Από τον Κωνσταντίνο Κουσαρίδα
Οδός Αχαρνών 81. Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος και το Κίνημα του 1909.
Στις 25 Ιουνίου του 1909, στην οδό Αχαρνών στον αριθμό 81, τότε οικία του υπολοχαγού Μ. Χατζημιχάλη, «Tριακόσιοι αξιωματικοί», γράφει η εφημερίδα Σκριπ, «συνεκεντρώθησαν εις την υπ’ αριθμόν 81 οικίαν του υπολοχαγού κ. Xατζημιχάλη περί την 11 μ.μ. και συνεσκέπτοντο περί της πολιτικής καταστάσεως του στρατεύματος ήτις απογοητεύει τους αξιωματικούς», όπως υποστήριξαν και οι λοιπές εφημερίδες της εποχής, παρά την κοινή τους απόφαση να μην δημοσιεύονται τυχόν κινήματα αξιωματικών.
Σε εκείνο το σπίτι λοιπόν, που δεν υπάρχει πια και στη θέση του έχει ανεγερθεί πολυκατοικία, ιδρύθηκε ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος», ο οποίος θα παίξει τις επόμενες μέρες σημαίνοντα ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της Ελλάδος.
Η σφραγίδα του «Στρατιωτικού Συνδέσμου».
Αχαρνών 81 σήμερα. Σε αυτό το οικόπεδο βρισκόταν η οικία του υπολοχαγού Χατζημιχάλη, όπου ιδρύθηκε ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος».
Οι συναντήσεις των αξιωματικών συνωμοτών έχουν ξεκινήσει από τον Οκτώβριο του 1908, όπου στο σπίτι του λοχαγού Θ. Πάγκαλου συγκροτείται ο αρχικός συνωμοτικός πυρήνας των κατώτερων αξιωματικών. Στην πρώτη αυτή συνάντηση δέκα ανθυπολοχαγοί, δυο υπολοχαγοί και ένας λοχαγός υπογράφουν το πρώτο «επαναστατικό πρωτόκολλο» γραμμένο με «ερυθρά μελάνη». Mέχρι τις 25 Iουνίου του 1909 θα το προσυπογράψουν 120-130 αξιωματικοί.
Ο αξιωματικός και κορυφαίος συνωμότης Θεόδωρος Δ.Πάγκαλος (1878-1952)
Πολύ γρήγορα πλήθος αξιωματικών και υπαξιωματικών του Ελληνικού Στρατού συμμετέχουν στον Σύνδεσμο όπως ο Νικόλαος Πλαστήρας και Γ. Κονδύλης. Από τις αρχές του 1909, αρχηγός του Συνδέσμου γίνεται ο αξιωματικός Γ. Καραϊσκάκης, εγγονός του οπλαρχηγού της επανάστασης του 1821. Τον Μάιο του 1909 σχηματίζεται η συνωμοτική ομάδα των ανώτερων αξιωματικών με πρωταγωνιστή τον Ίλαρχο Ε. Ζυμβρακάκη, μαζί με άλλους 30 λοχαγούς οι οποίοι προέρχονται κυρίως από το Μακεδονικό Κομιτάτο.
Οι λόγοι της αντίδρασης των υπαξιωματικών και των αξιωματικών ήταν καταρχήν, η αυξανόμενη δυσαρέσκεια του στρατού από την ανάμειξη της Αυλής στο στράτευμα με αποκορύφωμα τη ντροπιαστική ήττα του 1897 από τους Τούρκους (κύριος υπεύθυνος θεωρήθηκε ο διάδοχος του Ελληνικού στέμματος πρίγκιπας Κωνσταντίνος καθότι αρχιστράτηγος του Ελληνικού Στρατού) και επιπλέον, η διευθέτηση του Μακεδονικού Ζητήματος αφού πολλοί από τους αξιωματικούς προέρχονταν από το Μακεδονικό Κομιτάτο, το οποίο πολεμούσε το αντίστοιχο Βουλγαρικό και τους Τούρκους στην περιοχή της Μακεδονίας.
Εμπνευσμένοι από το κίνημα των Νεότουρκων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, οι αξιωματικοί ζητούσαν αλλαγή του παλαιοκομματισμού, μεταρρυθμίσεις στον στρατό, τη διοίκηση και την παιδεία, και απέκλειαν ρητά κάθε περίπτωση καθεστωτικής αλλαγής, δικτατορίας, συνταγματικής τροποποίησης ή κατάργησης της κυβέρνησης. Ζητούσαν απλώς την απομάκρυνση του Διαδόχου Κωνσταντίνου και των υπόλοιπων πριγκίπων από το στράτευμα, αντιπροτείνοντας σειρά μέτρων για στρατιωτική αναδιοργάνωση.
Ο Διάδοχος και μετέπειτα βασιλιάς των Ελλήνων Κωνσταντίνος
Το βράδυ λοιπόν της 25ης Ιουνίου, οι συνωμότες συγκεντρώθηκαν στο σπίτι του υπολοχαγού Χατζημιχάλη ώστε να συντάξουν τις προγραμματικές αρχές του Συνδέσμου. Η συγκέντρωση έγινε όμως αντιληπτή από τον Φρούραρχο της Αθήνας συνταγματάρχη Ν. Σχινά ο οποίος και εισέβαλε στη συγκέντρωση μαζί με τον υπασπιστή του. O Σχινάς εκδιώχτηκε κακήν κακώς, μαζί με τον κακοποιημένο υπασπιστή του, και έσπευσε να γνωστοποιήσει τα συμβάντα στο διάδοχο και αρχηγό της Γενικής Διοίκησης του Στρατού, Kωνσταντίνο.
Η διαρροή της είδησης προκάλεσε την πτώση της κυβέρνησης Θεοτόκη, ενώ οι κατευναστικές προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία δηλώσεις της κυβέρνησης Ράλλη (σχετικά με το Κρητικό και το Μακεδονικό) προκάλεσαν την οργή του Συνδέσμου.
Η απάντηση της κυβέρνησης Ράλλη στο Σύνδεσμο ήταν ένα κύμα μεταθέσεων, καθώς και η παραπομπή 12 αξιωματικών σε ανακριτικό συμβούλιο προς απόταξη. Όταν η εφημερίδα ο Χρόνος, διερμηνεύοντας τις θέσεις του Συνδέσμου, επιτέθηκε κατά «της βουλευτικής φεουδαρχίας των κομματικών συμμοριών και των Αυλών», ζητώντας μεταρρυθμίσεις και απομάκρυνση του Διαδόχου Κωνσταντίνου, καθώς και των πριγκίπων από το στράτευμα, ο Ράλλης προχώρησε σε συλλήψεις. Ο κύβος είχε ριφθεί. Στις 14 Αυγούστου, με μια παράτολμη ενέργειά του, ο Πάγκαλος απελευθερώνει τους κρατουμένους αξιωματικούς Σάρρο και Ταμπακόπουλο, προκαλώντας την οργή του Ράλλη, ο οποίος αμέσως διατάζει επιφυλακή και δεκάδες συλλήψεων. Τη νύχτα προς την 15η Αυγούστου, ο Σύνδεσμος προχωρά σε κίνημα, το οποίο θα εγκαινιάσει μία εποχή στην νεώτερη Ελλάδα κατά την οποία ο στρατός θα παρεμβαίνει.
Τους όρους των επαναστατών αποδέχθηκε ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης, ο οποίος σχημάτισε κυβέρνηση μετά την παραίτηση του Ράλλη. Ο αρχηγός του Συνδέσμου, συνταγματάρχης Νικόλαος Ζορμπάς, δίνει διαταγή στις επαναστατημένες μονάδες να γυρίσουν στις θέσεις τους, χωρίς έτσι να εγκαθιδρυθεί δικτατορία, σύμφωνα με τις παροτρύνσεις μεγάλης μάζας του λαού και του φοιτητικού κόσμου.
Ο αρχηγός του Στρατιωτικού Συνδέσμου, συνταγματάρχης Νικόλαος Ζορμπάς
Το μεγαλειώδες συλλαλητήριο των συντεχνιών της Αθήνας και του Πειραιά, που πραγματοποιήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου, έκανε πρόδηλη πλέον την υποστήριξη του λαού στις θέσεις του Συνδέσμου, ενώ η υποστήριξη που βρήκε το Κίνημα προκάλεσε την έντονη ανησυχία των κομμάτων, του θρόνου και των ξένων δυνάμεων.
Γκραβούρα της εποχής που δείχνει τη συγκέντρωση του κόσμου έξω από τα Παλαιά Ανάκτορα στις 14 Σεπτεμβρίου του 1909 προς υποστήριξη του κινήματος του Στρατιωτικού Συνδέσμου
Το Κίνημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου «σκοτώνει» το φίδι του παλαιοκομματισμού και τη φαυλοκρατία
Ο Σύνδεσμος επιθυμούσε την εγκαθίδρυση δικτατορίας. Ωστόσο επικράτησαν οι πιο ψύχραιμες φωνές. Έτσι, μετά από πρόταση του λοχαγού Σάρρου, ο υπολοχαγός Κονταράτος βολιδοσκόπησε τον Οκτώβριο του 1909 τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος είχε σχέση με το κίνημα και ήταν ηγετική μορφή της Επανάστασης του Θερίσου, στις 23 Μαρτίου του 1905. Διατελώντας πρωθυπουργός της Κρητικής Πολιτείας, κύριο σκοπό είχε την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Ο Βενιζέλος έφθασε στον Πειραιά στις 28 Δεκεμβρίου 1909 υποδεικνύοντας τη μοναδική λύση: υπηρεσιακή κυβέρνηση και προκήρυξη εκλογών για Αναθεωρητική Βουλή. Στις 22 Ιανουαρίου 1910 αναχωρούσε πάλι για την Κρήτη, έχοντας θεμελιώσει την αναμόρφωση της πολιτικής ζωής.
Στη νέα κυβέρνηση Δραγούμη, ο Νικόλαος Ζορμπάς ανέλαβε Υπουργός Στρατιωτικών και ο Στέφανος Καλλέργης Εξωτερικών. Ο δε Σύνδεσμος, μετά την προκήρυξη εκλογών για Αναθεωρητική Βουλή, διαλύθηκε, έχοντας επιτύχει τους σκοπούς του.