Άρθρο του Philippe Legrain*
Η ευρωζώνη έχει ένα γερμανικό πρόβλημα.
Οι παρασιτικές πολιτικές της Γερμανίας εις βάρος των γειτόνων της και η ευρύτερη ανταπόκριση απέναντι στην κρίση, της οποίας έχει ηγηθεί η χώρα αυτή, αποδείχθηκαν καταστροφικές.
Επτά χρόνια μετά την έναρξη της κρίσης, η οικονομία της ευρωζώνης βαίνει χειρότερα από την αυτήν της Ευρώπης κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του 1930.
Οι προσπάθειες της γερμανικής κυβέρνησης να συντρίψει την Ελλάδα και να την αναγκάσει να εγκαταλείψει το ενιαίο νόμισμα έχουν αποσταθεροποιήσει την νομισματική ένωση.
Όσο η διακυβέρνηση της Γερμανίδας Καγκελαρίου Άνγκελας Μέρκελ συνεχίζει να καταχράται τη δεσπόζουσα θέση της ως επί κεφαλής πιστωτής για να προωθήσει τα στενά συμφέροντά της, η ευρωζώνη δεν μπορεί να ευδοκιμήσει – και δεν μπορεί να επιβιώσει.
Το τεράστιο πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών της Γερμανίας – οι πλεονάζουσες αποταμιεύσεις που προκύπτουν από την περικοπή των μισθών για την επιδότηση των εξαγωγών – ήταν τόσο η αιτία της κρίσης της ευρωζώνης όσο και εμπόδιο για την επίλυση της. Πριν από την κρίση, τροφοδότησε τον κακό δανεισμό της Νότιας Ευρώπης και της Ιρλανδίας από τις Γερμανικές τράπεζες. Τώρα το ετήσιο πλεόνασμα της Γερμανίας – το οποίο έχει αυξηθεί σε 233 δισεκατομμύρια ευρώ (255,000,000,000 δολλάρια), πλησιάζοντας το 8% του ΑΕΠ – πλέον δεν ανακυκλώνεται στην νότια Ευρώπη, με αποτέλεσμα η υφεσιακή ζήτηση της χώρας να εξάγει αποπληθωρισμό, επιδεινώνοντας έτσι τα αδιέξοδα του χρέους της ευρωζώνης.
Το εξωτερικό πλεόνασμα της Γερμανίας σαφώς και είναι απαράδεκτο αφού παραβιάζει τους κανόνες της ευρωζώνης σχετικά με τις επικίνδυνες ανισορροπίες. Ωστόσο, με την στήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η κυβέρνηση Μέρκελ έχει πάρει ελευθέρας. Αυτό αποτελεί εμπαιγμό αν λάβει κανείς υπόψη του τις δηλώσεις της με τις οποίες υπερασπίζεται και αντιμετωπίζει την ευρωζώνη ως μια λέσχη που βασίζεται σε κανόνες.
Στην πραγματικότητα, η Γερμανία σπάει τους κανόνες με ατιμωρησία, τους αλλάζει ανάλογα με τις ανάγκες της, ή ακόμα και τους εφευρίσκει κατά βούληση.
Πράγματι, ακόμη και δεδομένου ότι σπρώχνει τους άλλους σε μεταρρυθμίσεις, η Γερμανία έχει αγνοήσει τις συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (σ.σ. Κομισιόν).
Ως προϋπόθεση του νέου προγράμματος δανεισμού της ευρωζώνης, η Γερμανία πιέζει την Ελλάδα να αυξήσει την ηλικία συνταξιοδότησης – ενώ την μειώνει στην δική της χώρα.
Επιμένει ότι τα ελληνικά καταστήματα θα ανοίγουν τις Κυριακές, παρόλο που τα Γερμανικά δεν ανοίγουν. Η εταιριοκρατία, καθώς φαίνεται, πρέπει να εξαλειφθεί οπουδήποτε αλλού, αλλά να προστατεύεται στο σπίτι.
Πέρα από το να αρνείται να προσαρμόσει την οικονομία της, η Γερμανία έχει μετακυλίσει το κόστος της κρίσης στους άλλους.
Προκειμένου να διάσωσει τις τράπεζες της χώρας της από τις κακές πιστωτικές τους αποφάσεις, η Μέρκελ παραβίασε τον κανόνα της Συνθήκης του Μάαστριχτ περί “μη διάσωσης”, τον όρο δηλαδή που απαγορεύει στις κυβερνήσεις των κρατών τη χρηματοδότηση των ομολόγους τους, και ανάγκασε τους ευρωπαίους φορολογούμενους να δανείζουν στην χρεοκοπημένη Ελλάδα. Ομοίως, με τα δάνεια από τις κυβερνήσεις της ευρωζώνης για την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Ισπανία κυρίως διασώθηκαν οι αφερέγγυες τοπικές τράπεζες – και ως εκ τούτου οι Γερμανοί πιστωτές.
Για να κάνει τα πράγματα ακόμα χειρότερα, ως αντάλλαγμα των δανείων αυτών, η Μέρκελ απέκτησε πολύ μεγαλύτερο έλεγχο επί των προϋπολογισμών όλων των κυβερνήσεων της ευρωζώνης μέσω της υπονόμευσης της ζήτησης, επιβάλλοντας έναν δημοσιονομικό ζουρλομανδύα που περιορίζει την δημοκρατία: αυστηρότεροι κανόνες της ευρωζώνης και ένα δημοσιονομικό σύμφωνο.
Η επιρροή της Γερμανίας έχει οδηγήσει σε μια τραπεζική ένωση της ευρωζώνης που είναι διάτρητη και τίθεται σε δυσανάλογη εφαρμογή. Τα Sparkassen (σ.σ. Αποταμιευτική Τράπεζα) με συλλογικό ισολογισμό περίπου € 1.000 ΤΡΙΣεκατομμύριο (1.100 τρισεκατομμύριο δολλάρια) – είναι εκτός εποπτικού έλεγχου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ενώ οι πενιχρά κεφαλαιοποιημένες μέγα-τράπεζες, όπως η Deutsche Bank, και οι σάπιοι κρατικοδίαιτοι περιφερειακοί δανειστές έχουν λάβει ένα απίθανα καθαρό πιστοποιητικό υγείας.
Ο ένας κανόνας της ευρωζώνης που θεωρείται ιερός και απαραβίαστος είναι και το αμετάκλητο της ιδιότητας του μέλους. Δεν υπάρχει καμία διάταξη της Συνθήκης για την έξοδο, επειδή η νομισματική ένωση έχει σχεδιαστεί ως ένα βήμα προς μια πολιτική ένωση – αλλιώς θα εκφυλίζονταν σε ένα άκαμπτο και επικίνδυνα ασταθές καθεστώς σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών. Η Γερμανία δεν έχει μόνο ποδοπατήσει τον κανόνα αυτό- υπουργός Οικονομικών της, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, επινόησε πρόσφατα έναν νέο – ότι η ελάφρυνση του χρέους απαγορεύεται στην ευρωζώνη – ώστε να δικαιολογήσει την εξοργιστική συμπεριφορά του προς την Ελλάδα.
Ως αποτέλεσμα, η συμμετοχή της Ελλάδας στην ευρωζώνη – και κατ’ επέκταση όλων των άλλων μελών της – τώρα εξαρτάται από την υποταγή στη Γερμανική κυβέρνηση. Είναι σαν οι Ηνωμένες Πολιτείες να αποφάσιζαν μονομερώς ότι η αρχή του ΝΑΤΟ για τη συλλογική άμυνα θα υφίσταται πλέον υπό τον όρο να κάνουν όλοι ό, τι η Αμερικανική κυβέρνηση υπαγορεύει.
Η ευρωζώνη χρειάζεται απεγνωσμένα γενικές εναλλακτικές λύσεις σε αυτή την ανισόρροπη «Συναίνεση του Βερολίνου”, κατά την οποία τα συμφέροντα των πιστωτών έρχονται πρώτα και τη Γερμανία κυριαρχεί επί όλων των άλλων. Ο Μερκελισμός προκαλεί οικονομική αποτελμάτωση, πολιτική πόλωση, και άσχημο εθνικισμό. Η Γαλλία, η Ιταλία, και οι Ευρωπαίοι όλων των πολιτικών χρωμάτων πρέπει να αντισταθούν εν ονόματι άλλων οραμάτων για την υπόσταση που θα έπρεπε να έχει η ευρωζώνη.
Μια επιλογή θα ήταν ο περισσότερος φεντεραλισμός. Κοινοί πολιτικοί θεσμοί, που θα λογοδοτούν στους ψηφοφόρους σε ολόκληρη την ευρωζώνη, θα παρέχουν ένα δημοκρατικό δημοσιονομικό αντιστάθμισμα στην ΕΚΤ και θα βοηθήσουν ώστε να τιθασσευθεί η Γερμανικής δύναμη. Αλλά η αυξανόμενη εχθρότητα μεταξύ των κρατών-μελών της ευρωζώνης, και η διάβρωση της υποστήριξης για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, τόσο στις χώρες –πιστωτές, όσο και στις χώρες – οφειλέτες, σημαίνει πως ο περισσότερος φεντεραλισμός είναι πολιτικά ανέφικτος – και ενδεχομένως ακόμη και επικίνδυνος.
Μια καλύτερη λύση θα ήταν μια κατεύθυνση προς μια πιο ευέλικτη ευρωζώνη, στην οποία οι εθνικά εκλεγμένοι εκπρόσωποι θα έχουν τον μεγαλύτερο λόγο. Με τον κανόνα της μη διάσωσης σε ισχύ, οι κυβερνήσεις θα έχουν περισσότερα περιθώρια ώστε να ασκούν αντικυκλικές πολιτικές και να ανταποκρίνονται στις μεταβαλλόμενες προτεραιότητες των ψηφοφόρων.
Για να γίνει ένα τέτοιο σύστημα αξιόπιστο, θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένας μηχανισμός για την αναδιάρθρωση του χρέους των χρεοκοπημένων κυβερνήσεων. Αυτός, σε συνδυασμό με τη μεταρρύθμιση των κανόνων που διέπουν την κεφαλαιοποίηση των τραπεζών – που λανθασμένα αντιμετωπίζουν όλο το δημόσιο χρέος ως ακίνδυνο και δεν μπαίνει όριο στο μέρισμα που κρατούν οι τράπεζες από αυτό – θα επιτρέψει στις αγορές, και όχι στη Γερμανία, να χαλιναγωγήσουν τον πραγματικά υπερβολικό δανεισμό. Ιδανικά, θα μπορούσε επισης να δοθεί εντολή στην ΕΚΤ να ενεργεί ως δανειστής έσχατης ανάγκης για τις κυβερνήσεις που έχουν έλλειψη ρευστότητας, αλλά είναι φερέγγυες. Οι αλλαγές αυτές θα μπορούσαν να συγκεντρώσουν ευρεία υποστήριξη – και θα εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα της Γερμανίας.
Τα μέλη της ευρωζώνης είναι παγιδευμένα σε έναν άθλιο γάμο, στον οποίο κυρίαρχος είναι η Γερμανία. Αλλά ο φόβος δεν είναι αρκετός για να κρατήσει μια σχέση για πάντα. Εάν δεν η Μέρκελ δεν έλθει στα συγκαλά της, εκείνη είναι που θα την καταστρέψει τελικά.
Μετάφραση αποκλειστικά για το Νόστιμον Ήμαρ – Χρήστος Γκουσντουβάς. Επιμέλεια κειμένου – Συντακτική Ομάδα Ν.