Από τον Νικήτα Φεσσά
Το 2017 ήταν μια δύσκολη χρονιά για την μπουρζουαζία στις ταινίες. Μια το The Killing of a Sacred Deer του Λάνθιμου, μια το Happy End του Haneke, και τέλος το The Square, του Ruben Östlund. Κάπου ο Buñuel χαμογελάει υπερήφανος για τα τρομερά ‘παιδιά’ του. Στον γράφοντα η ταινία του Östlund θύμισε αρκετά και το Holy Motors, του Leos Carax. Κάπου επίσης υπάρχει ένα touch Von Trier, συν εκκεντρικό χιούμορ. Παραμένει, ωστόσο, αλάνθαστα μια ταινία του δημιουργού της, σκηνοθέτη του Force Majeure, που είχε επίσης προκαλέσει αίσθηση το 2014.
Μια απόπειρα να συνοψίσει κανείς την ελαφρώς χαοτική πλοκή: κομψός πλην αδέξιος, δειλός, και υποκριτής προνομιούχος διευθυντής μουσείου μοντέρνας τέχνης στη Στοκχόλμη που τρώει τα λεφτά των φορολογούμενων σε εξωφρενικές εκθέσεις που δεν καταλαβαίνει ούτε και ο ίδιος και που μάλλον δεν αφορούν κανέναν, και σε ακριβούς μπουφέδες για τους γηραλέους εκφυλισμένους δωρητές του μουσείου και φιλότεχνους, και ο οποίος επίσης νομίζει ότι μπορεί δικαιωματικά να συμπεριφέρεται όπως γουστάρει στους ανθρώπους, παρακολουθεί τη ζωή του να καταρρέει μέσα από μια σειρά ανοίκειων, σουρεαλιστικών γεγονότων και καταστάσεων.
Όλα ξεκινούν όταν κάποιοι του κλέβουν με αριστοτεχνικό τρόπο το πορτοφόλι και το κινητό του. Στη συνέχεια, η καμπάνια για μια έκθεση σκάει στα μούτρα του. Γρήγορα η ταινία καταλήγει να αφορά ένα σωρό πράγματα με τα οποία ο σκηνοθέτης παίζει περισσότερο ή λιγότερο φευγαλέα (η μεγάλη διάρκεια δημιουργεί κάποιες μικρές κοιλιές, αλλά από ένα σημείο και μετά η μία έκπληξη –για να το θέσω κομψά- διαδέχεται την άλλη).
Το The Square λειτουργεί καλύτερα ως μαύρη σάτιρα του υπερφίαλου, ‘δήθεν’, και πλήρως εμπορευματοποιημένου κόσμου της σύγχρονης τέχνης (τον οποίο ο Östlund γνωρίζει εκ των έσω), με έμφαση στο performance art (η εντελώς απρόσμενη, εξαιρετικά άβολη, όσο και αστεία σκηνή αταβιστικού φόβου που παραπέμπει σε Dada με πρωταγωνιστή έναν ‘πιθηκάνθρωπο’ [τρομερός και ταυτόχρονα ατρόμητος ο βετεράνος χορογράφος ‘πλασμάτων’ Terry Notary του Planet of The Apes] είναι η σκηνή της χρονιάς), και δευτερευόντως ως ειρωνικό σχόλιο πάνω στην κουλτούρα των social media, διατηρώντας πάντοτε καυστική και ενίοτε δηλητηριώδη ματιά πάνω στην προνομιούχα Ευρώπη που ενδιαφέρεται περισσότερο να διαφυλάξει τη μίνιμαλ αισθητική της και να διατηρήσει τους προκλητικά τεράστιους άδειους χώρους μουσείων και πλατειών καθαρούς από οτιδήποτε μπορεί να τους ‘βρομίσει’ (βλ. μελαμψούς μετανάστες, άστεγους και Ρομά επαίτες –μεγάλο πολιτικό θέμα στη Σουηδία–, φτωχοποιημένους και γκετοποιημένους προλετάριους, στις γειτονιές των οποίων θα αναγκαστεί, προς δυσαρέσκειά του, να βρεθεί ο πρωταγωνιστής οδηγώντας το ακριβό Tesla car του).
Η ταινία του Östlund είναι ένα αρκούντως πεσιμιστικό σχόλιο για τον (μετα)μοντέρνο άνθρωπο. Αγγίζει επίσης θέματα όπως η συχνά ασύδοτη φιλελεύθερη ευρωκεντρική αντίληψη για την ελευθερία του λόγου και της Τέχνης που υποτίθεται ότι είναι πάνω από όλα, και οι γνωστές κοινοτοπίες περί ανεκτικότητας στις προνομιούχες πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Ανεξίτηλες μένουν στη μνήμη μερικές ακόμα μαεστρικά στημένες και εκτελεσμένες σκηνές εκτός από αυτή που προαναφέρθηκε, όπως μια σπουδαιοφανής συζήτηση με διάσημο καλλιτέχνη (Dominic West) που διακόπτεται από άτομο με σύνδρομο Τουρέτ στο ακροατήριο, ο πρωταγωνιστής (πολύ καλός ο Claes Bang) χωμένος μέσα στα σκουπίδια με τα designer ρούχα του κάτω από καταρρακτώδη βροχή, μια απο-ρομαντικοποιημένη και αποξενωτική σκηνή σεξ και ένας καυγάς για ένα χρησιμοποιημένο προφυλακτικό, ένα ασυνήθιστο πρωτεύον κατοικίδιο, μια καταστροφική σκούπα να κάνει αργό σλάλομ ανάμεσα σε αμφιλεγόμενα έργα σύγχρονης τέχνης—τέλος πάντων πιάσατε το νόημα (και εάν όχι, είναι κατανοητό).
Παρατηρήστε επίσης το μοτίβο του τετραγώνου (βλ. και τον τίτλο) καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας, όπως και το φιλοσοφικο-αρχιτεκτονικό θεματικό μοτίβο του πώς οι χώροι επιβάλλουν πώς να συμπεριφερόμαστε στο Άλλο —θα ονόμαζα τη συγκεκριμένη βινιέτα ‘μια τοπολογία της ηθικής’.
Γενικώς, δύσκολα θα δείτε κάτι πιο παράξενο φέτος. Must-see.
Βαθμολογία 4/5
Ευχαριστούμε τον κινηματογράφο Όσκαρ για τη φιλοξενία