Από τον Κώστα Μιχαλάκη*
Το όνομα του Ευριπίδη Μπακιρτζή δεν χρειάζεται και πολλές συστάσεις.
Ο στρατηγός συμμετείχε στους Βαλκανικούς Πολέμους, στο κίνημα της Εθνικής Άμυνας και στη Μικρασιατική εκστρατεία. Βενιζελικός αρχικά, στράφηκε αργότερα προς την Αριστερά κι αυτό του στοίχισε διώξεις και εξορίες από το καθεστώς Μεταξά, όπως και τον αποκλεισμό του από τον πόλεμο του 1940.
Συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση, αρχικά σε μικρότερες οργανώσεις και τελικά στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Μαζί με τον Μάρκο Βαφειάδη ήταν διοικητής της ΟΜ Μακεδονίας και διετέλεσε πρώτος πρόεδρος της ΠΕΕΑ και, μετά την ανάληψη των καθηκόντων από τον Αλέξανδρο Σβώλο, αντιπρόεδρός της. Μετά τα Δεκεμβριανά, και καθώς η χώρα οδηγούνταν στον Εμφύλιο, ο Μπακιρτζής εξορίστηκε στους Φούρνους Κορσεών. Εκεί βρήκε τον θάνατο, στις 8 Μαΐου 1947. Η επίσημη εκδοχή είναι η αυτοκτονία, πολλά ερωτηματικά όμως έχουν εγερθεί σχετικά με τις συνθήκες του θανάτου του.
Εν μέσω θερινής ραστώνης, βρέθηκα στους Φούρνους και ανάμεσα σε τουρίστες, φρέσκα ψάρια και σπιτικά γλυκά, σκέφτηκα να κάνω μια ερώτηση, μήπως μερικοί θυμόντουσαν τα γεγονότα αυτά και ήξεραν το σπίτι, στο οποίο έμενε εξόριστος ο Μπακιρτζής. Φυσικά και τα θυμόντουσαν, ιδιαίτερα οι πιο ηλικιωμένοι. Η κυρία Ασπασία, μαθήτρια τότε, έχει ακόμη ζωντανή τη θύμηση, ότι με τις συμμαθήτριες της είχαν ντυθεί στα μαύρα. Όλο το χωριό είχε συνοδεύσει τον Μπακιρτζή στην τελευταία του κατοικία. Η κόρη και η εγγονή της μάλιστα, λένε ότι η πλατεία των Φούρνων ονομαζόταν από μερικούς ανεπίσημα «πλατεία Μπακιρτζή». Το δε σπίτι, αν ακολουθήσεις τις οδηγίες, το βρίσκεις ανάμεσα στην πλατεία και το δημαρχείο.
Στον πάνω όροφο αυτού του κτηρίου βρήκε τον θάνατο ο Ευριπίδης Μπακιρτζής
Ο εσωτερικός χώρος φυσικά έχει αλλάξει διαρρύθμιση από τότε, μας είπε ο ιδιοκτήτης του. Σήμερα λειτουργεί ως ξενώνας με το όνομα “Mira mare” (ας μου επιτραπεί αυτή η «διαφήμιση»), αλλά ναι, στον πάνω όροφο του σπιτιού έμενε και αυτοκτόνησε ο Μπακιρτζής. Η μητέρα του ιδιοκτήτη μάλιστα, έμενε τότε στο απέναντι σπίτι και άκουσε τον πυροβολισμό.
Όλοι όμως μου είπαν ότι, αν θέλω να μάθω περισσότερα, θα πρέπει να απευθυνθώ στον κύριο Νίκο. Έκλεισα λοιπόν ραντεβού μαζί του στο αγαπημένο του καφενεδάκι.
Ο κύριος Νίκος, παρά τα χρονάκια του, θυμόταν αρκετά πράγματα:
– Από τα Τρίκαλα είσαι; Α, από τα Τρίκαλα, από την Πύλη ειδικότερα, ήμουν μαζί με έναν Χατζιάρα, δουλεύαμε μαζί τσαγκάρηδες, εξόριστος αυτός, ΕΠΟΝίτης εγώ. Ναι, τον θυμάμαι τον Μπακιρτζή. Μάλιστα, επειδή έκανε περιπάτους στο νησί, μου είχε ζητήσει να του φτιάξω σανδάλια λίγες μέρες πριν πεθάνει. Περίεργο δεν είναι; Από τη μια να σχεδιάζεις να αυτοκτονήσεις και από την άλλη να παραγγέλνεις σανδάλια;
Στην ερώτηση, ποια είναι η άποψη του για τον θάνατο, αν δηλαδή πρόκειται για αυτοκτονία ή δολοφονία, ήταν πολύ σκεπτικός: Ήταν από τους πρώτους που ανέβηκαν στο δωμάτιο του, όταν ακούστηκε ο πυροβολισμός. Ο Μπακιρτζής ήταν ξαπλωμένος, με το τραύμα στην καρδιά. Αν δεν ήταν αυτοκτονία, ήταν πολύ επαγγελματική δουλειά. Ίσως η επίσκεψη που δέχτηκε τρεις μέρες πριν τον θάνατο του από κάποιους ασφαλίτες να έπαιξε ρόλο. Είναι αλήθεια ότι όλο το χωριό τον συνόδευσε στην κηδεία του, αρκετοί μάλιστα γονάτιζαν, έχοντας γνώση ότι περνάει η σορός ενός σημαντικού ανθρώπου.
Ο Ευριπίδης Μπακιρτζής με την στρατιωτική του στολή, σε νεότερη ηλικία
Όμως, το πιο σημαντικό στοιχείο, μας το έδωσε για την πρώτη επέτειο του θανάτου του: Ο εμφύλιος πόλεμος είχε πια φουντώσει, οπότε εκδηλώσεις τιμής σε έναν αριστερό νεκρό δεν ήταν και το πιο εύκολο πράγμα. Παρόλα αυτά, ο ίδιος και άλλοι δύο συναγωνιστές του, πήραν στεφάνια πρωτομαγιάτικα, πήγαν στον τάφο του, τα κατέθεσαν και έψαλλαν το «Επέσατε Θύματα».
Θυμόταν κι άλλα ο κύριος Νίκος, αρκετά ονόματα εξόριστων και καταστάσεις του εμφυλίου, τα οποία δεν ήταν εύκολο να καταγραφούν σε μία απλή συζήτηση γνωριμίας. Για τον λόγο αυτόν, θεωρώ ότι είναι αναγκαίο, κάποιος ιστορικός ή κάποιο ίδρυμα να ασχοληθούν με το θέμα, να μεταβούν στους Φούρνους και με επιστημονικό τρόπο να καταγράψουν τις μνήμες που έχουν η κυρία Ασπασία και κύριος Νίκος, αλλά και τις θύμησες, όσων μπορούν να δώσουν πληροφορίες για την εποχή εκείνη.
Εκτός όμως από αυτήν τη μικρή, τυχαία «ανακάλυψη», έγινε στα μάτια μου – για ακόμη μια φορά – φανερό το γεγονός ότι η Ιστορία δεν είναι μια απλή απαρίθμηση γεγονότων και ημερομηνιών. Είναι η ίδια η ζωή, η οποία περνά κι αφήνει τα χαράγματά της σε ανθρώπους και τόπους. Είναι μια πολύτιμη παρακαταθήκη, η οποία πρέπει να διασωθεί και να διατηρηθεί, έτσι ώστε να μας διδάσκει και να μας οδηγεί στα επόμενα βήματά μας. Προσέχουμε άραγε την ιστορία του τόπου μας; Φοβάμαι πως όχι αρκετά…
Το παρόν μικρό σημείωμα το αφιερώνω στη μικρή Ιωάννα, μαθήτρια του δημοτικού σχολείου Φούρνων και στους φιλόξενους, χαμογελαστούς γονείς της.
*Φιλόλογος, Ιστορικός
Υ.Γ. Τα στοιχεία των ανθρώπων με τους οποίους μίλησα βρίσκονται στην διάθεση μου, αν ζητηθούν.