Το φαινόμενο TED έχει νόημα μόνο όταν συνειδητοποιήσει κάποιος ότι το παν είναι το κοινό τους.
Με αφορμή το θέμα που προέκυψε για την εθελοντική εργασία στην διοργάνωση του TED X Athens, το Νόστιμον Ήμαρ σας παρουσιάζει μεταφρασμένο στα ελληνικά το άρθρο του Martin Robbins στο News Statesman
Martin Robbins
Αποκλειστική μετάφραση για το Νόστιμον Ήμαρ: Σοφία Σπανού
Στην αίρεση που λέγεται TED, τα πάντα είναι καταπληκτικά και γεμάτα έμπνευση, τις ιδέες όμως που παρουσιάζονται εκεί επ’ ουδενί δεν πρέπει να τις αμφισβητήσεις, γράφει ο Martin Robbins.
Γελάω εδώ και καιρό με το σλόγκαν του TED (Τechnology Education Design), εμπνευστές του οποίου είναι οι δημιουργοί των ομιλιών του. Το σλόγκαν λοιπόν του TED είναι το εξής: «Ιδέες που αξίζει να διαδοθούν». Προφανώς το TED έχει κάποιες ιδέες, και εμείς πρέπει να τις διαδώσουμε. Τι ιδέες όμως; Ιδέες που το TED με την απέραντη σοφία του έχει διαλέξει πριν από εμάς για εμάς, και οι οποίες, ως εκ τούτου συνεπάγεται ότι είναι και αληθινές και καλές και σωστές.
Τι πρέπει να κάνουμε εμείς με αυτές τις ιδέες; Θα πρέπει να χτίσουμε ένα μήνυμα γύρω τους – από όμορφες παρουσιάσεις από χαρισματικά πρόσωπα σε ‘υψηλή ανάλυση’ – και θα πρέπει να διαδώσουμε αυτό το μήνυμα όσο γίνεται πιο μακριά. Εάν αυτό δεν σας ακούγεται οικείο, προσπαθήστε να αντικαταστήσετε το «TED» με το «ΘΕΟ» (GOD). Tώρα τo «Ιδέες που αξίζει να διαδοθούν» δεν σας ακούγετε περισσότερο σαν σύνθημα των Μαρτύρων του Ιεχωβά;
Είναι σχεδόν μεσάνυχτα, και κάθομαι με τις πυτζάμες μου μπροστά από τον υπολογιστή κρατώντας ένα ποτήρι ουίσκι, οι κουρτίνες κλειστές, τα φώτα σβηστά, δηλαδή κάνω κάτι που δεν κάνω και πολύ συχνά τον τελευταίο καιρό – απλά παρακολουθώ.
Αυτός ΔΕΝ είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος για να ‘καταναλώνει’ κανείς τις ομιλίες του TED. Η ιδιοφυΐα του φορμάτ των ομιλιών βρίσκεται στο ότι κανείς δεν τις παρακολουθεί πραγματικά: τις παίζουμε στο iPod ή στον υπολογιστή μας, ενώ μπορεί ταυτόχρονα να κάνουμε και άλλα πράγματα, ενώ είναι σπάνιο κάποιος να βάλει να δει μια ομιλία στην τηλεόραση και να επικεντρωθεί μόνο σε αυτήν.
Οι ομιλίες μας προσεγγίζουν προσπαθώντας να συλλάβουν το δικό μας όραμα, με απώτερο δόλιο σκοπό να καταλάβουν τα νευρωνικά μας κυκλώματα και να φυτεύσουν τους σπόρους τους στις γωνίες και στις σχισμές του μυαλού μας, όπως φυτρώνουν τα σπόρια της μούχλας στους αρμούς από τα πλακάκια του μπάνιου.
Αμέτρητες φορές έχω ξυπνήσει ξαφνικά μέσα στη νύχτα πεπεισμένος απόλυτα ότι μια ποτηροθήκη που δουλεύει με ηλιακή ενέργεια μπορεί να είναι η λύση που θα εξοφλήσει το χρέος του τρίτου κόσμου, αλλά χωρίς πραγματικά να ξέρω το γιατί.
Ξεκινάω με μια ομιλία από τον Rob Legato, και δεκαέξι λεπτά αργότερα έχω καταλάβει μόνο τρία πράγματα: η ομιλία ήταν φοβερή, δεν μπορώ να θυμηθώ τίποτα ουσίας από αυτή, και τώρα παρακολουθώ αλλόκοτες, τεχνητά κατασκευασμένες ως φαίνεται, επευφημίες – από καθαρή σύμπτωση η κάμερα κατευθύνεται σε ένα γκρουπ από το κοινό που είναι οι πρώτοι που σηκώνονται όρθιοι για να χειροκροτήσουν, τότε το υπόλοιπο ακροατήριο ακολουθεί, αναγκάζεται δηλαδή από το ένστικτο της μάζας να ακολουθήσει τον όχλο.
Φυσικά όσο πιο ομοιογενές είναι ένα κοινό τόσο πιο πιθανό να χειροκροτήσει με πάθος μια ιδέα, και τι καλύτερο κοινό θα μπορούσε να έχει κανείς από την κοινωνική ελίτ που έχει επενδύσει χιλιάδες δολάρια μόνο και μόνο για να έχει την ευκαιρία να απολαύσει το αγλάισμα από την πνευματική αύρα κάποιου άλλου; Στη συνέχεια επιλέγω μια ομιλία του Ben Goldacre, ενός ανθρώπου του οποίου το έργο γνωρίζω και εκτιμώ.
Το ‘υψηλής ταχύτητας’ (high-speed) στυλ παρουσίασης του Ben είχε κάποτε περιγραφεί από έναν θαυμαστή του «σαν να σου διακορεύει το κρανίο ένας καταιγισμός δεδομένων», στην εμφάνισή του στο TED έκανε λίγα για να συγκρατήσει αυτή την πληθωρικότητά του, έπιασα όμως τον εαυτό μου να κλείνει την ομιλία μετά από λίγο. Την είχα ξαναδεί, στο Royal Institution. Στην πραγματικότητα, σχεδόν καμία από τις ομιλίες που παρακολούθησα δεν ήταν καινούρια ή πρωτότυπη – παρουσιάσεις τόσο καλά προσεγμένες και ‘γυαλισμένες’ σπάνια είναι.
Μία από τις κοινές κατηγορίες εναντίον του TED είναι ότι είναι ελιτίστικο, και όμως πολλοί από τους ομιλητές είναι το είδος των ανθρώπων ‘σκεπτικιστών-φιλοσόφων’ που θα μπορούσες να συναντήσεις στην τοπική σου παμπ. Η ιδιοφυΐα του TED είναι ότι βάζει ικανούς – αλλά – συνηθισμένους ομιλητές, να κάνουν παλιές ομιλίες που έχουν κάνει πολλές φορές σε διάφορα μέρη, τους υποστηρίζει όμως με μια τόσο μεγαλοπρεπή παραγωγή που σε κάνει να νιώθεις σαν να παρακολουθείς τον Κένεντι να ανακοινώνει την απόφαση να στείλει επανδρωμένη αποστολή στη Σελήνη.
Τα βίντεο δεν αξιολογούνται με αστέρια, αντ’ αυτού θα πρέπει να τα αξιολογήσεις επιλέγοντας συγκεκριμένες λέξεις από μια λίστα: «αποστομωτικό», «πειστικό», «θαρραλέο», «συναρπαστικό», «όμορφο» και άλλα τέτοια εξίσου ανούσια επίθετα. Οι κάμερες σημαδεύουν στην ευθεία του ματιού του ομιλητή, ο οποίος στέκεται σε σκούρο φόντο κόντρα σε εκθαμβωτικά φωτεινούς προβολείς σαν άγαλμα αρχαίου Έλληνα θεού σε προθήκη μουσείου. Το κοινό λειτουργεί ως μια ενιαία οντότητα, γελάει όταν πρέπει να γελάσει, φωνάζει όταν πρέπει να φωνάξει, εκπλήσσεται όταν πρέπει να εκπλαγεί.
Οι ατάκες που ακούγονται στις ομιλίες αυτές έχουν επιλεγεί έτσι ώστε να φαίνεται ότι πρεσβεύουν την απόλυτη αλήθεια: «Δεν υπάρχουν χαζοί χρήστες», λέει σε μία TED ομιλία ο Timothy Prestero, ένας σχεδιαστής ο οποίος προφανώς δεν έχει διαβάσει τα σχόλια των χρηστών του ‘Comment is Free’ (https://www.theguardian.com/uk/commentisfree), ή ακόμη ακόμη και τα ίδια τα άρθρα του site. Δεν υπάρχουν ερωτήσεις εδώ: στην αίρεση που λέγεται TED, τα πάντα είναι καταπληκτικά και υπέροχα, και οι ιδέες δεν πρέπει να αμφισβητούνται.
Το πρόβλημα με αυτή την ευαγγελική προσέγγιση, όπου κανείς απορρίπτει τη φωνή του σκεπτικισμού και παπαγαλίζει άκριτα «συναρπαστικές» ιδέες, αντί να τις αμφισβητήσει, είναι ότι κινδυνεύεις να διαδώσεις ως ‘θέσφατες’ απόλυτες ανοησίες. Πριν από κανά δυο εβδομάδες, το TED δημοσίευσε μια λίστα με τις 20 ομιλίες με τα περισσότερα ‘views’ μέχρι τώρα (λεπτομέρειες εδώ: https://blog.ted.com/the-20-most-watched-ted-talks-to-date/). Την τρίτη και πέμπτη θέση καταλαμβάνουν δύο ομιλίες που αφορούν μια «καινοτόμα» τεχνολογική ανακάλυψη με «συναρπαστική δυναμική» από το 2009, που ονομαζόταν ‘SixthSense’ (Έκτη αίσθηση).
Όχι, δεν θα πάρω. Κι όμως ο εφευρέτης της, Pranav Mistry, περιγράφεται από τον επί σκηνής ομιλητή ως «ιδιοφυΐα» και ως «ένας από τους δύο ή τρεις μεγαλύτερους εφευρέτες στον κόσμο αυτή τη στιγμή», ο τελευταίος χαρακτηρισμός βασίζεται βέβαια μόνο στους ανθρώπους που έχουν εμφανιστεί στο TED. Ότι ο Mistry είναι ταλαντούχος και έξυπνος δεν χωράει αμφιβολία, αλλά τα λόγια είναι φτηνά, και γίνονται ακόμα φθηνότερα όταν μιλάς περισσότερο απ’όσο πρέπει.
Η παρουσίαση μοιάζει στα κουρασμένα μάτια μου σαν την απελπισμένη προσπάθεια τηλε-πλασιέ σε πρόγραμμα τελεμάρκετινγκ να πουλήσει το φτηνό προϊόν του, μόνο που το κοινό από ενθουσιασμένες νοικοκυρές έχει αντικατασταθεί από ‘οπαδούς’της αίρεσης TED που έχουν πληρώσει ουκ ολίγα για να νιώσουν ότι ανήκουν σε αυτή την ανώτερη κάστα. Όποιος θέτει μια ερώτηση ουσίας (και ενδεχομένως αμφισβήτησης) σε αυτό το περιβάλλον αντιμετωπίζεται σαν να έχει φτύσει κάποιον κατά πρόσωπο. Με αυτό το ευκολόπιστο κοινό, πολλές ανακρίβειες και λάθη στις ομιλίες είναι αδιαφιλονίκητα.
Μια ομιλία από τον Terry Moore περί άλγεβρας ήταν γεμάτη με αβάσιμους ισχυρισμούς σχετικά με την ισπανική γλώσσα και ιστορία (https://tagide.com/blog/2012/06/when-history-is-rewritten-with-a-good-story/ ). Η κάλυψη επιστημονικών θεμάτων είναι στην καλύτερη περίπτωση επιφανειακή, ενώ μερικές φορές είναι άμεσα και απροκάλυπτα παραπλανητική.
Ο διαβόητος ισχυρισμός της Felisa Wolfe – Simon ότι τα βακτήρια μπορούν να ενσωματώσουν αρσενικό στο DNA τους οδήγησε σε μεγάλη αντίδραση από την επιστημονική κοινότητα (https://www.wired.com/2011/03/arsenic-author-dumps-peer-review-takes-case-to-ted/), στη διάρκεια της οποίας αρνήθηκε να ασχοληθεί με αυτούς που την επέκριναν λέγοντας ότι: «Κάθε αμφισβήτηση για την ανακάλυψη μας θα πρέπει να περάσει από κριτές (peer-review) όπως ακριβώς το επιστημονικό μας άρθρο πέρασε από μια διαδικασία ελέγχου και αξιολόγησης, τότε μόνο θα μιλάμε επί ίσοις όροις».
Λίγο αργότερα βέβαια, συμφώνησε να κάνει μία ομιλία χωρίς πηγές και χωρίς κριτές στο TED talk (https://www.flickr.com/photos/tedconference/5491910715/) . ‘Ιδέες που αξίζει να διαδοθούν’. . . μόνο που σε αυτή την περίπτωση οι ιδέες δεν κατάφεραν να επιβιώσουν της κριτικής (https://news.nationalgeographic.com/news/2012/07/120709-arsenic-space-nasa-science-felisa-wolfe-simon/).
Τελικά, το φαινόμενο TED έχει νόημα μόνο όταν συνειδητοποιήσει κάποιος ότι το παν είναι το κοινό τους. Οι ομιλίες είναι δομημένες ώστε κάνουν τους ανθρώπους να αισθάνονται καλά για τον εαυτό τους, να τους κολακεύουν και να τους κάνουν να αισθάνονται έξυπνοι και ‘γνώστες’, να τους δίνουν την αίσθηση ότι ανήκουν σε μία ελίτ που προορισμός της είναι να κάνει τον κόσμο ένα καλύτερο μέρος. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο οι άνθρωποι εντάσσονται σε οργανισμούς όπως η Mensa: τους δίνουν την ευκαιρία να αναγνωρίσουν τους εαυτούς τους ως μέρος μιας πνευματικής ελίτ.
Το γεγονός ότι η νοημοσύνη είναι προαιρετική, και θα πρέπει να είσαι πλούσιος και με καλές διασυνδέσεις για να μπεις στα ΤΕD, απλά προσθέτει στην ακαταμάχητη γοητεία τους. Το σλόγκαν του TED δεν θα έπρεπε να είναι «Ιδέες που αξίζει να διαδοθούν» (‘Ideas worth spreading’), αλλά: «‘Εγώ’ που αξίζει να πληρώσεις» ‘Ego worth paying for’.