ΣΚΙΤΣΟ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΔΑΣ MATHILDE ADORNO
[…] Σε αυτό τον νομαδικό, πολύμορφο και ασύμμετρο πόλεμο, οι πληθυσμοί και απ’ τις «δύο όχθες» της Μεσογείου κρατούνται σαν όμηροι. Τα θύματα των επιθέσεων στο Παρίσι, μετά από αυτά της Μαδρίτης, του Λονδίνου, της Μόσχας, της Τυνησίας, της Άγκυρας, της Βυρηττού, με τους αγαπημένους τους και τους γείτονές τους, είναι όλοι όμηροι. Οι πρόσφυγες που αναζητούν άσυλο ή συναντούν τον θάνατο κατά χιλιάδες ενώ αντικρίζουν την ευρωπαϊκή ακτογραμμή, είναι όμηροι. Οι Κούρδοι, που σφυροκοπούνται από τον τουρκικό στρατό, είναι όμηροι. Όλοι οι πολίτες των αραβικών κρατών είναι όμηροι, πιασμένοι στη σιδερένια τανάλια της κρατικής τρομοκρατίας, του φανατικού τζιχαντισμού και των βομβαρδισμών από ξένες δυνάμεις.
Αλλά, πάνω απ’ όλα, στην ημερήσια διάταξη πρέπει να επανέλθει η ειρήνη, όσο δύσκολο κι αν μοιάζει αυτό. Μιλάω για ειρήνη, όχι για «νίκη»: μια ανθεκτική, δίκαιη ειρήνη, που να μην οφείλεται σε δειλία ή σε συμβιβασμό, ούτε σε αντιτρομοκρατικές πολιτικές, αλλά στο θάρρος και στο πείσμα. Ειρήνη για όλους όσοι ενδιαφέρονται γι’ αυτήν, και στις δύο πλευρές αυτής της θάλασσας που μοιραζόμαστε και γέννησε τον πολιτισμό μας, αλλά επίσης γέννησε και τις εθνικές, θρησκευτικές, αποικιακές, νεοαποικιακές και μετααποικιακές συγκρούσεις μας. Δεν έχω αυταπάτες για το κατά πόσον ο στόχος αυτός είναι εφικτός. Ωστόσο, δεν μπορώ να δω και πώς, πέρα από το ηθικό πνεύμα που μπορεί αυτός να εμπνεύσει, οι πολιτικές πρωτοβουλίες που μπορούν να αντισταθούν στην καταστροφή μπορούν να συγκεκριμενοποιηθούν και να συναρθρωθούν. Θα δώσω τρία παραδείγματα.
Στη μία άκρη της αλυσίδας, η αποκατάσταση της αποτελεσματικότητας του διεθνούς δικαίου, και κατά συνέπεια η αποκατάσταση της αυθεντίας του ΟΗΕ (η οποία έχει μειωθεί στο μηδέν εξ αιτίας των αμερικανικών αξιώσεων για μονόπλευρη «κυριαρχία», της σύγχυσης ανθρωπιστικών στόχων με ζητήματα ασφάλειας, της πλήρους υποταγής στη «διακυβέρνηση» του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, και της αντικατάστασης της πολιτικής των διακρατικών «μπλοκ» με αυτή των κρατών-πελατών). Πρέπει, λοιπόν, να αναβιώσουμε τις ιδέες της συλλογικής ασφάλειας και της αποφυγής συγκρούσεων, κάτι που συνεπάγεται την επανεπεξεργασία των θεμελίων του οργανισμού –και πιθανώς την ενδυνάμωση καταρχάς της Γενικής Συνέλευσης και των «περιφερειακών συμμαχιών», έναντι της δικτατορίας λίγων δυνάμεων που συμφωνούν μεταξύ τους μόνο για την επιδίωξη αρνητικών στόχων.
Στην άλλη άκρη της αλυσίδας, έχουμε την πρόθεση κάποιων πολιτών να διαβούν τις διαχωριστικές γραμμές, να ξεπεράσουν τις συγκρούσεις των πεποιθήσεων και των αντιθετικών ταυτίσεων — κάτι όμως που συνεπάγεται πρώτα και κύρια τη δυνατότητα να εκφραστούν αυτές σε ένα δημόσιο βήμα. Τίποτα δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ταμπού, αλλά και τίποτα δεν πρέπει να επιβάλλεται από ένα και μόνο σημείο θέασης, αφού εξ ορισμού η αλήθεια δεν προ-ϋπήρχε της διαφωνίας ή της σύγκρουσης.
Οι Ευρωπαίοι, συνεπώς, είτε είναι κοσμικοί είτε θρήσκοι χριστιανοί, πρέπει να ξέρουν την άποψη των μουσουλμάνων για τη χρήση της τζιχάντ στη νομιμοποίηση αυταρχικών εγχειρημάτων και τρομοκρατικών πράξεων, και πρέπει επίσης να ξέρουν τι εργαλεία διαθέτουν για να της αντισταθούν «εκ των έσω». Αντίστοιχα, οι μουσουλμάνοι (και μη μουσουλμάνοι) της Νότιας Μεσογείου πρέπει να ξέρουν ποια είναι η θέση των κυρίαρχων χωρών του «Βορρά» αναφορικά με τον ρατσισμό, την ισλαμοφοβία, τις νεοαποικιακές αντιλήψεις.
Πάνω απ’ όλα, οι «Δυτικοί» και οι «Ανατολικοί» πρέπει μαζί να οικοδομήσουν τη γλώσσα ενός νέου οικουμενισμού, αναλαμβάνοντας το ρίσκο να μιλήσουν οι μεν εκ μέρους των δε. Το κλείσιμο των συνόρων, η επιβολή τους εις βάρος της πολυπολιτισμικότητας των κοινωνιών όλης της περιοχής, συνιστά ήδη μια μορφή εμφύλιου πολέμου.
Αλλά, από αυτή την οπτική, η Ευρώπη έχει μια σχεδόν αναντικατάστατη λειτουργία, η οποία πρέπει να εκπληρωθεί παρ’ όλα τα συμπτώματα της τωρινής της κατάρρευσης, ή, ακριβέστερα, προκειμένου αυτά επειγόντως να θεραπευθούν. Η καθεμιά από τις εμπλεκόμενες χώρες έχει τη δυνατότητα να οδηγήσει όλες τις άλλες σε αδιέξοδο, αλλά όλες μαζί μπορούν να σχεδιάσουν στρατηγικές εξόδου και να κατασκευάσουν δικλείδες. Ερχόμενος μετά από την «οικονομική κρίση» και την «προσφυγική κρίση», ένας πόλεμος θα καταστρέψει την Ευρώπη, εκτός αν η Ευρώπη τον αντιμετωπίσει. Είναι η Ευρώπη αυτή που μπορεί να εργαστεί προς την επανασύσταση του διεθνούς δικαίου, που μπορεί να διασφαλίσει ότι η ασφάλεια των δημοκρατιών δεν σημαίνει κατάλυση του κράτους δικαίου, που μπορεί να αναζητήσει στην πολυμορφία των κοινοτήτων που την ενοικούν, τα υλικά για μια νέα μορφή κοινής γνώμης.
Είναι μήπως αδύνατο να απαιτούμε από τους Ευρωπαίους πολίτες, δηλαδή από όλους εμάς, να σταθούμε αντάξιοι αυτών των απαιτήσεων; Ίσως. Ωστόσο, η απαίτηση αυτή δείχνει την ευθύνη που μας αναλογεί ώστε να κάνουμε να συμβεί αυτό που είναι ακόμα πιθανό ή που θα ξαναγίνει.
μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου
Το κείμενο (εδώ με περικοπές) δημοσιεύθηκε, στις 16.11.2015, στη «Liberation» και στο opendemocracy, στα γαλλικά και στα αγγλικά, αντίστοιχα.