Από τον Γιώργο Φλώρο
Από όλες τις πληγές που άνοιξαν σε αυτόν τον τόπο τα τελευταία χρόνια, η μεγαλύτερη είναι η μετανάστευση. Μιλάω για την “δική” μας μετανάστευση, την μετανάστευση 600.000 Ελλήνων πολιτών στο εξωτερικό. Στην πλειοψηφία τους είναι νέοι, απόφοιτοι πανεπιστημίου, που φεύγουν για να βρουν δουλειά στις τέσσερις άκρες του κόσμου. Όπου να ‘ναι συνήθως, μέχρι και στα πιο απίθανα μέρη της γης αλλά, σίγουρα κάπου μακριά από εδώ, πάντως όχι εδώ.
Είναι η μεγαλύτερη από τις πληγές αυτού του τόπου, τις πληγές που άνοιξαν από το 2010 και μετά. “Ο θάνατος, η ξενιτειά, η πίκρα κι η ορφάνια· τα τέσσερα ζυγιάστηκαν, βαρύτερα είν’ τα ξένα” σύμφωνα με ένα παλιό ηπειρώτικο τραγούδι. Κάτι ήξεραν αυτοί που το έγραψαν, δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά που φεύγουν μαζικά άνθρωποι από εδώ. Τα έζησε και η δική τους γενιά, τα έζησαν και γενιές πριν από αυτούς, τα έζησαν και γενιές μετά από αυτούς. Είναι ένα θέμα που φαίνεται να επαναλαμβάνεται στο σενάριο, ένας κύκλος που κάνει η ιστορία αυτού του τόπου. Άνθρωποι φεύγουν, φεύγουν να ξεφύγουν: άλλοτε από τους πολέμους, άλλοτε από τους διωγμούς, άλλοτε από την φτώχεια. Φεύγουν αλλά, παραδόξως, πάντα κάτι αφήνουν εδώ και πάντα από εδώ, παίρνουν ένα κομμάτι μαζί τους.
Πέραν από τους προσωπικούς λόγους του καθενός ξενιτεμένου, υπάρχει μια κοινή συνισταμένη νομίζω, μια που δεν έχει άμεση σχέση με το οικονομικό. Η συνισταμένη αυτή είναι ότι, ουσιαστικά, οι άνθρωποι αυτοί δεν φεύγουν· τους διώχνουν. Ο τόπος, η χώρα τους διώχνει. Δεν είναι μόνο ότι δεν έχουν δουλειά, δεν είναι μόνο ότι δεν έχουν λεφτά, δεν είναι μόνο ότι δεν έχουν προοπτική ή δυνατότητα να σχεδιάσουν έστω και στο ελάχιστο το μέλλον τους. Είναι και κάτι άλλο: είναι ότι μεγάλωσαν σε μια χώρα που μονίμως, οι φελλοί επιπλέουν και τα διαμάντια βουλιάζουν. Μια χώρα που την καλύπτει μια μόνιμη γλιτσερή ομίχλη αδικίας: μια χώρα που άνθρωποι όπως οι Φλώρος και Μηλιώνης διαπρέπουν και μένουν ατιμώρητοι (για να αναφέρω απλά το πιο πρόσφατο από τα χιλιάδες παραδείγματα) ενώ χιλιάδες άλλοι παραδέρνουν στην ανεργία. Η χυδαιότητα επικράτησε για άλλη μια φορά· ταυτόχρονα, χιλιάδες νέοι αγοράζουν εισιτήρια για έξω. Θα βάλουν τα πτυχία τους σε βαλίτσες, θα κλείσουν τα όνειρα τους, τον κόπο τον δικό τους και των οικογενειών τους, θα πάρουν τις αναμνήσεις τους και θα εξαφανιστούν, ενώ τα golden boys θα συνεχίσουν να παίζουν μπουγέλα με σαμπάνιες και τα περιοδικά θα αναδημοσιεύουν glamorous φωτογραφίες.
Μια χώρα που το προκαλεί αυτό, που το ανέχεται αυτό, όχι μόνο δεν μπορεί να προσφέρει προοπτικές ή ελπίδα αλλά αντίθετα, ρουφάει και το ελάχιστο οξυγόνο από αυτούς που θέλουν να προσπαθήσουν να αναπνεύσουν. Η χώρα η ίδια τους διώχνει, όχι μόνο η οικονομική κρίση. Χιλιάδες νέοι άνθρωποι, φίλοι μου και φίλοι σας, παρακολουθούν τους δύο προαναφερόμενους να παρτάρουν στην Μύκονο και να πέφτουν στα μαλακά στα δικαστήρια· δεν είναι αυτοί που αποφάσισαν να φύγουν, είναι η χώρα που τους λέει κατάμουτρα ότι δεν τους θέλει. Προτιμά φαίνεται να ζει με τους προαναφερόμενους “κυρίους”, παρά με αυτούς. Την προτίμηση της αυτή την έχει δείξει άλλωστε πολλές φορές και ετοιμάζεται να την ξαναδείξει στις επερχόμενες εκλογές. Ας μας κυβερνά ο Μητσοτάκης, ο Βαρβιτσιώτης, ο Γεωργιάδης, ο Παππάς, ο Ταμήλος, ο Λοβέρδος, ο Βενιζέλος. Ας διαπρέπουν σε αυτόν τον τόπο άνθρωποι όπως ο Φλώρος και Μηλιώνης, ο Παπαμιμίκος, ο Μπογδάνος, ο Θέμος, ο Φουρθιώτης και ο άλλος ο βλαμμένος που φίλαγε τα μπράτσα του στην τηλεόραση. Επιλογή είναι: δεν γίνεται να υπάρχουν και τα δύο. Ή ο ένας κόσμος επικρατεί, ή ο άλλος. Η σαπίλα με την αξιοπρέπεια δεν στέκονται ποτέ πλάϊ πλάϊ. Η επιλογή γίνεται κάθε μέρα, από το σε ποιο κανάλι της τηλεόρασης θα σταθείς έως το πιο όνομα θα σταυρώσεις. Εκ του αποτελέσματος κρίνοντας, η χώρα έχει ήδη επιλέξει ποιους θα τιμήσει και ποιους θα πετάξει στον κάλαθο των αχρήστων.
Αυτή η ταπείνωση είναι η κοινή συνισταμένη που έλεγα πιο πριν. Η από χρόνια αποκτηθείσα εμπειρία ότι εδώ πάντα θα σε κυβερνάνε αυτοί οι τύποι, πάντα αυτοί θα διαπρέπουν και όσο και αν δουλέψεις, όσο και αν προσπαθήσεις, όσο και αν αγωνιστείς, θα συνεχίσουν να είναι αυτοί στην επιφάνεια και εσύ κάτω. Οπότε τι κάνεις; Φεύγεις για να ξεφύγεις από τον ζόφο. Είπατε κάτι για δικαιοσύνη στην Ελλάδα; Ορίστε η δικαιοσύνη: οι άξιοι (μιας και είναι της μόδας η λέξη τώρα τελευταία) φεύγουν, χάνονται. Ας κυβερνούν οι φελλοί, ας διαπρέπουν τα τίποτα. Ή, μένεις εδώ, όπως χιλιάδες άλλοι, να τρίζεις τα δόντια και να βλέπεις όλη αυτή την ομίχλη να τυλίγει τα πάντα. Να μην θες να φύγεις για να μην τους κάνεις την χάρη να σε διώξουν αλλά, οι λόγοι που σε κρατούν εδώ να μειώνονται μέρα με την μέρα. Και να βλέπεις τους φίλους σου να χάνονται ένας ένας.
Ο τόπος καταστρέφεται, το ξέρουμε όλοι αυτό. Είναι κλισέ η φράση αλλά είναι αληθινή: η κρίση είναι κυρίως πολιτιστική και έχει αρχίσει πολύ πριν το 2010. Ο τόπος δεν μπορεί να ξαναχτιστεί από γέρους και μεσήλικες· μόνο οι νέες γενιές μπορούν να το κάνουν και αυτές φεύγουν. Το πρόβλημα με την πολιτιστική κρίση είναι ότι είναι πολύ πιο βαθιά και πολύ πιο δύσκολη από την οικονομική. Σίγουρα είναι και πολύ πιο τρομακτική: μια κοινωνία μπορεί να οργανωθεί και να αντιμετωπίσει μια οικονομική κρίση, όπως μια άλλη παλιότερα μπόρεσε να αντιμετωπίσει μια κατοχή. Μια κατάσταση όμως σαν και αυτή, όπου η κοινωνία η ίδια διαλύεται, σκορπά, όπου τα άτομα της μετατρέπονται σε μικρές νησίδες επιβίωσης όπου πέραν και έξω απο αυτές δεν υπάρχει τίποτα, όπου η ηθική στάθμη και το συλλογικό πολιτιστικό και πολιτισμικό IQ πέφτει μέρα με την μέρα, όπου τα κυρίαρχα πρότυπα επιτυχίας είναι τα μηδενικά και οι σκατόψυχοι μισάνθρωποι· αυτό, πώς αντιμετωπίζεται;
Ιδού το μεγαλύτερο ερώτημα, πολύ μεγαλύτερο από το ευρώ ή δραχμή: ακόμα και όταν καθαρίσουμε από τα μνημόνια, ποιος θα ξαναχτίσει τα γκρεμισμένα; Γρίφος, άλυτος γρίφος. Και μέχρι να λυθεί, ολοένα και περισσότεροι θα μπαίνουν στο αεροπλάνο να ξεφύγουν, προσπαθώντας να κοροϊδέψουν τον εαυτό τους ότι είναι προσωρινό, ότι μια μέρα θα γυρίσουν. Και ταυτόχρονα η σαπίλα και η διαφθορά, η ίδια διαφθορά για την οποία μας λοιδορεί η ΕΕ και οι διάφοροι όψιμοι νεοφιλελεύθεροι θα εδραιώνεται και θα βαθαίνει. Αφού την χώρα δεν μπορούν να την κυβερνήσουν τα διαμάντια, θα την κυβερνήσουν οι φελλοί. Οι υπόλοιποι θα διωχθούν κάπου μακριά, να ονειρεύονται μια μέρα την επιστροφή και να την αναβάλλουν συνεχώς. Και εδώ, η ομίχλη να πυκνώνει όλο και περισσότερο, μέρα με την μέρα.