιάμεσο κομμάτι,όμως, της πειραματικής εξερεύνησης του Jaar αφορά στην μουσική επένδυση (με ηλεκτρονικούς ήχους) ταινιών που “έγραψαν” μέσα του όπως το Ρωσικό αριστούργημα του δημιουργού υπέρτατων εικόνων και συναισθημάτων Sergei Parajanov “Το χρώμα του ροδιού” γνωστής και ως “Sayat-Nova”(1969) για τη ζωή και το έργο του Αρμένιου ποιητή Αρουθίν Σαγιαντίν (1712-1975), γνωστού ως Σάγιατ Νόβα, που βγήκε στις αίθουσες το 1969 λογοκριμένο και μετά από δύο μήνες η προβολή του απαγορεύτηκε.Ο Βασίλης Ραφαηλίδης σημειώνε για την ταινία: « Πρόκειται για τον εσωτερικό, μουσικό, συναισθηματικό και ιδεολογικό άξονα ενός ποιήματος. (…) Το Σαγιάτ Νόβα είναι η ποιητική βιογραφία ενός ποιητή φκιαγμένη από έναν άλλον ποιητή»Την ίδια στιγμή ο Parajanov ήταν περήφανος για το ότι η ταινία του αυτή που γυρισε κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες “δεν κέρδισε κανένα Χρυσό Λιοντάρι ή κανένα Αργυρό Παγόνι”.
Ο Jaar από την άλλη εξομολογήθηκε δημοσίως πως:
“Στις αρχές του 2015, ο φίλος μου ο Milo, άκουσε ορισμένα από αυτά τα κομμάτια και μου μίλησε για την ταινία. Την είδα και έμεινα άναυδος. Ένιωσα ότι η αισθητική της είχε νόημα μαζί με τις παράξενες θεματικές, με τις οποίες είχα εμμονή τα τελευταία χρόνια. Ήμουν περίεργος να δω πώς θα ακούγονταν τα τραγούδια μου, συνδυαζόμενα με τις εικόνες, κάτι που κατέληξε σε έναν διήμερο μαραθώνιο, όπου έφτιαξα soundtrack για όλη την ταινία, δημιουργώντας ένα κολλάζ μουσικών που είχα γράψει τα δύο τελευταία χρόνια.”
H ενασχόλησή του Jaar με τα soundtrack δεν σταματά εκεί ,καθώς υπέγραψε επίσης τη μουσική της τελευταίας ταινίας του Jacques Audiard, που είδαμε και στις ελληνικές αίθουσες, με τίτλο “Dheepan“, ενώ ταυτόχρονα έδωσε μια δική του μουσική εικόνα όπως την οραματίστηκε βλέποντας το Solaris του Andrei Tarkovsky (Encore).
Նռան գույնը (1969) – OST by Nicolas Jaar
Σημείωση: Ο Parajanov το 1962 παρακολούθησε την ταινία Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν ενός άλλου μεγάλου ποιητή του κινηματογράφου,του Andrei Tarkovsky, η οποία και τον επηρέασε καθοριστικά με αποτέλεσμα να παρατήσει τον κοινωνικό ρεαλισμό και να αναζητήσει τις ρίζες τη αρμένικης κουλτούρας. Έκτοτε Parajanov και Tarkovsky υπήρξαν στενοί φίλοι. Ένα από τα κοινά που μοιράζονταν ήταν η αγάπη και η σπουδή της μουσικής, ο Parajanov φοίτησε στη Μουσική Σχολή του Κρατικού Ωδείου Τιφλίδας μαθαίνοντας βιολί και τραγούδι και ο Tarkovsky φανέρωσε από μικρός κλίση για τη μουσική, με εντατικές σπουδές, προδίδοντας στη συνέχεια την αγάπη του για την κλασική μουσική και το θαυμασμό του για την ηλεκτρονική. Η τελευταία μάλιστα έδωσε νέα πνοή και χαρακτήρα σε αρκετές ταινίες του. Πίστευε ωστόσο, πως «πρέπει να αποκαθαρθεί από την χημική της καταγωγή, έτσι που, ακούγοντάς τη, να συλλαμβάνουμε τις πρωταρχικές νότες του κόσμου.»
2. Ο Tarkovsky , ο σημαντικότερος, ίσως, σκηνοθέτης που ανέδειξε το σοβιετικό σινεμά, μετά τον Sergei Eisenstein, έχοντας σπουδάσει και ο ίδιος μουσική εκτός από κινηματογράφο,δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στην μουσική υπόκρουση των ταινιών του, με τη σειρά του ενέπνευσε έναν άλλον αγαπητό μουσικό παραγωγό (και εικαστικό) από τη Γερμανία, τον Carsten Nicolai, κατά κόσμον Alva Noto, έναν από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους της μινιμαλιστικής πειραματικής σκηνής, που όμως έγινε περισσότερο γνωστός μέσα από τη συνεργασία του με τον Ιάπωνα συνθέτη Ryuichi Sakamoto και τον Bryce Dessner (των The National) στο soundtrack του “The Revenant” (“Η Επιστροφή” του Alejandro Gonzalez Inarritu).
Ο Noto συνέλαβε το υπέροχο μουσικό κομμάτι Stalker (For Andrei Tarkovsky) αφιερωμένο στην ομότιτλη αξεπέραστη ταινία του Tarkovsky (η τελευταία του ταινία με κρατική χρηματοδότηση) που γύρισε το 1979 , βασισμένη στο “Πικνίκ δίπλα στο δρόμο”,το σημαντικότερο έργο των αδελφών Strougatski. Ο Stalker είναι ο άνθρωπος που αναλαμβάνει να οδηγήσει τους ανθρώπους μέσα σε μια απαγορευμένη από την κυβέρνηση Ζώνη, με απώτερο σκοπό να φτάσουν στο “δωμάτιο” όπου θα δουν να εκπληρώνονται οι βαθύτερες επιθυμίες τους… Αφορμή για να πλέξει εκ νέου το μουσικό εγκώμιο της ταινίας Stalker ο Noto εμπνεύστηκε από την ασύγκριτη “γλυπτική” ήχων του Tarkovsky.
O Noto με το ρόλο του εικαστικού εκτός από μουσικού, εμπνεύστηκε μια εντυπωσιακή κατάσταση με τίτλο Polar, από μια άλλη ξεχωριστή ταινία του Tarkovsky ,την επιστημονικής φαντασίας Solaris (1972), η 5η μεγάλου μήκους του σκηνοθέτη (βλ.εικόνα). Ο επισκέπτης απομονωνόταν σε ένα άδειο δωμάτιο όπου πλέκονται μεταξύ τους φώτα και ήχοι , με το γαλαζιο και το ασπρο να κυριαρχούν, αντανακλώντας το μήνυμα της ταινίας Solaris,το ταξίδι του ανθρώπου στα πιο μεγάλα βάθη της συνείδησής του, σαν έναν ωκεανό που επαναφέρει μνήμες.. Ή ίσως για να δείξει όπως χαρακτηριστικά δήλωσε ο ίδιος ο Α.Tarkovsky πως “όλη η «Σολαριστική» έχει σκοπό να δείξει ότι η ανθρωπότητα οφείλει να αγαπά.
H εγκατάσταση με τίτλο “Polar” εμπνευσμένη από την επιστημονικής φαντασίας ταινία του Ταρκόφσκι “Solaris” (2000)
Andrei Tarkovsky:
Επιτυχημένη μουσική επένδυση μιας ταινίας θεωρείται αυτή που δεν την ακούς συνειδητά, αλλά που αισθητικά περνά στο υποσυνείδητο, τονίζει τη δράση, κορυφώνει τις στιγμές έντασης και κυρίως, βοηθά να περάσουν στο θεατή τα βαθύτερα μηνύματα, που είναι δύσκολο να μεταφέρει μόνο η εικόνα. Το ιδανικό είναι το σωστό «πάντρεμα» μουσικής και εικόνας, ώστε η μια να υπηρετεί την άλλη.