Αυτή την Κυριακή, 17/4/2016, η Κινηματογραφική Λέσχη Μεσοποταμίας προβάλλει την ταινία “Βαλς με τον Μπασίρ” (2008), του Άρι Φόλμαν.
Η ταινία πραγματεύεται την προσπάθεια ενός κινηματογραφιστή να πάρει συνεντεύξεις από παλιούς του φίλους και συμπολεμιστές από τον πόλεμο του Λιβάνου, στις αρχές του 1980, θέλοντας μέσα από αυτή τη διαδικασία να ανακαλέσει και τις δικές του μνήμες από εκείνη την εποχή, καθώς για κάποιον λόγο, όλες οι σχετικές αναμνήσεις έχουν “σβηστεί” από το μυαλό του.
Μέσα από τις συνεντεύξεις, οι αναμνήσεις αρχίζουν σιγά-σιγά να αναδύονται, μέσα από σουρρεαλιστικές εικόνες. Το Βαλς με τον Μπασίρ είναι μια από τις πιο αξιόλογες ταινίες animation των τελευταίων χρόνων (ήταν, μάλιστα, η πρώτη τέτοια που προτάθηκε για Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας), μια περίτεχνα ειπωμένη ιστορία, αλλά κυρίως είναι ένα σημαντικό αντιπολεμικό φιλμ που όλοι αξίζει να παρακολουθήσουν.
Κυριακή, 17/4/2016, Πλάτωνος 13, Μοσχάτο. Η είσοδος είναι όπως πάντα δωρεάν, αλλά, εφόσον το επιθυμείτε, μπορείτε να συνεισφέρετε στο Καλάθι της Αλληλεγγύης, φέρνοντας μαζί σας τρόφιμα μακράς διαρκείας. Σας περιμένουμε!
Ένα Σχόλιο με αφορμή την ταινία
Πώς μπορείς να μιλήσεις για έναν πόλεμο, χωρίς να επιλέξεις πλευρά; Πώς μπορείς να μην επιλέξεις πλευρά και αυτό να μην είναι απάνθρωπο, αλλά ανθρώπινο (πολύ ανθρώπινο); Πώς μπορείς να αποφύγεις την παγίδα του αυτονόητου, πως δηλαδή, φυσικά, κάθε πόλεμος είναι εξ ορισμού κακός; Πώς μπορείς να μιλήσεις για την καθαρή, εξωτερική πραγματικότητα, για γεγονότα, έχοντας ως αφετηρία (και προορισμό) την προσωπική μνήμη, την υποκειμενική αντίληψη και το ειδικό βάρος της εμπειρίας; Και πώς μπορείς να αποδώσεις όλα τα παραπάνω με εικόνες ρεαλιστικές, αλλά και που ξεπερνούν κάθε φαντασία ή με εικόνες μαγικά υπερ-ρεαλιστικές που έχουν ως πρώτη ύλη τους τις πιο ακατέργαστες σκηνές αυτού του κόσμου;
Με τον τρόπο του Άρι Φόλμαν, όλα τα παραπάνω συγχωνεύονται, μετουσιώνονται σε ένα μοναδικό κινηματογραφικό γλωσσικό ιδίωμα. Αυτή του η αισθητική δεν υπερκερνά απλώς τις δυσκολίες της παραγωγής. Λειτουργεί και ως μια μεταφορά για τη φιλοσοφία του. Σκίτσα πάνω σε κάδρα αληθινής δράσης. Αυτό δεν είναι και η μνήμη; Μορφές που διαγράφονται πάνω σε ήδη δοσμένα γεγονότα. Ένας μηχανισμός που βάζει τον άνθρωπο στο χάρτη.
Ο σκηνοθέτης, (λόγω του ρόλου του στην ταινία αλλά και λόγω ιδιότητας) είναι ένας άνθρωπος που καταδιώκει τη μνήμη του -όσο κι αν τις πιο πολλές φορές είναι οι μνήμες που μας κυνηγάνε. Ένας σκηνοθέτης γυρίζει μια ταινία, σαν να πρόκειται για ψυχοθεραπεία. Ένας άνδρας, για να παραμείνει άνθρωπος, προσπαθεί να γυρίσει στο παρελθόν του. Για την ακρίβεια, προσπαθεί να γυρίσει το παρελθόν του με όρους κινηματογραφικών πλάνων. Η μνήμη, έτσι κι αλλιώς, είναι μια λειτουργία κινηματογραφική. Μοντάρουμε μέσα μας τις σκηνές του παρελθόντος για να βγάλουμε ένα κάποιο νόημα, κάνουμε ζουμ στα πρόσωπα που μας ενδιαφέρουν, αφήνουμε εκτός κάδρου αυτά που μας πόνεσαν, κάνουμε jump-cuts σε άλλα χρονικά επίπεδα, σε άλλους τόπους ή και πραγματικότητες.
Το «Waltz with Bashir», λοιπόν, δεν είναι απλώς ένα ακόμα ντοκιμαντέρ για τον πόλεμο, είναι ταυτόχρονα και ένα ντοκιμαντέρ για τη λειτουργία και την πραγματικότητα της ανθρώπινης μνήμης. Ο πόλεμος έξω, στο πεδίο της μάχης, μετατοπίζεται στο πεδίο της μνήμης, με βασικό αντίπαλο τη συνείδηση, την ενοχή, τη συνενοχή. Λιγότερο αιματηρός, αλλά και πάλι, έντονος και αμείλικτος. Ο έξω κόσμος, μέσα. Σε μια εποχή στην οποία «κανένας στίχος δεν ανατρέπει καθεστώτα», οι στροφές ενός βαλς ακούγονται πιο δυνατά κι από τις ριπές των όπλων.
Εν έτει 2008, το Ισραήλ γιορτάζει περίτρανα εξήντα χρόνια από την ίδρυση του επίσημου κράτους του. Η Βηρυτός, που ακόμα δεν μάζεψε όλα της τα ερείπια από τον πόλεμο που την ισοπέδωσε πριν από δύο χρόνια, οδηγείται, για άλλη μια φορά, σε εσωτερικές αναταραχές. Το «Μεσανατολικό» χρησιμοποιείται ακόμα, λυπηρά και ειρωνικά μαζί, ως σχήμα λόγου για όλα τα άλυτα προβλήματα της ανθρωπότητας. Το Παλαιστινιακό, ακόμα μια πληγή. Οι νεκροί της Σάμπρα και Σατίλα μοιάζουν να κρύβονται -στο τέλος της ταινίας, στα περιθώρια της ιστορίας. Ζωντανεύουν όμως στη μνήμη. Σαν μια πρόκληση, για όλα όσα ο άνθρωπος αρνείται να δει και να αντιμετωπίσει. Σαν μία ακόμα υπενθύμιση…
Διεθνή media:
«Η αξιοσημείωτη, έντονη δουλειά του Folman σε στοιχειώνει, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ταινία animation έχω δει ποτέ. Ζωγραφισμένο στο χέρι, σαν ωμό, underground κόμικ, συλλαμβάνει τη μάχη του σκηνοθέτη να κυνηγήσει τις μνήμες του τί είδε και τί έκανε κατά τη διάρκεια του Ισραηλινού πολέμου στις αρχές της δεκαετίας του ’80, κατά τη διάρκεια της θητείας του στον ισραηλινό στρατό. […] Το να ανασύρουν αυτές τις μνήμες θα πρέπει να υπήρξε θεραπευτικό για τους άνδρες που ενεπλάκησαν στην παραγωγή, αλλά το νόημα του “Waltz…” είναι ακόμα μεγαλύτερη. Είναι ένα παράξενο, προκλητικό, καθηλωτικό φιλμ, του οποίου το χαρμάνι των ειδών και η ουσία οφείλουν να φτάσουν σε ένα μεγαλύτερο, παγκόσμιο κοινό».
Jacob Dylan, Salon.com
Jacob Dylan, Salon.com
«Μια κινηματογραφική περιπέτεια, στην οποία η κάμερα μετακινείται με τόλμη, κάνοντας απίθανα ζουμ μέσα στα ζωγραφισμένα καρέ. Παρά τη θηριωδία που περιγράφεται και την λεπτομερή, κοντινή ματιά του σκηνοθέτη στα γεγονότα, οι στιγμές της έκπληξης, του αστείου, της απόκοσμης ομορφιάς, δείχνουν με ανατριχιαστική καθαρότητα τον τρόπο με τον οποίο οι αναμνήσεις είναι σπαρμένες μέσα σου, ζωντανές σαν τις στιγμές του παρόντος. Συγκλονιστικά καλή απεικόνιση του μηχανισμού της ανθρώπινης μνήμης, και μαζί ένα υπέροχο, ανήσυχο φιλμ στο σύνολό του, που ξεπερνά τα δεδομένα των ντοκιμαντέρ που πραγματεύονται αντίστοιχη θεματολογία.
Alison Willmore, Independent Film / IFC.com
«Η πείρα του Folman ως ντοκιμαντερίστα φαίνεται στην εξαιρετική σύνθεση μιας συμπαγούς αφηγηματικής γραμμής που προκύπτει από την ένωση διαφόρων ιστοριών στο φορμάτ του ντοκιμαντέρ, που επιδεικνύει την υψηλή του τεχνική και λανσάρει μια εντελώς μοναδική καλλιτεχνική έκφραση».
Moland Fengkov, Plume Noire
«Ένα θέμα που θα μπορούσε να είχε δοθεί εντελώς συμβατικά, προσθέτοντας απλώς μία ακόμη ταινία στη μακριά λίστα ταινιών για τις φρικαλεότητες του πολέμου, μετουσιώνεται μέσω της χρήσης του animation σε κάτι ιδιαίτερο, παράξενο και ιδιότυπα δυνατό».
Leslie Felperin, Variety
Η δήλωση του σκηνοθέτη: «Για πολλά χρόνια είχα τη βασική ιδέα στο μυαλό μου για το “Waltz with Bashir”, αλλά δεν ήθελα να το γυρίσω με πραγματικά πρόσωπα, ήθελα εξ αρχής να είναι animated. Πώς θα μπορούσε να είχε γυριστεί αυτό διαφορετικά; Θα ήταν απλώς ένας μεσήλικας σε μαύρο φόντο που θα αφηγούταν ιστορίες, θα έλεγε ιστορίες που συνέβησαν είκοσι πέντε χρόνια πριν, χωρίς κανένα αρχειακό υλικό να τις υποστηρίζει. Θα ήταν τόσο απίστευτα βαρετό! Έτσι σκέφτηκα να το γυρίσω όπως το γύρισα, με σκίτσο. Ο πόλεμος είναι τόσο σουρεαλιστικός και η μνήμη μπορεί να σε προδώσει τόσο εύκολα, που σκέφτηκα να διαβώ το μονοπάτι των αναμνήσεων μόνο με τη βοήθεια κάποιων πολύ προσεγμένων επινοημένων εικόνων…
Η ταινία γυρίστηκε στην αρχή σε real video, σε ένα στούντιο και μονταρίστηκε σε ένα υλικό 90 λεπτών. Μετά σχεδιάστηκε σε story board και μετά σε 2300 σκίτσα τα οποία στη συνέχεια «εμψυχώθηκαν». Το σενάριο βασίστηκε στη δική μου, πολύ προσωπική ιστορία. ακολουθεί εκείνο το σημείο της ζωής μου μετά από το οποίο κατάλαβα πως υπήρχαν μερικά πολύ σημαντικά σημεία της ζωής μου για τα οποία είχα κενά μνήμης. Πέρασα μια τεράστια ψυχολογική κρίση κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Ανακάλυψα πολλά βαριά πράγματα ατενίζοντας το παρελθόν μου ενώ, εν τω μεταξύ όλα αυτά τα χρόνια η γυναίκα μου και εγώ φέραμε τρία παιδιά σε αυτόν τον κόσμο. Αυτό θα σας κάνει να αναρωτιέστε, αν όλα αυτά τα έκανα για τα παιδιά μου. Όταν μεγαλώσουν και δουν την ταινία μπορεί να τους βοηθήσει να πάρουν τη σωστή απόφαση, που είναι να μην πάρουν μέρος σε κανέναν πόλεμο, όποιος κι αν είναι αυτός».
Βιογραφικό του σκηνοθέτη:
Στα μέσα της δεκαετίας του ’80, μόλις τελείωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις, ο Άρι Φόλμαν εκπλήρωσε το παλιό του, παιδικό όνειρο να γυρίσει τον κόσμο με ένα σάκο στην πλάτη. Μετά από δυο βδομάδες, και αφού πέρασε από δύο μόλις χώρες, κατάλαβε πως αυτή η στάση ζωής δεν του ταίριαζε. Έμεινε λοιπόν σε κάποιους μικρούς ξενώνες στη Νοτιοανατολική Ασία, και από εκεί έστελνε γράμματα στους φίλους της, στα οποία περιέγραφε πως είχε το τέλειο ταξίδι… ‘Έμεινε εκεί έναν ολόκληρο χρόνο, στον οποίο κατέγραψε τα φανταστικά του ταξίδια. Κάπως έτσι λοιπόν, αποφάσισε να γυρίσει στην πατρίδα του και να σπουδάσει κινηματογράφο.
Στην πρώτη του ταινία, το «Comfortably Numb», ασχολήθηκε και πάλι με τους κοντινούς του φίλους και τη ζωή τους στο Τελ Αβίβ την περίοδο του Πρώτου Πολέμου του Κόλπου, όταν ιρακινά αεροπλάνα προσγειώνονταν σε όλη την πόλη. Μεταξύ 1991 – 1996 δούλεψε κυρίως για την ισραηλινή τηλεόραση, σκηνοθετώντας ντοκιμαντέρ κυρίως στις κατεχόμενες περιοχές. Το 1996 έκανε την ταινία μυθοπλασίας «Saint Clara», βασισμένη στο ομότιτλο έργο του Τσέχου συγγραφέα Πάβελ Κοχούτ που άνοιξε το τμήμα του Πανοράματος του Φεστιβάλ Βερολίνου και κέρδισε το βραβείο κοινού (πέρα από τις διακρίσεις που έλαβε και στην ίδια τη χώρα του, αλλά και τα βραβεία της επιτροπής στα φεστιβάλ του Κάρλοβι Βάρι και της Βιέννης).
Μετά από πέντε χρόνια, και αφού γύρισε και πολλά ακόμα τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ και υπέγραψε το σενάριο για πολυάριθμες σειρές, βρήκε χρόνο για τη δεύτερη ταινία φιξιόν του, το «Made in Israel» -μια ταινία φαντασίας που επικεντρώνεται στον τελευταίο ναζί που έχει μείνει ζωντανός στη γη. Το ντεμπούτο του στο animation το έκανε και πάλι για την τηλεόραση, στη σειρά ντοκιμαντέρ «The material that love is made of». Το κάθε επεισόδιο άνοιγε με ένα πεντάλεπτο animation στο οποίο επιστήμονες παρουσίαζαν τη δική τους θεωρία για την εξέλιξη του έρωτα. Έτσι πρωτοήρθε σε επαφή με τη φόρμα την οποία εφάρμοσε στην τελευταία του ταινία, «Waltz with Bashir». Φιλμογραφία: 2004 The material that love is made of 2001 the third eye 2001 made in Ιsrael 1996 saint clara 1991 Comfortably numb
Η Ιστορία:
Bashir Gemayel ήταν το όνομα του Χριστιανού προέδρου του Λιβάνου που ανέδειξαν οι εκλογές του Αυγούστου του 1982. Απόγονος του Pierre Gemayel – που το 1936 ίδρυσε το Κόμμα της Φάλαγγας (μετά την επίσκεψή του στη ναζιστική Γερμανία). Δολοφονήθηκε τον ίδιο Αύγουστο, κατά τη διάρκεια της ορκωμοσίας του στα κεντρικά των Φαλαγγιτών, από έναν ισχυρότατο εκρηκτικό μηχανισμό. Ήταν πολιτική φιγούρα φιλικά προσκείμενη στον Αριέλ Σαρόν -που το 1982 ήταν ακόμα Υπουργός Άμυνας. Ο τελευταίος, το ίδιο καλοκαίρι είχε βάλει σε εφαρμογή τη δική του, μυστική ατζέντα. Ενώ στρατεύματα των Ισραηλινών είχαν ήδη καταλάβει το Νότιο Λίβανο σε μια ζώνη 40 χλμ, για να αποτρέψουν τις επιθέσεις των Παλαιστινίων που χρησιμοποιούσαν την περιοχή ως οχυρό για επιθέσεις στο Βόρειο τμήμα του Ισραήλ, ο Σαρόν, χωρίς την έγκριση της υπόλοιπης Ισραηλινής κυβέρνησης, οδήγησε τις δυνάμεις του IDF (Israeli Defense Forces – Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις), σε μια επιχείρηση κατάληψης όλου του νοτίου τμήματος του Λιβάνου, συμπεριλαμβανομένης και της Βηρητού.
Δύο εβδομάδες πριν από τη δολοφονία, ξένα στρατεύματα είχαν φτάσει στη Βηρητό για να επιβλέψουν την αποχώρηση των συριακών στρατευμάτων και των δυνάμεων της PLO (της Οργάνωσης Απελευθέρωσης της Παλαιστίνης) που είχε επιβληθεί μετά από την επίθεση των Ισραηλινών εναντίον των Σύριων που είχαν καταλάβει τα ανατολικά της πρωτεύουσας του Λιβάνου. Η αποχώρηση αυτή, 11.000 στρατιωτών, προέκταση και συνέχεια του εμφυλίου πολέμου στο Λίβανο, ανάμεσα σε μαρωνίτες και μουσουλμάνους μετά από επίθεση φαλαγγιτών σε δυνάμεις της PLO στη Βηρυτό, δεν αφορούσε τα γυναικόπαιδα, που στρατοπέδευσαν ως επί το πλείστον στα παλαιστινιακά στρατόπεδα Σάμπρα και Σατίλα. Εκεί τους βρήκαν -και τους οδήγησαν σε μακελειό- οι χριστιανικές πολιτοφυλακές των φαλαγγιτών, που έστειλαν οι Ισραηλινές δυνάμεις ως αντίποινα για τη δολοφονία του Gemayel, το ίδιο κιόλας απόγευμα της δολοφονίας του. Ο αριθμός των θυμάτων μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει προσδιοριστεί, αλλά λογίζεται περί τις 3000. Η σφαγή της Σάμπρα και Σατίλα προκάλεσε τη διεθνή κατακραυγή, αλλά και αντιδράσεις εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών και στο εσωτερικό της χώρας. Το διεθνές ανακριτικό σώμα που συγκροτήθηκε ανάγκασε τον Αριέλ Σαρόν σε παραίτηση. Αυτό ασφαλώς δεν το εμπόδισε από το να εκλεγεί πρωθυπουργός της χώρας 20 χρόνια αργότερα.
Η τεχνική : Βασισμένο σε μεγάλο βαθμό στην προσωπική εμπειρία του σκηνοθέτη Άρι Φόλμαν, ένα ντοκιμαντέρ για τη μνήμη, τον πόλεμο, την ανθρώπινη φύση, που προτείνει ένα εντελώς πρωτότυπο φορμάτ , το οποίο αναδεικνύει τη μαγική διάσταση κάθε προσωπικής μαρτυρίας. Η παραγωγή της διήρκησε τέσσερα χρόνια, εκ των οποίων το πρώτο ήταν αφοσιωμένο στην συλλογή συνεντεύξεων. Τα γυρίσματα έγιναν σε πρώτη φάση στο στούντιο σε real video και το animation έγινε με την τεχνική του rotoscoping, με την οποία ο animator μεταφέρει στο cartoon τις φιγούρες που βλέπει στις live action φιλμαρισμένες σκηνές. To rotoscope επινοήθηκε από τον Max Fleischer και τα πιο πρόσφατα δείγματα αυτής της, ψηφιοποιημένης, πια, τεχνικής είναι το «Waking Life» και το «A Scanner Darkly» του Richard Linklater.