Αμερικανικά διπλωματικά τηλεγραφήματα αποκαλύπτουν συντονισμένη επίθεση κατά των αριστερών κυβερνήσεων της Λατινικής Αμερικής.
Αποκλειστική μετάφραση για το Νόστιμον Ήμαρ: Afterwords
Ο πρώην πρόεδρος της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες στη Βαλένσια, Βενεζουέλα 2012.
Το περασμένο καλοκαίρι ο κόσμος παρακολούθησε την προσπάθεια της Ελλάδας να αντισταθεί σε μια καταστροφική νεοφιλελεύθερη επιταγή και την επώδυνη πανωλεθρία που επακολούθησε.
Όταν η αριστερή κυβέρνηση της Ελλάδας αποφάσισε τη διενέργεια εθνικού δημοψηφίσματος σχετικά με το πρόγραμμα λιτότητας που υπαγόρευε η Τρόικα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αντεπιτέθηκε περιορίζοντας τη ρευστότητα προς τις ελληνικές τράπεζες. Η ενέργεια αυτή πυροδότησε μια παρατεταμένη τραπεζική αργία και βύθισε την Ελλάδα περαιτέρω στην ύφεση.
Ενώ οι Έλληνες ψηφοφόροι απέρριψαν τελικά τη λιτότητα, η Γερμανία και το καρτέλ των Ευρωπαίων πιστωτών κατάφεραν να υπονομεύσουν τη δημοκρατία και να πάρουν αυτό ακριβώς που ήθελαν: απόλυτη υποταγή στη νεοφιλελεύθερη ατζέντα.
Τα τελευταία περίπου 15 χρόνια ένας παρόμοιος πόλεμος κατά του νεοφιλελευθερισμού έχει κηρυχθεί κατα μήκος μιας ολόκληρης ηπείρου, και, ως επί το πλείστον, μακριά από το φως της δημοσιότητας. Παρά το γεγονός ότι η Ουάσινγκτον αρχικά επιχείρησε να καταπνίξει τις φωνές αντίδρασης, συχνά μετερχόμενη ακόμα αγριότερων τακτικών από αυτές που εφαρμόστηκαν κατά της Ελλάδας, η αντίσταση της Λατινικής Αμερικής στη νεοφιλελεύθερη ατζέντα έχει στεφθεί με επιτυχία στο μεγαλύτερο μέρος της. Πρόκειται για μια επική ιστορία που έρχεται στην επιφάνεια χάρη στη διαρκή εξερεύνηση του τεράστιου θησαυρού από αμερικανικά διπλωματικά τηλεγραφήματα που διέρρευσαν μέσω του WikiLeaks.
Ο νεοφιλελευθερισμός εμφυτεύτηκε γερά στη Λατινική Αμερική πολύ πριν η Γερμανία και οι Ευρωπαίοι ιθύνοντες αρχίσουν να ταΐζουν με το ζόρι την Ελλάδα και τις άλλες υπερχρεωμένες χώρες της περιφέρειας με δομική προσαρμογή. Μέσω εκφοβισμού (π.χ. οι όροι που σχετίζονταν με τα δάνεια από το ΔΝΤ) και ιδεολογικής πλύσης εγκεφάλου (π.χ. η κατευθυνόμενη από τις ΗΠΑ εκπαίδευση των λεγόμενων «Παιδιών του Σικάγο» της περιοχής) οι ΗΠΑ πέτυχαν τη διάδοση του δόγματος περί λιτότητας, απορρύθμισης, «ελεύθερου εμπορίου», ιδιωτικοποιήσεων και δρακόντειας μείωσης του δημόσιου τομέα, σε όλη την έκταση της Λατινικής Αμερικής κατά τα μέσα της δεκαετίας του ’80.
Το αποτέλεσμα είχε εντυπωσιακές ομοιότητες με ό,τι έχουμε δει στην Ελλάδα: λιμνάζουσα ανάπτυξη (σχεδόν καθόλου αύξηση του κατα κεφαλήν εισοδήματος για την εικοσαετία 1980-2000), αυξανόμενη φτώχεια, επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης για εκατομμύρια ανθρώπους, και μπόλικες νέες ευκαιρίες για διεθνείς επενδυτές και εταιρείες να βγάλουν γρήγορα κέρδη.
Με έναρξη τα τέλη της δεκαετίας του ’80, η περιοχή άρχισε να ταρακουνιέται και να εξεγείρεται κατά των νεοφιλελεύθερων συνταγών. Σε πρώτο στάδιο, η αντίσταση ήταν κυρίως αυθόρμητη και ανοργάνωτη, όπως συνέβη με τη λαϊκή εξέγερση Caracazo στη Βενεζουέλα στις αρχές του 1989.
Αργότερα όμως, πολιτικοί ηγέτες, πολέμιοι του νεοφιλελευθερισμού, άρχισαν να κερδίζουν τις εκλογές, και προς έκπληξη της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, ένας ολοένα αυξανόμενος αριθμός των υποψηφίων αυτών έμεινε πιστός στις προεκλογικές του δεσμεύσεις και άρχισε να υλοποιεί μέτρα κατά της φτώχειας και ανορθόδοξες πολιτικές που αποκαθιστούσαν τον ρόλο του κράτους στην οικονομία.
Μεταξύ 1999 και 2008, υποψήφιοι αριστερού προσανατολισμού νίκησαν τις προεδρικές εκλογές στη Βενεζουέλα, στη Βραζιλία, στην Αργεντινή, στην Ουρουγουάη, στη Βολιβία, στην Ονδούρα, στο Εκουαδόρ, στη Νικαράγουα και στην Παραγουάη.
Τα τηλεγραφήματα, τα οποία αναλύονται στο νέο βιβλίο TheWikiLeaksFiles: TheWorldAccordingtoUSEmpire(Τα αρχεία Wikileaks:Ο κόσμος με τη ματιά της Αυτοκρατορίας των ΗΠΑ) αποκαλύπτουν τη στρατηγική σε καθημερινή βάση της πολιτικής παρέμβασης της Ουάσινγκτον στη Λατινική Αμερική (και γελοιοποιούν έτσι το δόγμα του Στέιτ Ντιπάρντμεντ ότι «οι ΗΠΑ δεν αναμειγνύονται στην εσωτερική πολιτική άλλων κρατών»).
Υλική και στρατηγική βοήθεια χορηγείται σε ακροδεξιές ομάδες της αντιπολίτευσης, μερικές από τις οποίες είναι βίαιες και αντιδημοκρατικές. Τα αρχεία επίσης συνθέτουν μια ζωηρή εικόνα της ψυχροπολεμικής ιδεολογικής κατεύθυνσης των ανώτερων απεσταλμένων των ΗΠΑ και τους δείχνουν να προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν τακτικές εκφοβισμού, που θυμίζουν πολύ το πρόσφατο φίμωμα που υπέστη η ελληνική δημοκρατία.
Όπως ήταν αναμενόμενο, τα μεγαλύτερα μέσα ενημέρωσης παρέλειψαν ή αγνόησαν εντελώς το ενοχλητικό αυτό χρονικό ιμπεριαλιστικής επίθεσης, και προτίμησαν αντ’αυτού να εστιάσουν στις αναφορές εκ μέρους των Αμερικανών διπλωματών για δυσάρεστες ή και παράνομες πράξεις των διεθνών αξιωματούχων. Οι ελάχιστοι αναλυτές που παρουσίασαν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα πίσω από αυτά τα τηλεγραφήματα, διαβεβαιώνουν χαρακτηριστικά ότι δεν υπάρχει ουσιαστική παρέκκλιση μεταξύ της επίσημης ρητορικής των ΗΠΑ και της πραγματικότητας που απεικονίζουν τα τηλεγραφήματα.
Σύμφωνα με τα λεγόμενα του αναλυτή των διεθνών σχέσεων των ΗΠΑ, «δε μας δίνεται η εικόνα των ΗΠΑ ως μιας υπερδύναμης που χειρίζεται τις διάφορες κυβερνήσεις ανά τον κόσμο ως μαριονέτες και προσπαθεί να κινήσει τα νήματα, προκειμένου να εξυπηρετήσει τα εταιρικά της συμφέροντα».
Μια πιο προσεκτική ανάλυση των αρχείων, ωστόσο, διαψεύδει ξεκάθαρα την παραπάνω διαβεβαίωση.
«Δεν είναι εκβιασμός»
Στα τέλη του 2005 ο Έβο Μοράλες σημείωσε μια σαρωτική νίκη στις προεδρικές εκλογές της Βολιβίας, με εξαγγελίες για συνταγματική μεταρρύθμιση, δικαιώματα για τους ιθαγενείς και την υπόσχεση να καταπολεμήσει τη φτώχεια και τον νεοφιλελευθερισμό. Στις 3 Ιανουαρίου, μόλις δύο μέρες μετά την ορκωμοσία του ως προέδρου, ο Μοράλες δέχτηκε επίσκεψη από τον πρεσβευτή των ΗΠΑ Ντέιβιντ Λ. Γκρίνλι. Ο πρεσβευτής μπήκε κατευθείαν στο θέμα: μια πολύπλευρη στήριξη προς τη Βολιβία, η οποία να εγκρίνεται από τις ΗΠΑ, θα εξαρτηθεί από την καλή συμπεριφορά της κυβέρνησης Μοράλες. Θα μπορούσε να είναι και σκηνή από το Νονό.
[Ο πρέσβης] έδωσε μεγάλη σημασία στον ρόλο των ΗΠΑ στους βασικούς παγκόσμιους χρηματοοικονομικούς [sic] θεσμούς, από τους οποίους η Βολιβία εξαρτάται, όπως τη Διεθνή Τράπεζα Ανάπτυξης (IDB), την Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. «Όταν σκέφτεσαι την IDB, να σκέφτεσαι ΗΠΑ», είπε ο πρέσβης. «Δεν είναι εκβιασμός, είναι απλώς η πραγματικότητα».
Παρ’όλα αυτά, ο Μοράλες τήρησε την ατζέντα του. Τις επόμενες μέρες προχώρησε με αποφασιστικότητα με σκοπό να επαναρρυθμίσει τις εργασιακές αγορές, να επανεθνικοποιήσει τη βιομηχανία υδρογονανθράκων και να εδραιώσει τη συνεργασία του με τον υπ’αριθμόν ένα εχθρό της Ουάσινγκτον, τον Ούγκο Τσάβες.
Προς απάντηση ο Γκρίνλι πρότεινε ένα «μενού επιλογών» στην προσπάθειά του να εξαναγκάσει τον Μοράλες να υποκύψει στη θέληση της κυβέρνησής του. Αυτό περιελάμβανε: την άσκηση βέτου απέναντι σε πολυμερή δάνεια πολλών εκατομμυρίων, την αναβολή της προγραμματισμένης ελάφρυνσης πολυμερών δανείων, τη διακοπή χρηματοδότησης από την MillenniumChallengeCorporation (την οποία η Βολιβία δεν έχει δεχθεί μέχρι και σήμερα, παρά το γεγονός ότι αποτελεί μια από τις φτωχότερες χώρες στο ημισφαίριο) και το κούρεμα «υλικής βοήθειας» προς τις δυνάμεις ασφαλείας της Βολιβίας.
Προς κακή τύχη του Στέιτ Ντιπάρντμεντ, έγινε σύντομα σαφές ότι αυτού του είδους οι απειλές θα αγνοούνταν καταλλήλως. Ο Μοράλες είχε ήδη αποφασίσει να περιορίσει δραστικά την εξάρτηση της Βολιβίας από σειρές πολυμερών δανείων που προϋπέθεταν την έγκριση του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ. Εντός λίγων εβδομάδων από την ανάληψη της εξουσίας, ο Μοράλες ανακοίνωσε ότι η Βολιβία δε θα ήταν πια υπόχρεη στο ΔΝΤ κι άφησε τη δανειακή σύμβαση με το ταμείο να λήξει. Χρόνια αργότερα ο Μοράλες θα συμβούλευε την Ελλάδα κι άλλες υπερχρεωμένες ευρωπαϊκές χώρες να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Βολιβίας και να «απεξαρτηθούν οικονομικά από τις υπαγορεύσεις του ΔΝΤ».
Ανίκανο να εξαναγκάσει τον Μοράλες να ακολουθήσει την προσταγή του, το Στέιτ Ντιπάντμεντ άρχισε να εστιάζει την προσοχή του στην ενίσχυση της αντιπολίτευσης στη Βολιβία. Η περιοχή MediaLuna που ελέγχεται από την αντιπολίτευση άρχισε να εισπράττει όλο και περισσότερη βοήθεια από τις ΗΠΑ. Τηλεγράφημα από τον Απρίλιο του 2007 αναφέρει «την τιτάνια προσπάθεια της Υπηρεσίας Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ (USAID) να ενισχύσει τις τοπικές κυβερνήσεις ως αντίβαρο στην κεντρική κυβέρνηση».
Μια έκθεση της USAID από το 2007 αναφέρει ότι το OfficeofTransitionInitiatives (OTI) της υπηρεσίας «είχε εγκρίνει 101 επιχορηγήσεις ύψους 4.066.131 δολαρίων προκειμένου να βοηθήσει τις τοπικές κυβερνήσεις να λειτουργούν με καλύτερη στρατηγική». Κεφάλαια δόθηκαν επίσης σε τοπικές ομάδες ιθαγενών που «ήταν αντίθετες με το όραμα του Έβο Μοράλες για τις κοινότητες ιθαγενών».
Ένα χρόνο αργότερα, οι διοικητικές περιφέρειες MediaLuna θα εμπλέκονταν σε ανοιχτή σύρραξη με την κυβέρνηση Μοράλες, πρώτα διενεργώντας δημοψηφίσματα για την αυτονομία τους, παρά το γεγονός ότι αυτά κρίθηκαν παράνομα από την εθνική νομοθεσία, και, στη συνέχεια, υποστηρίζοντας βίαιες διαμαρτυρίες υπερ της αυτονομίας τους που άφησαν πίσω τους είκοσι νεκρούς κυβερνητικούς.
Πολλοί πίστευαν ότι ξεδιπλωνόταν ένα προσχεδιασμένο πραξικόπημα. Η κατάσταση αμβλύνθηκε μόνο μετά την πίεση των υπόλοιπων προέδρων της Νότιας Αμερικής, οι οποίοι εξέδωσαν μια απο κοινού ανακοίνωση υποστήριξης της συνταγματικής κυβέρνησης της χώρας.
Αλλά καθώς η Λατινική Αμερική συσπειρωνόταν πίσω από τον Έβο, οι ΗΠΑ παρέμεναν σε διαρκή επικοινωνία με τους ηγέτες του αποσχιστικού κινήματος της αντιπολίτευσης, ακόμη κι όταν αυτοί σχεδίαζαν ανοικτά να «εκτινάξουν τους αγωγούς αερίου» και «να χρησιμοποιήσουν τη βία ως τη μόνη λύση για να αναγκάσουν την κυβέρνηση να. . . λάβει σοβαρά κάθε διάλογο.»
Παρά την επίσημη στάση του κατά τη διάρκεια των γεγονότων του Αυγούστου και Σεπτεμβρίου 2008, το Στέιτ Ντιπάρτνμεντ έλαβε σοβαρά υπόψη του το ενδεχόμενο ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος ή τη δολοφονία του προέδρου της Βολιβίας Έβο Μοράλες.
Ένα τηλεγράφημα αποκαλύπτει σχέδια της πρεσβείας των ΗΠΑ στη Λα Πας να προετοιμαστεί απέναντι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο: «[Η Emergency Action Committee] θα αναπτύξει, από κοινού με την [Southern Command Situational Assessment Team των ΗΠΑ], σχέδιο άμεσης αντίδρασης σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση απόπειρας πραξικοπήματος ή θανάτου του προέδρου Μοράλες», ανέφερε το τηλεγράφημα.
Τα γεγονότα του 2008 υπήρξαν η μεγαλύτερη πρόκληση για την προεδρία Μοράλες και η στιγμή κατά την οποία πλησίασε όσο ποτέ στο να ανατραπεί. Οι προδιεργασίες της πρεσβείας για μια ενδεχόμενη αποχώρηση του Μοράλες αποκαλύπτουν ότι οι ΗΠΑ πίστεψαν τουλάχιστον ότι η απειλή για τη ζωή του Μοράλες ήταν πραγματική. Αυτό δεν ειπώθηκε ποτέ δημόσια, εν τούτοις υπογραμμίζεται ποια μεριά υποστήριζε η Ουάσινγκτον κατά τη διάρκεια της διένεξης και ποια έκβαση θα τη συνέφερε περισσότερο.
Πώς λειτουργεί
Κάποιες από τις μεθόδους παρέμβασης που χρησιμοποιήθηκαν στη Βολιβία επαναλήφθηκαν και σε άλλες χώρες με αριστερές κυβερνήσεις ή ισχυρά κινήματα της αριστεράς. Για παράδειγμα, μετά την επιστροφή των αριστερών Σαντινίστας στην εξουσία στη Νικαράγουα το 2007, η πρεσβεία των ΗΠΑ στη Μανάγουα αύξησε τις προσπάθειές της για ενίσχυση του κόμματος της δεξιάς αντιπολίτευσης Φιλελέυθερη Συμμαχία για τη Νικαράγουα (ALN).
Τον Φεβρουάριο του 2007, η πρεσβεία συναντήθηκε με τον συντονιστή στρατηγικού σχεδιασμού της ΑLN και εξήγησε πως οι ΗΠΑ «δεν προσέφεραν άμεση βοήθεια σε πολιτικά κόμματα», αλλά, προκειμένου να παρακάμψουν τον περιορισμό αυτό, πρότειναν τον στενό συντονισμό της ALN με φιλικά προσκείμενες ΜΚΟ που θα μπορούσαν να λάβουν χρηματοδότηση από τις ΗΠΑ.
Η αρχηγός της ALN δήλωσε πως «θα προωθούσε μια εκτενή λίστα ΜΚΟ που πράγματι υποστηρίζουν τις προσπάθειες της ALN» και η πρεσβεία κανόνισε για αυτήν «συνάντηση με τους διευθυντές του Διεθνούς Ρεπουμπλικανού Ινστιτούτου (IRI) και του Εθνικού Δημοκρατικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (NDI) στη Νικαράγουα». To τηλεγράφημα αναφέρει επίσης ότι η πρεσβεία «θα παρακολουθούσε στενά τη δημιουργία υποδομών για τη συγκέντρωση κεφαλαίων για την ALN».
Τηλεγραφήματα σαν και αυτό θα έπρεπε να διαβάζονται υποχρεωτικά από φοιτητές της αμερικανικής διπλωματίας και από εκείνους που ενδιαφέρονται να κατανοήσουν πώς λειτουργεί στην πραγματικότητα το σύστημα της «προαγωγής της δημοκρατίας» των ΗΠΑ. Μέσω της USAID, του αμερικανικού Εθνικού Ταμείου για τη Δημοκρατία (NED), του NDI, του IRI και άλλων παρακυβερνητικών οργανισμών, η κυβέρνηση των ΗΠΑ παρέχει συστηματική βοήθεια σε πολιτικά κινήματα που υποστηρίζουν τις οικονομικές και πολιτικές σκοπιμότητες των ΗΠΑ».
Τον Μάρτιο του 2007, ο πρέσβης των ΗΠΑ στη Νικαράγουα ζήτησε από το Στέιτ Ντιπάρντμεντ να δώσει «περίπου 65 εκ. δολάρια παραπάνω από το προηγούμενο κατώτατο όριό μας τα τελευταία τέσσερα χρόνια, μέσω των επόμενων προεδρικών εκλογών» έτσι ώστε να χρηματοδοτηθεί η «ενίσχυση των πολιτικών κομμάτων, «δημοκρατικών» ΜΚΟ, και «μικρών, ευέλικτων επιδομάτων απευθείας σε ομάδες που δραστηριοποιούνται σε κρίσιμης σημασίας προσπάθειες για την υπεράσπιση της δημοκρατίας στη Νικαράγουα, προωθούν τα συμφέροντά μας και αντιτάσσονται σε όσους μας επικρίνουν».
Στο Εκουαδόρ, η αμερικανική πρεσβεία αντιτάχθηκε στον αριστερό οικονομολόγο Ραφαέλ Κορρέα πολύ πριν από τις εκλογές του 2006 με τις οποίες έγινε πρόεδρος. Δύο μήνες πριν από τις εκλογές αυτές, ο πολιτικός σύμβουλος της πρεσβείας προειδοποίησε την Ουάσινγκτον ότι ο Κορρέα ήταν πιθανό να «συμπράξει με τη γραμμή Τσάβες-Μοράλες-Κίρχνερ των εθνικιστών-λαϊκιστών ηγετών της Ν. Αμερικής», σημειώνοντας πως η πρεσβεία είχε «προειδοποιήσει τις πολιτικές, οικονομικές επαφές, καθώς και αυτές των μέσων ενημέρωσης σχετικά με την απειλή που συνιστά ο Κορρέα για το μέλλον του Εκουαδόρ, και υπήρξε εξαιρετικά αποτρεπτική απέναντι στις πολιτικές συμμαχίες που θα μπορούσαν να εξισορροπήσουν τον αισθητό ριζοσπαστισμό του Κορρέα». Αμέσως μετά την εκλογή του Κορρέα, η πρεσβεία έστειλε τηλεγράφημα στο Στέιτ Ντιπάρντμεντ με το σχέδιο δράσης τους:
Δεν τρέφουμε την αυταπάτη ότι οι προσπάθειες της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ από μόνες τους θα διαμορφώσουν την κατεύθυνση της νέας κυβέρνησης ή Κογκρέσου, όμως ελπίζουμε να μεγιστοποιήσουμε την επιρροή μας μέσω της συνεργασίας μας με άλλους Εκουαδοριανούς και ομάδες που συμμερίζονται τις απόψεις μας. Οι μεταρρυθμιστικές προτάσεις και η στάση του Κορρέα απέναντι στο Κογκρέσο και τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα, αν παραμείνουν ανεξέλεγκτες, θα μπορούσαν να παρατείνουν την τρέχουσα περίοδο πολιτικών συγκρούσεων και αστάθειας.
Οι μεγαλύτεροι φόβοι της πρεσβείας επιβεβαιώθηκαν. Ο Κορρέα ανακοίνωσε ότι θα έκλεινε την αμερικανική αεροπορική βάση στη Μάντα, θα αύξανε τις κοινωνικές δαπάνες και θα ασκούσε πίεση για συντακτική συνέλευση. Τον Απρίλιο του 2007, 80% των Εκουαδοριανών ψηφοφόρων ενέκριναν την πρόταση για μια συντακτική συνέλευση, και το 2008 62% συμφώνησαν για ένα νέο σύνταγμα που θα περιλάμβανε πληθώρα από προοδευτικές ιδέες, συμπεριλαμβανομένων και της επισιτιστικής κυριαρχίας, του δικαιώματος στη στέγαση, ιατρική περίθαλψη και εργασία, και του εκτελεστικού ελέγχου της κεντρικής τράπεζας (ένα τεράστιο Χ στη νεοφιλελεύθερη ατζέντα).
Στις αρχές του 2009, ο Κορρέα ανακοίνωσε ότι το Εκουαδόρ θα αθετούσε εν μέρει την υποχρέωση αποπληρωμής του εξωτερικού του χρέους. H πρεσβεία ήταν έξω φρενών με την κίνηση αυτή, αλλά και με άλλες πρόσφατες, όπως την απόφαση του Κορρέα να εναρμονίσει καλύτερα το Εκουαδόρ με την ομάδα χωρών που ανήκουν στην αριστερή Μπολιβαριανή Συμμαχία για τους Λαούς της Αμερικής μας (ALBA), που συστάθηκε στη Βενεζουέλα και την Κούβα το 2004 ως αντίθετη δύναμη στη Ζώνη Ελεύθερου Εμπορίου της Αμερικής, η οποία τότε προωθούταν από την κυβέρνηση Μπους. Ο πρεσβευτής, όμως, γνώριζε πως οι ΗΠΑ δεν είχαν μεγάλη επιρροή πάνω του:
Διαβιβάζουμε ιδιαιτέρως το μήνυμα ότι οι ενέργειες του Κορρέα θα έχουν επιπτώσεις στη σχέση με τη νέα κυβέρνηση Ομπάμα, αποφεύγοντας παράλληλα δημόσιες δηλώσεις που θα ήταν αντιπαραγωγικές. Δε συνιστούμε τον τερματισμό προγραμμάτων της κυβέρνησης των ΗΠΑ που συμπνέουν με τα συμφέροντά μας, καθώς κάτι τέτοιο θα οδηγούσε μόνο στην αποδυνάμωση των κινήτρων για την επιστροφή του Κορρέα στην πραγματικότητα.
Η μερική αθέτηση αποπληρωμής του χρέους ήταν επιτυχής, και η κυβέρνηση του Εκουαδόρ εξοικονόμησε έτσι σχεδόν 2 δις δολάρια. To 2011 o Κορρέα πρότεινε το ίδιο φάρμακο για τις υπερχρεωμένες ευρωπαϊκές χώρες, ιδιαίτερα την Ελλάδα, συμβουλεύοντάς τις να αθετήσουν την πληρωμή του χρέους τους και να «αγνοήσουν» τις συμβουλές του ΔΝΤ.
Οι δρόμοι έχουν πάρει φωτιά
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η υποτιθέμενη απειλή της εξάπλωσης των κομμουνιστών της Σοβιετικής Ένωσης και της Κούβας λειτούργησε ως πρόφαση για αμέτρητες παρεμβάσεις για την απομάκρυνση αριστεριζουσών κυβερνήσεων και την καθιέρωση δεξιών στρατιωτικών καθεστώτων.
Παρομοίως, τα τηλεγραφήματα του WikiLeaks δείχνουν πώς το φάντασμα του «Μπολιβαριανισμού» της Βενεζουέλας χρησιμοποιήθηκε τη δεκαετία του 2000 για τη νομιμοποίηση παρεμβάσεων εναντίον αντι-νεοφιλελεύθερων αριστερών κυβερνήσεων, όπως εκείνες της Βολιβίας, που παρουσιάζονταν σαν να είχαν «πέσει ελεύθερα στην αγκαλιά της Βενεζουέλας» ή του Εκουαδόρ, που θεωρήθηκε «δούρειος ίππος για τον Τσάβες».
Oι σχέσεις των ΗΠΑ με την αριστερή κυβέρνηση του Ούγκο Τσάβες δεν άργησαν να χαλάσουν.O Τσάβες, που εκλέχθηκε για πρώτη φορά πρόεδρος το 1998, απέρριψε έντονα τις νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές, ανέπτυξε μια στενή σχέση με τον Κουβανό Φιντέλ Κάστρο, και άσκησε ηχηρή κριτική στην εισβολή της κυβέρνησης Μπους στο Αφγανιστάν μετά τις επιθέσεις της 11/9 (Οι ΗΠΑ απέσυραν τον πρέσβη τους από το Καράκας μετά τη δήλωση του Τσάβες: «Δε μπορείς να πολεμήσεις την τρομοκρατία με τρομοκρατία»).
Αργότερα ενίσχυσε τον κυβερνητικό έλεγχο στον τομέα του πετρελαίου, αυξάνοντας τα δικαιώματα που πλήρωναν ξένες εταιρείες και αξιοποιώντας τα πετρελαϊκά έσοδα για τη χρηματοδότηση της δημόσιας υγείας, της εκπαίδευσης και επισιτιστικών προγραμμάτων για τους φτωχούς.
Toν Απρίλιο του 2002 η κυβέρνηση Μπους υποστήριξε δημόσια ένα βραχύβιο στρατιωτικό πραξικόπημα που απομάκρυνε τον Τσάβες από την εξουσία για 48 ώρες. Τα έγγραφα του Εθνικού Ταμείου για τη Δημοκρατία που αποκτήθηκαν μέσω του νόμου περί ελεύθερης διακίνησης της πληροφόρησης έδειξαν πως οι ΗΠΑ παρείχαν χρηματοδότηση και εκπαίδευση για την «προαγωγή της δημοκρατίας» σε ομάδες που υποστήριζαν το πραξικόπημα και που αναμείχθηκαν αργότερα στις προσπάθειες καθαίρεσης του Τσάβες με ένα στρατηγικό χτύπημα που παρέλυσε την πετρελαϊκή βιομηχανία στα τέλη του 2002 και βύθισε τη χώρα στην ύφεση.
To τηλεγράφημα του WikiLeaks δείχνει ότι, μετά από αυτές τις αποτυχημένες προσπάθειες ανατροπής της εκλεγμένης κυβέρνησης της Βενεζουέλας, οι ΗΠΑ συνέχισαν να υποστηρίζουν την αντιπολίτευσή της μέσω του NED και της USAID. Σε ένα τηλεγράφημα του Νοεμβρίου του 2006, ο τότε πρεσβευτής Ουίλιαμ Μπράουνφιλντ εξήγησε την στρατηγική του γραφέιου OTI της USAID να υπονομεύσει την κυβέρνηση Τσάβες:
Τον Αύγουστο του 2004, ο πρέσβης περιέγραψε συνοπτικά την στρατηγική πέντε σημείων της χώρας για την καθοδήγηση των δραστηριοτήτων της πρεσβείας στη Βενεζουέλα για την περίοδο 2004-2006… Η στρατηγική δίνει έμφαση στα εξής: 1) Ενίσχυση των Δημοκρατικών Θεσμών, 2) Διείσδυση στην πολιτική βάση του Τσάβες, 3) Διάσπαση του Τσαβισμού, 4) Προστασία των ζωτικών επιχειρήσεων των ΗΠΑ και 5) Απομόνωση του Τσάβες σε διεθνές επίπεδο.
Οι στενοί δεσμοί που συνδέουν την πρεσβεία των ΗΠΑ με διάφορες αντιπολιτευτικέςνομάδες είναι πρόδηλοι σε πολυάριθμα τηλεγραφήματα. Ένα τηλεγράφημα του Μπράουνφιλντ συνδέει την Súmate, μια αντιπολιτευτική MKO που έπαιξε κεντρικό ρόλο σε αντιπολιτευτικές εκστρατείες, με «τα συμφέροντά μας στη Βενεζουέλα». Άλλα τηλεγραφήματα αποκαλύπτουν ότι το Στέιτ Ντιπάρντμεντ άσκησε πολιτική πίεση για διεθνή υποστήριξη της Súmate και ενθάρρυνε την οικονομική, πολιτική και νομική υποστήριξη εκ μέρους των ΗΠΑ προς την οργάνωση, μεγάλο μέρος της οποίας διοχετεύθηκε μέσω του NED.
Τον Αύγουστο του 2009, η Βενεζουέλα συγκλονίστηκε από βίαιες αντιπολιτευτικές διαμαρτυρίες (όπως συνέβη και άλλες φορές και επί Τσάβες αλλά και επί του διαδόχου του, Νικολάς Μαδούρο). Ένα μυστικό τηλεγράφημα από τις 27 Αυγούστου μνημονεύει τον εργολάβο της USAID/OTI, DevelopmentAlternatives, Incorporated (DAI), ο οποίος αναφέρεται σε «όλους» όσους διαμαρτύρονταν τότε εναντίον του Τσάβες ως «δικαιούχους των επιχορηγήσεών μας»:
Ο Εντουάρντο Φερνάντεζ, υπάλληλος της DAI, δήλωσε πώς «οι δρόμοι έχουν πάρει φωτιά», αναφερόμενος στις αυξανόμενες διαμαρτυρίες εναντίον των προσπαθειών του Τσάβες να εδραιώσει την εξουσία του, και ότι «όλοι αυτοί οι άνθρωποι (που οργανώνουν τις διαμαρτυρίες) δικαιούνται να λαμβάνουν επιχορηγήσεις από εμάς».
Τα τηλεγραφήματα αποκαλύπτουν επίσης πως το Στέιτ Ντιπάρντμεντ παρείχε κατάρτιση και υποστήριξη σε έναν ηγέτη φοιτητικού κινήματος, ο οποίος είχε οδηγήσει τα πλήθη με σκοπό να «λιντσάρουν» ένα μέλος της κυβέρνησης Τσάβες: «Κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος τον Απρίλιο του 2002, ο [Νίξον] Μορένο συμμετείχε στις διαδηλώσεις στη Μέριντα, και ηγήθηκε του πλήθους που κατευθύνθηκε στην πρωτεύουσα της πολιτείας προκειμένου να λιντσάρει τον κυβερνήτη του Κινήματος για την Πέμπτη Δημοκρατία (MVR), Φλορένσιο Πόρρας.»
Λίγα χρόνια αργότερα, ένα άλλο τηλεγράφημα αναφέρει: «Ο Μορένο συμμετείχε στο InternationalVisitorProgram του Στέιτ Ντιπάρντμεντ το 2004.»
Ο Μορένο αργότερα καταζητούταν, μεταξύ άλλων, και για απόπειρα δολοφονίας και απειλή προς μια αστυνομικό.
Το Στέιτ Ντιπάρντμεντ, επίσης σε σύμπνοια με τη στρατηγική πέντε σημείων, όπως περιγράφηκε από τον Μπράουνφιλντ, έδωσε προτεραιότητα στις προσπάθειες απομόνωσης της κυβέρνησης της Βενεζουέλας σε διεθνές επίπεδο και εναντίωσης στην αισθητή της επιρροή στην περιοχή. Τα τηλεγραφήματα δείχνουν πώς οι επικεφαλής των διπλωματικών αποστολών στην περιοχή ανέπτυξαν στρατηγικές συντονισμού προκειμένου να καταπολεμήσουν την τοπική «απειλή».
Όπως αποκάλυψε πρώτη φορά το WikiLeaks τον Δεκέμβρη του 2010, οι Αμερικανοί επικεφαλής της αποστολής για έξι χώρες της Νότιας Αμερικής, συναντήθηκαν στη Βραζιλία τον Μάιο του 2007 για να αναπτύξουν μια από κοινού αντίδραση στα λεγόμενα «επιθετικά σχέδια του Τσάβες …να δημιουργήσει ένα ενιαίο μπολιβαριανό κίνημα σε όλη τη Λατινική Αμερική». Ένας από τους τομείς δράσης στους οποίους συμφώνησαν οι αρχηγοί της αποστολής ήταν να «συνεχίσουν να ενισχύουν τους δεσμούς με τους στρατιωτικούς ηγέτες της περιοχής που μοιράζονται την ανησυχία μας για τον Τσάβες.» Μια παρόμοια συνάντηση Αμερικανών αρχηγών αποστολής από την Κεντρική Αμερική, που επικεντρώθηκε στην «απειλή» των «λαϊκιστικών πολιτικών δραστηριοτήτων στην περιοχή, έλαβε χώρα στην αμερικανική πρεσβεία στο Ελ Σαλβαδόρ τον Μάρτιο του 2006.
Οι Αμερικανοί διπλωμάτες προσπάθησαν να αποτρέψουν τις κυβερνήσεις της Καραϊβικής και της Κεντρικής Αμερικής να συμμετέχουν στην Petrocaribe, μια τοπική συμφωνία για την ενέργεια στη Βενεζουέλα που παρέχει πετρέλαιο στα μέλη της με εξαιρετικά προνομιακούς όρους. Τηλεγραφήματα που διέρρευσαν έδειξαν ότι, ενώ οι Αμερικανοί αξιωματούχοι αναγνώρισαν ιδιωτικά τα οικονομικά οφέλη της συμφωνίας για τις χώρες-μέλη, εξέφρασαν την ανησυχία ότι η Petrocaribe θα αυξήσει την πολιτική επιρροή της Βενεζουέλας στην περιοχή.
Στην Αϊτή, η πρεσβεία συνεργάστηκε στενά με τις μεγάλες πετρελαϊκές επιχειρήσεις για να προσπαθήσουν να αποτρέψουν την κυβέρνηση του Ρενέ Πρεβάλ από την ένταξη στην Petrocaribe, παρότι γνωρίζουν ότι «θα εξοικονομούν 100 εκατομμύρια δολάρια ετησίως», όπως αναφέρθηκε πρώτη φορά από τον Νταν Κάφλιν και τον Κιμ Άιβς στο περιοδικό Nation. Τον Απρίλιο του 2006, η πρεσβεία έστειλε τηλεγράφημα από το Πορτ-ο-Πρενς: «Η αλληλογραφία θα συνεχίσει να πιέζει τον πρόεδρο της Αϊτής, Ρενέ Πρεβάλ, κατά της ένταξης στην Petrocaribe. Ο πρέσβης θα συναντηθεί σήμερα με τον ανώτερο σύμβουλο του Πρεβάλ, Μπομπ Μανουέλ. Σε προηγούμενες συναντήσεις συμμερίστηκε τις ανησυχίες μας και γνωρίζει ότι μια συμφωνία με τον Τσάβες θα μπορούσε να μας προκαλέσει προβλήματα.»
Η ιστορία που έγραψε η Αριστερά
Δε θα πρέπει να ξεχνάει κανείς ότι τα τηλεγραφήματα του WikiLeaks δεν προσφέρουν κλεφτές ματιές στις πιο κρυφές δραστηριότητες των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ και είναι πιθανόν μόνο η κορυφή του παγόβουνου, όταν πρόκειται για τις πολιτικές παρεμβάσεις της Ουάσινγκτον στην περιοχή. Ωστόσο, τα τηλεγραφήματα παρέχουν άφθονες αποδείξεις για τις επίμονες και αποφασιστικές προσπάθειες των Αμερικανών διπλωματών να παρέμβουν ενάντια στις ανεξάρτητες αριστερές κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής, χρησιμοποιώντας οικονομικές επιρροές, ποικίλα διαθέσιμα εργαλεία στην εργαλειοθήκη της «προώθησης της δημοκρατίας» και μερικές φορές ακόμη και βίαια ή παράνομα μέσα.
Παρά την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων της κυβέρνησης Ομπάμα με την Κούβα, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η πολιτική προς τη Βενεζουέλα και άλλες αριστερές κυβερνήσεις στην Λατινική Αμερική έχει αλλάξει ριζικά.
Βέβαια, η εχθρότητα της κυβέρνησης προς την εκλεγμένη κυβέρνηση της Βενεζουέλας είναι αδυσώπητη. Τον Ιούνιο του 2014, ο αντιπρόεδρος Τζο Μπάιντεν ξεκίνησε την Πρωτοβουλία για την Ενεργειακή Ασφάλεια της Καραϊβικής ως «αντίδοτο» στην Petrocaribe. Τον Μάρτιο του 2015, ο Ομπάμα κήρυξε τη Βενεζουέλα «έκτακτη απειλή για την ασφάλεια» και ανακοίνωσε κυρώσεις κατά αξιωματούχων της Βενεζουέλας, μια κίνηση που επικρίθηκε ομόφωνα από άλλες χώρες της περιοχής.
Όμως, παρά την αδιάκοπη επιθετικότητα των ΗΠΑ, η Αριστερά έχε επικρατήσει σε μεγάλο βαθμό στη Λατινική Αμερική. Με εξαίρεση την Ονδούρα και την Παραγουάη, όπου τα δεξιά πραξικοπήματα εκτόπισαν εκλεγμένους ηγέτες, σχεδόν κάθε αριστερό κίνημα που ήρθε στην εξουσία τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια παραμένει ακόμα στην εξουσία.
Σε μεγάλο βαθμό, ως αποτέλεσμα αυτών των κυβερνήσεων, από το 2002 ως το 2013, το ποσοστό φτώχειας στην περιοχή έπεσε από το 44% στο 28% , έπειτα από μια πραγματική επιδείνωση κατά τη διάρκεια των δύο προηγούμενων δεκαετιών. Αυτές οι επιτυχίες και η προθυμία των αριστερών ηγετών να ρισκάρουν προκειμένου να απελευθερωθούν από τις νεοφιλελεύθερες δικτατορίες, πρέπει να αποτελέσουν σήμερα πηγή έμπνευσης για τη νέα αριστερά κατά της λιτότητας.
Σίγουρα κάποιες από τις κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες σήμερα, εν μέρει λόγω της τοπικής οικονομικής ύφεσης που έχει επηρεάσει τόσο τις δεξιές όσο και τις αριστερές κυβερνήσεις. Όμως, παρατηρώντας τα τηλεγραφήματα, υπάρχουν σοβαροί λόγοι για να αναρωτηθεί κανείς αν όλες αυτές οι δυσκολίες είναι εγχώριες.
Στο Εκουαδόρ, για παράδειγμα, όπου ο πρωθυπουργός Κορρέα δέχεται επιθέσεις από τη Δεξιά, και από τομείς της Αριστεράς, οι διαδηλώσεις κατά των νέων φορολογικών εισηγήσεων αφορούν τους επιχειρηματίες που έχουν στρατευτεί με την αντιπολίτευση και αναφέρονται στρατηγικά στα τηλεγραφήματα από τους διπλωμάτες των ΗΠΑ.
Στη Βενεζουέλα, όπου ένα δυσλειτουργικό σύστημα νομισματικού ελέγχου δημιούργησε υψηλό πληθωρισμό, βίαιες διαδηλώσεις δεξιών φοιτητών αποσταθεροποίησαν σοβαρά τη χώρα. Υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες κάποιοι από αυτούς τους διαδηλωτές να έχουν χρηματοδοτηθεί και/ή εκπαιδευτεί από την USAID ή τoNED, που είδε τη χρηματοδότησήτου για τη Βενεζουέλα να αυξάνεται κατά 80% από το 2012 μέχρι το 2014.
Υπάρχουν ακόμη πολλά που μπορούμε να μάθουμε από τα τηλεγραφήματα τουWikiLeaks. Από τα κεφάλαια Λατινική Αμερική και Καραϊβική (Latin America andCaribbean) από το βιβλίο The WikiLeaks Files μελετήσαμε εκατοντάδες τηλεγραφήματα του WikiLeaks, και μπορούμε να αναγνωρίσουμε τους διαφορετικούς τρόπους αμερικανικής παρέμβασης που περιγράφουμε λεπτομερώς στο βιβλίο (μερικά από αυτά έχουν ήδη αναφερθεί από άλλους). Άλλοι συγγραφείς βιβλίων έκαναν το ίδιο για άλλες περιοχές το κόσμου. Αλλά υπάρχουν πάνω από 250.000 τηλεγραφήματα (σχεδόν 35.000 μόνο από την Λατινική Αμερική) και αναμφίβολα υπάρχουν πολλές περισσότερες πτυχές της αμερικανικής διπλωματίας εν δράσει που πρέπει να αποκαλυφθούν.
Δυστυχώς, μετά τον αρχικό ενθουσιασμό όταν δημοσιεύτηκαν πρώτη φορά τα τηλεγραφήματα, λίγοι δημοσιογράφοι και μελετητές έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον. Μέχρι να αλλάξει αυτό, δεν μπορούμε να έχουμε πλήρη γνώση του πώς βλέπουν οι ΗΠΑ τον εαυτό τους στον κόσμο, και πώς ανταποκρίνεται το διπλωματικό τους σώμα στις προκλήσεις που τίθενταιαπέναντι στην ηγεμονία τους.
Jacobin: Alexander Main & DanBeeton