Στα πλαίσια της συνεχιζόμενης συζήτησης με αφορμή την επίθεση στα γραφεία του Charlie Hebdo, μια συζήτησης με πολλές διαστάσεις η σημασία των οποίων υποβαθμίζεται όταν περιοριζόμαστε σε απλοποιητικούς δυϊσμούς μέσω επικίνδυνων αναγωγισμών (Διαφωτισμός/αδιαπέραστη Ετερότητα, ορθολογισμός/δογματισμός, πολιτισμικός ιμπεριαλισμός/οριενταλισμός και ‘ευγενείς άγριοι’, αξιακός οικουμενισμός/μερικότητες, πολυπολιτισμική ανεκτικότητα/φονταμενταλισμός), θα ήθελα να αναφερθώ σε μια όχι ιδιαίτερα γνωστή περίπτωση όπου η Τέχνη (και συγκεκριμένα η Εβδομη) επέδειξε αξιοθαύμαστη ευαισθησία και ευρηματικότητα στην αναπαράσταση του -για το Ισλάμ- μη αναπαραστάσιμου: του Προφήτη Μωάμεθ.
Η ταινία ‘Το Μήνυμα’/‘The Message’ (1976/1977) εξιστορεί το έπος του Μωάμεθ, χωρίς ο τελευταίος να απεικονίζεται ή ακόμα και να ακούγεται ούτε σε ένα πλάνο αυτής. Η ταινία ανοίγει με τη φράση: ‘Οι δημιουργοί αυτού του φιλμ τιμούν την ισλαμική παράδοση σύμφωνα με την οποία η προσωποποίηση του Προφήτη προσβάλλει την πνευματικότητα του μηνύματός του’. Έτσι, σε κάθε σκηνή όπου θα έπρεπε να εμφανίζεται στην κάμερα ο πρωταγωνιστικός χαρακτήρας, η παρουσία του υπονοείται μέσω της μουσικής, ενώ ο θεατής βλέπει μέσα από τα μάτια του Μωάμεθ τους άλλους χαρακτήρες. Ταυτόχρονα, ενώ στην αγγλική βερζιόν της ταινίας πρωταγωνιστούν χολιγουντιανοί σταρ όπως ο Άντονι Κουίν, ο σκηνοθέτης Μουσταφά Ακκάντ επέλεξε να την γυρίσει εξ’ ολοκλήρου και στα αραβικά. Θα μπορούσε απλά να ντουμπλάρει τους αγγλόφωνους ηθοποιούς, αλλά στην αραβική βερζιόν τους αντικατέστησε με Άραβες, καθώς το παίξιμό τους ήταν πολύ διαφορετικό από το πιο ‘εσωτερικό’, και με λιγότερες χειρονομίες, αμερικάνικο στιλ παιξίματος.
Ο Ακκάντ έβλεπε το φιλμ σαν μια γέφυρα μεταξύ Δυτικού και ισλαμικού κόσμου. Το 1976 δήλωνε: ‘Ως μουσουλμάνος που ζει στη Δύση, ένιωθα ότι ήταν υποχρέωσή μου να πω την αλήθεια για το Ισλάμ. Είναι μια θρησκεία με 700 εκατομμύρια πιστούς, κι όμως τόσα λίγα είναι γνωστά γι’ αυτήν’. Οι αγαθές προθέσεις του, ωστόσο, δεν σταμάτησαν γκρουπ εξτρεμιστών μουσουλμάνων από το να πραγματοποιήσουν επίθεση κατά τη διάρκεια της πρεμιέρας του φιλμ στην Αμερική, σκοτώνοντας έναν δημοσιογράφο και έναν αστυνομικό. Οι δράστες είχαν λανθασμένα νομίσει ότι ο Άντονι Κουίν έπαιζε τον ίδιο τον Μωάμεθ.
Το παράδειγμα της ταινίας του Ακκάντ, μιας μαροκινο-λιβανεζικο-αγγλο-αμερικάνικης συμπαραγωγής, συνοψίζει όλες τις αντιφάσεις και τις περιπλοκές μιας παγκοσμιοποιημένης Τέχνης και κουλτούρας στον ύστερο καπιταλισμό. ‘Το Μήνυμα’ απέχει φυσικά πολύ από τα σκίτσα του Charlie Hebdo, από το ‘Submission’ του Τheo Van Gogh (ο οποίος δολοφονήθηκε από φανατικό μουσουλμάνο-το φιλμ του απεικόνιζε τις δραματοποιημένες εξομολογήσεις κακοποιημένων μουσουλμάνων γυναικών), από τους ‘Σατανικούς Στίχους’ του Ρουσντί. Ωστόσο η συγκεκριμένη περίπτωση μπορεί να μας διδάξει κάποια πράγματα, ή τουλάχιστον να κάνει τη συζήτηση λίγο περισσότερο βαθιά και εκλεπτυσμένη.
*με πληροφοριες απο Wikipedia