Ήταν μια ιδιαίτερη φιλοσοφική φυσιογνωμία. Με τα βιβλία του να αποτελούν μέχρι και σήμερα απαιτητικά και δυσνόητα έργα, ο Ζιλ Ντελέζ (Gilles Deleuze, 1925-1995), απεβίωσε σαν σήμερα, 4 Νοεμβρίου, πριν από 20 χρόνια, αφήνοντας την σύγχρονη Ευρώπη σε μια κατάσταση που όλο και περισσότερο χρειάζεται τα ερμηνευτικά εργαλεία που χρησιμοποίησε ο ίδιος για να εξηγήσει το καπιταλιστικό σύστημα.
Γεννημένος στην Γαλλία, εργάστηκε ως καθηγητής φιλοσοφίας αρχικά στο Πανεπιστήμιο université de Lyon και αργότερα στο université de Paris VIII, μέχρι το 1987, όπου και συνταξιοδοτήθηκε. Καθόλη την διάρκεια της ακαδημαϊκής του καριέρας δημοσίευσε πλήθος βιβλίων, με αναφορές κυρίως στην φιλοσοφία, αλλά και την τέχνη, την πολιτική και την ψυχανάλυση. Υπήρξε πολιτικά δραστήριος σε όλη του την ζωή, με μεγάλη συμμετοχή στα γεγονότα του Μάη του 1968 στην Γαλλία, εποχή που ήταν σημαντική για την σκέψη του μετέπειτα.
Αποτέλεσε μια από τις πιο αινιγματικές φιγούρες στην μεταμοντέρνα γενιά φιλοσόφων. Με βασικές ιδέες του την “διαφορά”, την “πολυπλοκότητα” και την “παραγωγή επιθυμίας”, και επηρεασμένος από τον Νίτσε, τον Χιούμ και τον Σπινόζα, επιχείρησε να δημιουργήσει θεωρητικά μοντέλα μέσα από τα οποία η κοινωνία μεταβάλλεται και επαναπροσδιορίζεται συνεχώς μέσω της ατομικής επιθυμίας και της επιρροής που αυτή ασκεί στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Το πιο συμπαγές και ολοκληρωμένο έργο του θεωρείται από πολλούς κριτικούς το “Διαφορά και Επανάληψη”(1968), στο οποίο υποστήριξε ότι η ταυτότητα των πραγμάτων είναι αποτέλεσμα της μεταξύ διαφοράς τους, ερχόμενος σε αντίθεση με την γενική φιλοσοφική τάση της εποχής του, όπου υποστηριζόταν ότι η διαφορά είναι παράγωγο της ταυτότητας. Με απλά λόγια, υποστήριξε ότι δεν αντιλαμβανόμαστε τις ταυτότητες των πραγμάτων, αλλά τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα τους, τις οποίες έπειτα γενικεύουμε και απλουστεύουμε μέσα στο μυαλό μας για να δημιουργήσουμε σχήματα με τα οποία θα κατανοήσουμε τον κόσμο γύρω μας.
Διατηρώντας την θέση ότι η διαφορά δημιουργεί πολυπλοκότητα στην οποία στηρίζονται όλα τα δεδομένα της πραγματικότητας, προχώρησε σε συνεργασία με τον ψυχαναλυτή και ακτιβιστή Felix Guattari για το δίτομο έργο τους “Καπιταλισμός και Σχιζοφρένεια”. Το έργο αυτό χωρίζεται σε δύο βιβλία, “Αντί-Οιδίπους”(1972) και “Τα Χίλια Επίπεδα”(1980).
Στο πρώτο, εναντιώμενοι στις φροϋδικές θεωρίες του Οιδιπόδιου Συμπλέγματος και των παραγώγων του, ασκώντας κριτική στον Λακάν και στον ψυχαναλυτικό κόσμο της εποχής τους, φέρνουν στο προσκήνιο την θεωρία και πρακτική της “Σχιζοανάλυσης”, όπως την ονόμασαν, διαφέρουσας σε πολλά σημεία με την τότε ψυχαναλυτική θεωρία. Η ζωή των ανθρώπων, σύμφωνα με τους συγγραφείς Ντελέζ και Γκουατταρί, τόσο κοινωνικά όσο και ατομικά, κινείται με μηχανισμούς παραγωγής επιθυμίας, οι οποίοι διαμορφώνουν από τις καθημερινές πράξεις των ανθρώπων μέχρι την πολιτειακή δομή των κοινωνιών. Μια ασταμάτητη ροή επιθυμίας που κινεί τα πάντα, λειτουργεί δημιουργικά, επιθετικά, σχιζοφρενικά και μερικές φορές καταπιέζεται. Την επιθυμία των ανθρώπων οι κατέχοντες εξουσία την καταπιέζουν συστηματικά από την αρχαιότητα, δημιουργώντας κίβδηλα πρότυπα ζωής και σκέψης, από την εκκλησία, μέχρι την μυθολογία και την ιδεολογία.
Στο δεύτερο βιβλίο, διατηρώντας την ίδια γραμμή, αναπτύσσουν σε μορφή “plateaus” ετερόκλητα κεφάλαια που δεν έχουν επαφή μεταξύ τους και μπορούν να διαβαστούν σε διαφορετική σειρά, σύμφωνα με τους συγγραφείς. Οι ίδιοι ενημερώνουν τον αναγνώστη στην εισαγωγή πως το βιβλίο αυτό δεν αποτελεί κάποιο εγχειρίδιο σκέψης, αλλά τονίζουν ότι πρέπει να διαβαστεί σαν ένα καλλιτεχνικό έργο, σαν μια μουσική κασέτα που απλά ξεκινάει να παίζει και ο ακροατής την απολαμβάνει γλιστρώντας στην λειότητα του ήχου της. Σε αυτό το βιβλίο οι συγγραφείς έχουν αναπτύξει ρηξικέλευθες φιλοσοφικές και πολιτικές ιδέες που αποτελούν σοβαρό αντικείμενο σκέψης για σημερινούς μελετητές, με χαρακτηριστικά παραδείγματα το “Ρίζωμα” και την “Νομαδολογία”, θεωρίες που θέτουν την κίνηση, την πολυπλοκότητα και την μεταβλητότητα της πραγματικότητας ως βασικό γνώμονα για την προσεκτική ανάγνωση της.
Ο Ντελέζ παρέμεινε για όλην του την ζωή πολιτικά ανένταχτος, παρότι πάντοτε ενεργός. Ορισμένοι τον χαρακτήρισαν ματαιωμένο κομμουνιστή, απογοητευμένο από την δυναμική του καπιταλισμού, άλλοι πάλι έσπευσαν να σχολιάσουν την θεωρία της επιθυμίας του ως ακραία αναρχική. Ο ίδιος απεχθανόταν κάθε είδους τέτοιον προσδιορισμό.
Τα μηνύματα που σήμερα είναι ωφέλιμο να συγκρατήσουμε από τον σπάνιο αυτόν άνθρωπο είναι πολλά. Πρώτα απ’ όλα τον σεβασμό στην διαφορετικότητα των ανθρώπων, είτε αυτή είναι φυλετική, είτε σεξουαλική, είτε σωματική, και τον πόλεμο ενάντια στην παρανοϊκότητα του φασισμού, που πάντα βρίσκει τρόπο να παρεισφρύει μέσα στην καθημερινότητα μας και οδηγεί τους ανθρώπους σε ψυχώσεις και νευρώσεις με θλιβερά κοινωνικά αποτελέσματα.
Το κυριότερο όμως μήνυμα είναι αυτό της αισιοδοξίας για ανατροπή των παρηκμασμένων δομών της κοινωνίας. Ο Ντελέζ πίστευε ότι μόνον όταν ο άνθρωπος απελευθερώσει την επιθυμία του για δημιουργία θα ανατρέψει την καθεστηκυία πραγματικότητα, μια επιθυμία που είναι τόσο παραγωγική, αδάμαστη και τυφλή, όσο δεν φανταζόμαστε. Επιθυμία για ζωή χωρίς καταπίεση και επιβολές ισχύος από λίγους.
Αυτό το μήνυμα πρέπει να διατηρηθεί στην σημερινή εποχή, 20 χρόνια μετά τον θάνατο του, και να αναζωπυρώσει έκρηξη άρνησης των δομών που έχουν επιβληθεί απολυταρχικά, να φέρει έναν νέο άνθρωπο, όχι τον Νιτσεϊκό που θα εξαλείψει κάθε πρόβλημα, αλλά τον άνθρωπο που θα είναι ελεύθερος και δημιουργικός, που δεν θα φοβάται να θυσιάζει τα πάντα για το δικαίωμα του να επιλέγει πως θα ζήσει.