Όταν πρωτοπήγα, πριν λίγες μέρες, στον Ελαιώνα, και μίλησα με την υπεύθυνη λειτουργίας του χώρου, Ανθή Καραγγελή, μια φράση της μου καρφώθηκε στο μυαλό: «η δύναμη του καλού». Γιατί όλη η υποδειγματική δουλειά που γίνεται εκεί μας δείχνει πώς το καλό μπορεί να εμπνέει, να κινητοποιεί, πώς οι άνθρωποι και οι κρατικοί μηχανισμοί μπορούν να μη δουλεύουν μόνο στους ρυθμούς του μίσους και του φόβου, αλλά να κινούνται από την ανθρωπιά και την αλληλεγγύη.
Και όταν, προχθές, στο ντιμπέιτ άκουσα τον Σταύρο Θεοδωράκη να μιλάει απαξιωτικά για την κυβέρνηση, ότι όλο κι όλο κουβάλησε 200 άτομα από το Πεδίο του Άρεως στον Ελαιώνα, να αναφέρεται υποτιμητικά στον Αριστείδη Μπαλτά, τον Νίκο Παρασκευόπουλο και την «κυρία Τασία των ανοιχτών συνόρων», αισθάνθηκα ότι είμαστε –για να το πω ευγενικά– εντελώς βλάκες.
Που αφήνουμε τον κάθε δημαγωγό να λέει την μπαρούφα του, κι εμείς δεν προβάλλουμε τα όσα σπουδαία γίνονται αυτά από τα οποία παίρνουμε κι εμείς δύναμη. Την Πέμπτη, λοιπόν, ξαναπήγα στον Ελαιώνα και μίλησα με την Ανθή. Ακούστε τι λέει αυτή η σπουδαία γυναίκα, η ψυχή του εγχειρήματος, που το ξημέρωμα και τα μεσάνυχτα τη βρίσκουν στον Ελαιώνα. Και θα καταλάβετε πώς το καλό έχει δύναμη και μπορεί να νικάει.
Συνέντευξη της Ανθής Καραγγελή στον Στρατή Μπουρνάζο για τα enthemata
Πώς και πότε ξεκίνησε η προσπάθεια;
Το εγχείρημα ξεκίνησε από μια σύσκεψη, το προτελευταίο Σάββατο του Ιουλίου, στην οποία τα συναρμόδια υπουργεία, μαζί με τον Δήμο Αθηναίων (στον οποίο ανήκει ο χώρος) και την Περιφέρεια Αττικής, υπό το βάρος της κατάστασης στο Πεδίο του Άρεως, κατέληξαν στη δημιουργία αυτού του ανοιχτού κέντρου προσωρινής φιλοξενίας.
Το επόμενο κιόλας πρωί, ήρθαμε εδώ άνθρωποι από τους εμπλεκόμενους φορείς, λίγοι, μετρημένοι στα δάχτυλα του χεριού, και αρχίσαμε να δουλεύουμε. Ό,τι βλέπεις, στήθηκε μέσα σε δεκαπέντε μέρες. Πολύ γρήγορα, αλλά καθόλου πρόχειρα. Ακολουθήσαμε όλα τα διεθνή πρότυπα — ακόμα και οι αποστάσεις ανάμεσα στους οικίσκους ακολουθούν τους κανόνες ασφαλείας, για να μπορούν να περνάνε λ.χ. ασθενοφόρα ή πυροσβεστικά οχήματα, σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Στήθηκαν λοιπόν 96 κοντέινερ που μετατράπηκαν σε οικίσκους (90 κατοικούνται, τα άλλα στεγάζουν αποθήκες και διοικητικές υπηρεσίες). Καθένα από τα σπιτάκια χωράει οχτώ άτομα (έχει τέσσερις διπλές κουκέτες). Η συνολική χωρητικότητα είναι γύρω στα εφτακόσια άτομα· και λέω «γύρω» επειδή αν σε ένα σπιτάκι βάλουμε μια εξαμελή οικογένεια δεν θα βάλουμε και δύο άσχετους — προσπαθούμε να υπάρχει μια ποιότητα ζωής.
Υπάρχουν δύο χώροι κοινής συνάθροισης: ο παιδότοπος και ο χώρος του φαγητού. Ο παιδότοπος έχει φτιαχτεί με προδιαγραφές να εξυπηρετεί και τα πολύ μικρά παιδιά (εξού και η άμμος) και τα μεγαλύτερα. Ταυτόχρονα, είναι ο χώρος όπου μαζεύονται οι γυναίκες και μιλάνε, ειδικά τα απογεύματα. Αργότερα, το βράδυ, όταν τα μικρά πάνε για ύπνο, μαζεύονται τα μεγαλύτερα παιδιά, παίζουν παιχνίδια με κάρτες, φτιάχνουν παζλ, κουβεντιάζουν.
Ο δεύτερος κοινόχρηστος χώρος είναι σαν τραπεζαρία. Θα δεις κι εδώ ανθρώπους να μιλάνε μεταξύ τους, στο κινητό τους, να προσπαθούν να έρθουν σε επαφή με τους δικούς τους.
Πώς φτιάχτηκαν, μέσα σε λίγες μέρες, όλες αυτές οι εγκαταστάσεις, με ποιον τρόπο;
Αξιοποιήθηκαν όλοι οι δυνατοί πόροι, ανθρώπινοι και υλικοί, ώστε να κοστίσει το ελάχιστο και να έχει τη μεγαλύτερη δυνατή απόδοση. Κοιτάζοντας κατασκευές όπως τα κέντρα κράτησης, σκέφτομαι ότι με τα λεφτά της Αμυγδαλέζας θα μπορούσαν να φτιαχτούν δέκα εγκαταστάσεις όπως ο Ελαιώνας.
Τα κοντέινερ δεν κόστισαν τίποτα, αφού υπήρχαν σε αποθήκες του δημοσίου, ενώ τα λοιπά είδη (κλινοσκεπάσματα, κρεβάτια) είτε τα βρήκαμε κι αυτά από το δημόσιο είτε από χορηγίες. Έχουμε πολλές χορηγίες από ιδιωτικές εταιρείες (τα κλιματιστικά, λ.χ.), αλλά και σε είδη από πολίτες, καθημερινά.
Υπάρχει ένας μεγάλος ανενεργός πλούτος, και υλικός και ανθρώπινος, ο οποίος μπορεί να κινητοποιηθεί. Αρκεί να υπάρξει μια έμπνευση, μια πρώτη ώθηση. Να σταματήσουμε να λέμε ότι δεν μπορεί να γίνει τίποτα. Η μεγαλύτερη χαρά μου είναι ότι, ενώ στην αρχή ήμασταν κάπως διστακτικοί, καταλήξαμε να δουλεύουμε με χαρά και να μη θέλουμε να φύγουμε.
Σήμερα πώς λειτουργεί ο χώρος, ποιοι φορείς εμπλέκονται;
Η συνεργασία των υπουργείων, των οργανώσεων, των φορέων, του Δήμου Αθηναίων και της Περιφέρειας συνεχίστηκε και διευρύνθηκε. Έτσι μπορούμε και λειτουργούμε. Ο Ερυθρός Σταυρός λειτουργεί στον χώρο από την πρώτη στιγμή, με εθελοντές, που έχουν αναλάβει τη διανομή του φαγητού, τον παιδότοπο κ.ά. Το Ναυτικό παρασκευάζει τα γεύματα. Η Αστυνομία φυλάει εξωτερικά τον χώρο. Η Υπηρεσία Ασύλου είναι εδώ και ενημερώνει τους φιλοξενούμενους για τις σχετικές διαδικασίες. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ έχει αναλάβει τη νομική ενημέρωση και τους βοηθάει στη διαδικασία της οικογενειακής επανένωσης. Ο Νόστος προσφέρει κοινωνικές υπηρεσίες, και μοιράζει το βραδινό. Η Praxis έχει στείλει εθελοντές κοινωνικούς λειτουργούς. Το ΚΕΕΛΠΝΟ έχει μόνιμη παρουσία, με γιατρούς και νοσηλευτές. Διάφορες ειδικότητες, που εναλλάσσονται, και βέβαια παιδίατροι, αφού έχουμε πάρα πολλά παιδιά. (Προχθές ήρθε μια μαμά με το μωρό της στην αγκαλιά, λίγων ημερών. –Πού το γέννησες; τη ρώτησα –Μέσα στη βάρκα, μου είπε, στη διαδρομή από την Τουρκία).
Δώσε μας το στίγμα του εγχειρήματος.
Είναι ένα ανοιχτό κέντρο ανοιχτής προσωρινής φιλοξενίας. Ανοιχτό, επειδή οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι, δεν βρίσκονται σε καθεστώς κράτησης. Υπάρχουν κανόνες, βέβαια, που ακολουθούμε. Έχουν ελεύθερη είσοδο και έξοδο από τον χώρο, από τις οχτώ το πρωί μέχρι τις δέκα το βράδυ, οπότε πρέπει να επιστρέψουν — αυτό για λόγους εύρυθμης λειτουργίας.
Και είναι προσωρινής φιλοξενίας, επειδή οι άνθρωποι δεν μένουν πολύ: κατά μέσο όρο τρεις μέρες. Μετά φεύγουν, να συνεχίσουν το ταξίδι τους για τις χώρες της Κεντρικής ή της Βόρειας Ευρώπης, άλλοι για να συναντήσουν την οικογένειά τους (στη Γερμανία ή τη Σουηδία, λ.χ.), άλλοι για να βρουν δουλειά.
Λένε ότι ο Ελαιώνας στεγάζει μόνο 700 ανθρώπους, σταγόνα στον ωκεανό. Είναι λάθος και άδικο. Από τις 16 Αυγούστου μέχρι τις 10 του Σεπτέμβρη έχουν φιλοξενηθεί εδώ πάνω 4.656 άνθρωποι. Προφανώς δεν αρκεί, αλλά ας μην να το υποβαθμίζουμε. Απαντάμε στην καινούργια ανάγκη που έχει δημιουργηθεί, ότι οι άνθρωποι δεν θέλουν να μείνουν στην Ελλάδα.
Οι πιο συγκινητικές στιγμές, από την εμπειρία μου στο λέω αυτό, είναι όταν φεύγουν οι οικογένειες. Έχουν φορέσει τα καλά τους, έχουν αρωματιστεί, έχουν ξεκουραστεί, βάζουν το καλύτερό τους χαμόγελο, μας ευχαριστούν και ξεκινάνε –ή μάλλον συνεχίζουν– το ταξίδι τους.
Τι αντιδράσεις συναντήσατε;
Οι αντιδράσεις ήταν ελάχιστες, από πέντε-έξι άτομα, και πολύ συγκεκριμένα και μετά κόπασαν. Σήμερα, πολλοί από τους εθελοντές, που φέρνουν καθημερινά πράγματα (ρούχα, καθαριστικά, παιδικές τροφές) είναι κάτοικοι της περιοχής, από τις αρκετά μακρινές αλλά διπλανές πολυκατοικίες. Ακόμα, έρχονται άνθρωποι που φέρνουν τα παιδιά τους και παίζουν. Συνήθως όταν σουρουπώνει, είναι μια πολύ ωραία ώρα εδώ. Κι αυτό μας δίνει πολύ μεγάλη δύναμη. Είναι η δύναμη του καλού.
Είναι φανερό, σε όποιον έρθει εδώ, ότι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες δεν είναι απειλή: τους φέρεσαι με σεβασμό, και σου επιστρέφουν απίστευτο σεβασμό. Ο χώρος είναι πεντακάθαρος, και τον καθαρισμό, ακόμα και μέσα στα σπιτάκια, τον αναλαμβάνουν οι ίδιοι. Εγώ πιστεύω στους ανθρώπους.
Τελειώνοντας, πες μου ένα συμπέρασμά σου από όλη αυτή την εμπειρία.
Όλο αυτό που γίνεται δεν είναι απλώς εθελοντισμός, είναι κάτι παραπάνω· είναι αλληλεγγύη. Και είναι πολύ σημαντικό ότι μια κοινωνία που θέλουν να την παρουσιάσουν τελείως κατεστραμμένη, φοβισμένη, στέκεται όρθια και δείχνει την αλληλεγγύη της. Δεν εισπράττω ούτε λύπη ούτε φιλανθρωπία από τον κόσμο που έρχεται. Έρχεται με χαρά να δείξει την αλληλεγγύη του — και δεν είναι λίγες οι φορές που ακούω «μπορεί να το πάθουμε κι εμείς» ή «και οι παππούδες μας ήταν πρόσφυγες». Ζούμε μια αλλαγή κλίματος, και σε αυτό έχει παίξει καθοριστικό ρόλο, πιστεύω, η κυβέρνηση της Αριστεράς. Γιατί, με όλα τα προβλήματα και τις ελλείψεις, εφαρμόστηκε μια πολιτική που δεν βλέπει τους ανθρώπους σαν απειλή. Όταν μιλάμε για τις πολιτικές των προηγούμενων κυβερνήσεων, που μάντρωσαν χιλιάδες ανθρώπους σε κλειστά στρατόπεδα, όπως η Αμυγδαλέζα, ας σκεφτούμε ότι αυτά είναι σταγόνα στον ωκεανό: εγκλωβίζεις τους ανθρώπους, τους εμποδίζεις να φύγουν.
Η μεγάλη αλλαγή στην πολιτική είναι η τήρηση των διεθνών συνθηκών, που λένε ότι οι πρόσφυγες είναι άνθρωποι που χρήζουν προστασία, όχι δίωξη, κράτηση, κακοποίηση. Έσπασε το δόγμα του «να τους κάνουμε τον βίο αβίωτο», το οποίο προξενεί φόβο όχι μόνο στους μετανάστες και πρόσφυγες, αλλά και στην κοινωνία ολόκληρη. Ενώ τώρα ενεργοποιούνται άλλα αντανακλαστικά, της ανθρωπιάς, της αλληλεγγύης, της προσφοράς.