Μετάφραση: Afterwords
ZEIT ONLINE: Στο βιβλίο σας ασκείτε κριτική στη διάκριση της Χάνα Άρεντ μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής σφαίρας. Ποιο είναι το πρόβλημα σε αυτή;
Μπάτλερ: Στο βιβλίο The Human Condition, η Χάνα Άρεντ κάνει σαφή διάκριση μεταξύ των ιδιωτικών οικιακών δραστηριοτήτων – την αναπαραγωγή ή τον ύπνο, όλες εκείνες οι δραστηριότητες που σκοπό έχουν να αναπαράγουν το σώμα δεν είναι πολιτικές – και του πολιτικού χώρου, εκείνου που κατανοεί ένα θεωρητικά καλοθρεμμένο σώμα. Η άποψη της Άρεντ σχετικά με τις δημοκρατικές αρχές προϋποθέτει ότι τα τρόφιμα διανέμονται, ότι τα τρόφιμα είναι διαθέσιμα, ότι σε κάποιον παρέχεται στέγη, ότι δεν πρόκειται κάποιος να είναι άρρωστος χωρίς να υπάρχει διαθέσιμη υγειονομική περίθαλψη. Αλλά το πρόβλημα είναι φυσικά ότι, δεδομένης της εποχής αβεβαιότητας που ζούμε, υπάρχουν τόσες πολλές από τις βασικές προϋποθέσεις για ζωή για τις οποίες αγωνιζόμαστε: Ποιος έχει στέγαση, ποιος έχει υγειονομική περίθαλψη, ποιος μπορεί να περάσει τα σύνορα; Αυτά είναι όλα τα πολιτικά ζητήματα που αφορούν ουσιαστικά τη διατροφή και την κινητικότητα του σώματος. Δεν μπορούμε να έχουμε την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι ή του συνέρχεσθαι ή ακόμη του λόγου, χωρίς την προϋπόθεση της ενσωματωμένης ζωής.
ZEIT ONLINE: Υπάρχει μεγαλύτερη αβεβαιότητα τώρα;
Μπάτλερ: Πιστεύω ότι η αβεβαιότητα έχει γίνει μια πιο σημαντική πολιτική έννοια. Η διανοούμενος Isabel Lorey υποδηλώνει ότι πρόκειται για μια οικονομική και πολιτική κατάσταση που ανήκει πραγματικά στην παρούσα χρονική στιγμή. Προλεταριάτο είναι οι εργάτες που δεν πληρώνονται αρκετά για να φάνε ή να ζήσουν καλά, αλλά το πρεκαριάτο είναι μια διαφορετική κατηγορία. Το πρεκαριάτο μπορεί να μην εργάζεται καθόλου. Μπορεί να έχει μια δουλειά και να χάσει μία δουλειά σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα. Μπορεί να είναι προσωρινοί εργαζόμενοι. Μπορεί να έχει κάποια στέγη και να την χάσει την επόμενη μέρα. Το μέλλον είναι εξαιρετικά απρόβλεπτο.
ZEIT ONLINE: Γιατί συμβαίνει αυτό;
Μπάτλερ: Νομίζω ότι η εργασία γίνεται ολοένα και πιο προσωρινή και επισφαλής, έτσι ώστε οι αγορές να επεκτείνονται χωρίς κανένα εμπόδιο, ενώ οι υποχρεώσεις του δημοσίου απέναντι στους εργαζόμενους και ο αξιοπρεπής μισθός απειλούνται όλο και περισσότερο. Γι’ αυτό βλέπουμε όλο και περισσότερους ανθρώπους που έχουν εγκαταλειφθεί και έχουν διωχθεί από τα σπίτια τους, με κάποιον τρόπο. Μετά τον Α’ και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είδαμε έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων να χάνει την περιουσία του, αλλά η απώλεια της περιουσίας ήταν διαφορετικής φύσεως. Το να χάνει κάποιος την περιουσία του γίνεται και σήμερα μέσω του πολέμου, αλλά και μέσω των δημοσιονομικών πολιτικών, του Νεοφιλελευθερισμού και της επίδρασής του στις συνθήκες εργασίας και στη στέγαση, στην αγορά κατοικίας, στις δυνατότητες στέγασης, αλλά και στα τρόφιμα. Δεν νομίζω ότι πρέπει να πάμε πολύ μακριά, για να δούμε ότι πολλοί πληθυσμοί υποφέρουν ακόμα και όσον αφορά τα πιο βασικά ζητήματα.
ZEIT ONLINE: Πιστεύετε ότι η πρόσφατη άνοδος του λαϊκισμού συνδέεται με το γεγονός ότι υπάρχουν όλο και περισσότεροι άνθρωποι που θεωρούν τους εαυτούς τους τμήμα – αλλά αποτελούν επίσης και μέρος – αυτού του νέου πρεκαριάτου;
Μπάτλερ: Πιστεύω ότι υπάρχουν ακόμα πολλοί λόγοι για να γίνει διάκριση μεταξύ του δεξιού και του αριστερού λαϊκισμού, όπως είναι διάφορα κινήματα στη Νότια Αμερική, για παράδειγμα στην Αργεντινή. Για τον Ερνέστο Λακλάου, ο οποίος έδειχνε ενδιαφέρον για τέτοιου είδους κινήματα, ο λαϊκισμός ήταν ή θα μπορούσε να γίνει μια θετική έννοια.
ZEIT ONLINE: Γιατί;
Μπάτλερ: Επειδή διαφορετικοί άνθρωποι, οι οποίοι συσπειρώνονται γύρω από διαφορετικές αιτίες και διαφορετικά είδη ταυτοτήτων, συνδέονται μεταξύ τους. Αρχίζουν να βλέπουν μια κοινή κατάσταση και επιδιώκουν να κατανοήσουν την κατάσταση του άλλου. Μέσα από αυτές τις συνδέσεις αναδύεται ή μπορεί να αναδυθεί μια νέα αίσθηση των ανθρώπων. Έτσι, σύμφωνα με τον Λακλάου, ο λαϊκισμός προσέφερε αριστερές υποσχέσεις. Δεν κατανόησε τον λαϊκισμό ως ένα εξωκοινοβουλευτικό πολιτικό κίνημα. Στην πραγματικότητα, είδε τη δυνατότητα του λαϊκισμού να μετατρέπει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, ακόμα και την κρατική εξουσία, σε αιρετές συνελεύσεις.
ZEIT ONLINE: Επομένως, πώς διαχωρίζετε αυτή τη φαινομενικά θετική μορφή λαϊκισμού από μια αρνητική μορφή του;
Μπάτλερ: Ίσως θα πρέπει να την κατανοήσουμε, πριν αρχίσουμε να κάνουμε τη διάκριση ανάμεσα στην καλή και την κακή μορφή του. Εν τέλει, μία μορφή που πιθανόν την αποκαλούμε «καλή» μπορεί με την πάροδο του χρόνου να μετατραπεί σε μία που την αποκαλούμε «κακή». Υπάρχουν είδη λαϊκισμού που στοχεύουν ενάντια σε κάθε κρατική εξουσία, που μισούν όλες τις κρατικές διαδικασίες και θέλουν να παραμείνουν στον εξωκοινοβουλευτικό τομέα. Πιστεύω ότι υπάρχουν μορφές δεξιού λαϊκισμού που μπορούμε να δούμε σήμερα που αντιτίθενται σε νόμους που εξασφάλιζαν την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, σε νόμους κατά του ρατσισμού, νόμους που επιτρέπουν τη μετανάστευση, ακόμη και που θεσπίζουν έναν εθνολογικά και θρησκευτικά ετερογενή πληθυσμό. Και αυτό το είδος του αντιδραστικού λαϊκισμού θέλει να επαναφέρει μια προγενέστερη κοινωνική κατάσταση, που να κατευθύνεται από τη νοσταλγία ή την αντιληπτή απώλεια διαφόρων προνομίων. Θέλουν να συντρίψουν την κρατική εξουσία λόγω της απώλειας του προηγούμενου κόσμου τους.
ZEIT ONLINE: Ένα επιχείρημα που διατυπώνεται συχνά στη Γερμανία είναι: μερικοί άνθρωποι υποστηρίζουν το κόμμα AfD (Εναλλακτική για τη Γερμανία) επειδή αισθάνονται ότι εξωθούνται στο περιθώριο της κοινωνίας και αφήνονται μόνοι τους στην αβεβαιότητά τους. Συμφωνείτε;
Μπάτλερ: Κάποιες φορές μια ομάδα δεξιών μπορεί να αισθάνεται ότι είναι αποκλεισμένη, αλλά αυτό που εννοεί ουσιαστικά είναι ότι έχει χάσει τα προνόμιά της. Κλονίζεται το προνόμιό τους, η υπόθεση περί λευκής υπεροχής. Και ξέρετε τι; Ναι, χάνουν το προνόμιό τους, χάνουν το προνόμιο τους περί λευκής υπεροχής. Χάνουν έναν προηγούμενο κόσμο, ο οποίος προϋπέθετε το προνόμιο τους περί λευκής υπεροχής. Όντως τα χάνουν και πρέπει να προσαρμοστούν, να αποδεχθούν την απώλεια τους και να ενστερνιστούν ένα μεγαλύτερο, πιο δημοκρατικό και ετερογενή κόσμο.
ZEIT ONLINE: Αυτούς όμως δεν θα τους συμπεριλάβετε στην έννοια του πρεκαριάτου;
Μπάτλερ: Το πρόβλημα είναι ότι η νεοφιλελεύθερη οικονομία δημιουργεί αβεβαιότητα σε όλο τον πληθυσμό με το να μην διακρίνει την δεξιά από την αριστερά. Έτσι, υπάρχουν μερικοί άνθρωποι που είναι δεξιοί ή κάποιοι άλλοι που έχουν γίνει ακόμα πιο δεξιοί, επειδή κατηγορούν τους μετανάστες για κατάληψη της θέσης τους. Δεν εντοπίζουν όμως τη ρίζα του προβλήματος τους, η οποία είναι μια διευρυμένη αβεβαιότητα που υπερβαίνει την οικονομική τάξη, αν και οι πλούσιοι συνεχίζουν να επωφελούνται. Κατηγορούν τους μετανάστες, αντί να εξετάζουν πιο προσεκτικά ορισμένες δημοσιονομικές και οικονομικές πολιτικές που πραγματικά υπονομεύουν την ευημερία ολοένα και αυξανόμενου αριθμού ανθρώπων.
ZEIT ONLINE: Θα μπορούσατε να μας πείτε το ίδιο πράγμα και για τους υποστηρικτές του Τραμπ;
Μπάτλερ: Ω, οι υποστηρικτές του Τραμπ ….
ZEIT ONLINE: … κάτι που είναι πολύ ενδιαφέρον για τους Γερμανούς.
Μπάτλερ: Λοιπόν, όλα είναι μάλλον ακατανόητα. Πιστεύω ότι υπάρχει μια οικονομική συνιστώσα όσον αφορά την υποστήριξη του Τραμπ. Για μερικούς από τους υποστηρικτές του, η κυβέρνησή εμποδίζει την ικανότητά τους να κερδίζουν χρήματα και να πετύχουν οικονομικά. Έτσι, αυτοί είναι ενάντια στις ρυθμίσεις, ενάντια στην κυβέρνηση. Και αυτό μπορεί να περιλαμβάνει ρυθμίσεις όπως η καταβολή φόρων και ρυθμίσεις σχετικές με το χώρο εργασίας που προορίζονται για την εξασφάλιση υγείας και την ασφάλεια των εργαζομένων. Επικροτούν το γεγονός ότι ο Τραμπ δεν έχει προφανώς καταβάλει τους ομοσπονδιακούς φόρους του και σκέφτονται: «Ναι, θέλω να γίνω σαν κι αυτόν».
ZEIT ONLINE: Υπάρχει πολλή οργή;
Μπάτλερ: Νομίζω ότι έχουν τεράστια οργή. Όχι μόνο σε βάρος των γυναικών, όχι μόνο κατά των φυλετικών μειονοτήτων ή κατά των μεταναστών. Είναι ενθουσιασμένοι με το ότι αυτή η οργή τους απελευθερώνεται από το δημόσιο και χωρίς λογοκρισία λόγο του. Ανήκουμε στην αριστερά. Είμαστε προφανώς το υπερεγώ. Αυτό που έχει καταφέρει να κάνει ο Τραμπ, ρητορικά, είναι να προσδιορίσει όχι μόνο την αριστερά, αλλά και τον φιλελευθερισμό – τον κυρίως αμερικανικό φιλελευθερισμό και την αριστερά – ως ένα τσούρμο λογοκριτών. Είμαστε τα μέσα καταστολής και αυτός είναι το μέσο για την χειραφέτησή μας. Πρόκειται για εφιάλτη.
ZEIT ONLINE: Τι γνώμη έχετε για τον εμφανή σεξισμό και ρατσισμό του;
Μπάτλερ: Αυτό που χειραφετεί ο Τραμπ είναι το αχαλίνωτο μίσος και, όπως βλέπουμε τελευταία, και κάποιες μορφές σεξουαλικής δραστηριότητας που δεν νοιάζονται καν για τη συναίνεση κανενός. Από πότε πρέπει να ρωτήσουμε τις γυναίκες αν είναι σύμφωνες με το να τις αγγίξει κάποιος ή γιατί; Δεν λέει κάτι τέτοιο ανοιχτά, αλλά είναι ακριβώς αυτό που υπονοεί. Απελευθερώνει στους ανθρώπους την οργή και το μίσος τους. Και αυτοί οι άνθρωποι μπορεί να είναι πλούσιοι, μπορεί να είναι φτωχοί, μπορεί να ανήκουν στη μεσαία τάξη. Αισθάνονται ότι απωθούνται ή ότι λογοκρίνονται από την αριστερά, από τις φεμινίστριες, από το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα και την ισότητα, από την προεδρία του Ομπάμα, η οποία επέτρεψε σε έναν μαύρο να εκπροσωπήσει το έθνος.