Του Πάνου Χριστοδούλου
Η φράση του τίτλου του άρθρου επαναλαμβάνεται συνέχεια στο υπέροχο έργο Ιφιγένεια εν Αυλίδι με τον Χειλάκη την Μαξίμου και την Παπαληγούρα (σε σκηνοθεσία Αιμίλιου Χειλάκη και Μανώλη Δούνια). Μια εντυπωσιακή παράσταση που δε διστάζει να καινοτομεί, να μην εμμένει σε κλασικίζουσες νόρμες, αλλά να μεταφέρει το νόημα της τραγωδίας στη σύγχρονη εποχή. Το κατόρθωμα αυτό γίνεται με μια πετυχημένη αλλαγή των λέξεων, ώστε το έργο να καταλήγει να γίνεται μια πραγματεία περί του ήθους των Ελλήνων ηγετών και των ανθρώπινων σχέσεων.
Η κεντρική φιγούρα του έργου, ο Αγαμέμνονας παρουσιάζεται ως ένας καιροσκόπος ηγέτης που με πρόφαση την πατρίδα του θυσιάζει φιλίες, αγάπη και τέλος την κόρη του. Εκεί ακούγεται και μια δεύτερη φράση που καθηλώνει: η Ελλάδα γέμισε φιλόδοξους ηγέτες που αφού αρπάξουν την εξουσία λουφάζουν στο παλάτι τους. Και γίνεται ξεκάθαρο ότι η παράσταση δεν έχει καμιά διάθεση (και μπράβο της) να περιοριστεί στη στείρα διδασκαλία του αρχαίου δράματος.
Από την άλλη πλευρά παρουσιάζεται ο Αχιλλέας. Ένας περισσότερο κωμικός παρά τραγικός ήρωας που αρκείται να κομπάζει στα λόγια αλλά να αποφεύγει τις πράξεις, με μάλλον αστεία προσχήματα. Και αυτός για την πατρίδα. Η Ιφιγένεια και η Κλυταιμνήστρα συμπληρώνουν το ηρωικό καστ. Η Κλυταιμνήστρα ως μια αφελής συντηρητική σύζυγος με κλισέ και η Ιφιγένεια ως ένα πρόθυμο σφαχτάρι. Για την πατρίδα όπως ειρωνικά επαναλαμβάνει ο χορός.
Πετυχημένα το έργο δεν αποτυπώνει την πτώση ηρωικών ανθρώπων αλλά έναν κλαυσίγελο, μια παραπαίουσα ομάδα “άριστων” και έναν συνειδητοποιημένο, αλλά ανήμπορο χορό απλών γυναικών. Δε μάχονται ούτε για την πατρίδα ούτε για την (έτσι και αλλιώς χαμένη) τιμή του Μενέλαου. Η μάχη είναι ένα παιχνίδι εξουσίας στο οποίο θυσιάζονται σχέσεις και άνθρωποι. Όχι για μια Ελένη αλλά για αξιώματα και λάφυρα. Και αυτό είναι το μήνυμα της παράστασης.
Ο Αγαμέμνονας θα μπορούσε να είναι ο οποιοσδήποτε από τους νυν φιλόδοξους και μετέπειτα λουφαδόρους ηγέτες των τελευταίων ετών: ο Καραμανλής, ο Παπανδρέου, ο Σαμαράς, ο Τσίπρας. Φαινομενικά απόγονοι μεγάλων τζακιών, κάτι που είναι το μόνο που έχουν να παρουσιάσουν μαζί με την αδίστακτη φύση τους απέναντι στην εξουσία. Το σκηνικό γίνεται ακόμα πιο επίκαιρο τις τελευταίες ημέρες με αφορμή τη Βαρουφακιάδα. Σύσσωμος ο αστικός και μεσοαστικός κόσμος κινείται απέναντι στο Βαρουφάκη. Ένας θλιβερός θίασος που μιλά για ειδικά δικαστήρια και εξεταστικές. Οι ίδιοι που υμνούν το Σημίτη και το πολύ ενδιαφέρον (από δικαστικής άποψης) τότε υπουργικό του συμβούλιο.
Και τι θα εξετάσουν; Ποιο είναι το έγκλημα του ανδρός; Ο Βαρουφάκης έχει πολλά στοιχεία του Αχιλλέα. Λεοντάριζε για καιρό, κρύφτηκε για άλλο τόσο και ξύπνησε όταν ακούστηκε το όνομά του. Η διαφορά με τον Αχιλλέα είναι ότι δεν έχει διάθεση να ξαναλουφάξει. Όπως ο Σωκράτης δεν αμφισβητεί την κυρίαρχη τάξη, αλλά ενοχλεί όπως η αλογόμυγα. Και αυτό θέλουν να εξαφανίσουν. Το παραμικρό δικαίωμα της αμφισβήτησης ενός πανίσχυρου ιδιώνυμου, του ευρώ.
Ο κλαυσίγελος των αρίστων θυσίασε τους μισθούς, τα δικαιώματα και την προοπτική μας για το νόμισμα αυτό και δεν έχει διάθεση να πάνε οι θυσίες του χαμένες. Δεν τον ένοιαζε καμιά πατρίδα ούτε θέλει να σώσει την Ελλάδα από τη χρεοκοπία. Όπως και η τιμή του Μενέλαου χάθηκε έτσι και η Ελλάδα έχει χρεοκοπήσει από το δέκα. Τα κοινοτικά προγράμματα θέλουνε να σώσουν που μαζί με τα πακέτα Ντελόρ και το σχέδιο Μάρσαλ έστησαν τις περιουσίες τους.
Και ο Βαρουφάκης ενοχλεί. Όχι γιατί είναι νάρκισσος ή φορά πολύχρωμα πουκάμισα αλλά γιατί μιλά με αναλύσεις και επιχειρήματα. Σωστά η λάθος. Εδώ και πέντε χρόνια κουραστήκαμε να ακούμε ένα ατέλειωτο παραλήρημα τρομοκρατίας για το πόσο θα καταστραφούμε αν δε γίνουν τα δικαιώματά μας Ιφιγένειες για να μείνουμε στο ευρώ. Κραυγές και απειλές χωρίς ούτε όμως ένα επιχείρημα του γιατί θα καταστραφούμε. Ούτε μια σοβαρή οικονομική ανάλυση.
Και γι αυτό φοβούνται το Βαρουφάκη. Όχι γιατί ήθελε ή ετοίμαζε έξοδο από το ευρώ (που δεν ήθελε ούτε ετοίμαζε και πάλι μπράβο του), ούτε γιατί ήθελε παράλληλο σύστημα πληρωμών αλλά γιατί είναι διατεθειμένος να ανοίξει συζήτηση με επιχειρήματα (έστω καθυστερημένα και όντως με αρκετές δώσεις ναρκισσισμού) για το πόσο είναι βιώσιμη η παραμονή με αυτούς τους όρους σε αυτή την ΟΝΕ. Αυτό φοβούνται, μια συζήτηση που θα σπάσει την ένοχη σιωπή υπέρ πίστεως και πατρίδος. Γιατί δεν έχουν καμία διάθεση να εξηγήσουν ούτε ο παραδοσιακός κορμός ΝΔ ΠΑΣΟΚ ούτε οι ανερχόμενοι αστέρες του ΣΥΡΙΖΑ πως στην Ελλάδα την ίδια στιγμή μειώθηκε το βιοτικό επίπεδο στο τριπλάσιο από ότι στην Ισπανία, γιατί στην Κύπρο κουρεύτηκαν οι καταθέσεις άνω των 100000 ευρώ και τι είναι το bailout, το bailin και πως γίνεται η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών.
Όπως και δε θα εξηγήσουν ποτέ τι έγινε στο χρηματιστήριο, τι έγινε στους Ολυμπιακούς της Αθήνας και πως τα πορτοκάλια και τα βερίκοκα κατέληγαν στις χαβούζες. Για όλα θα φταίνε οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι μετανάστες. Ενδεχομένως και οι ομοφυλόφιλοι. Αλλά ποτέ η άρχουσα τάξη. Γιατί εξάλλου μπορεί να κάνει μεγαλύτερη ζημιά ένας έστω και με βύσμα διορισμένος ταχυδρόμος παρά ο σίγουρα με βύσμα διορισμένος διοικητής νοσοκομείου (ο οποίος απλά μπορεί να διαλύσει μια μονάδα υγείας). Ο διοικητής όμως δεν ενοχλεί γιατί είναι ένας από αυτούς. Έτσι λοιπόν τι σημαίνει ντροπή σε μια χώρα όπου η ξετσιπωσιά θεωρείται δύναμη;
Στις αρχαίες τραγωδίες παντού εμφανίζεται ένας αόρατος Οδυσσέας (εκτός από τον Φιλοκτήτη) όπου χρεώνεται τις πιο αποτρόπαιες πράξεις που γίνονται πάντα για να σωθεί η πατρίδα. Σαν το αόρατο χέρι της αγοράς. Δεν υπάρχει δηλαδή απλά χρειάζεται για να δικαιολογεί τις πράξεις όσων φαίνονται. Το πρόβλημα δεν είναι στην πραγματικότητα ούτε το νόμισμα (όσο και αν αυτό θλίβει την ριζοσπαστική (;) αριστερά (;) του σήμερα) ούτε ο Βαρουφάκης. Είναι το δικαίωμα στην αμφισβήτηση και τα επιχειρήματα ενάντια στον πανικό και την τρομοκρατία. Δεν είναι η δραχμή ο στόχος αλλά το μυαλό μας παραφράζοντας ένα παλιό ποίημα. Και αν και πέρασαν κάμποσα χρόνια από όταν είμασταν φοιτητές, παραφράζοντας (ένα μάλλον χαζό) σύνθημα: Ντροπή ντροπή ο Τσουκάτος (ή ο Χριστοφοράκος) ζει. Αλλά και πάλι τι σημαίνει η ντροπή σε έναν κόσμο που η ξετσιπωσιά θεωρείται δύναμη;
ΥΓ: Το αντίθετο στη …Σοβιετία δεν είναι κατά ανάγκη η δικτατορία των αγορών των ΗΠΑ όπου πεθαίνεις έξω από τα νοσοκομεία χωρίς ασφάλιση. Θα μπορούσε να ναι και ένα δημόσιο και όχι κρατικό σύστημα. Αλλά αυτό μπορούμε να το απαγορεύσουμε ως συζήτηση μετά το ευρώ ή δραχμή.